99. WZORCE OSOBOWE W POLSKICH KRONIKACH ŚREDNIOWIECZNYCH
A) Kronika Galla Anonima
Kronika ta adresowana była dla klasy feudalnej, a głównie do władcy i jego dworu. Jej styl dyktowany był modą panującą w Europie zachodniej, w związku z wyprawami krzyżowymi. Już na początku zapowiada Gall, że chce przedstawić czyny – „gesta” – królów, ich rycerskie dzieła. W szczególności opisuje trzech wielkich Bolesławów: Chrobrego, Śmiałego (najważniejszy przydomek – cecha rycerza wojownika), Krzywoustego.
Wzorem władcy jest u Galla król – wojownik.Dlatego liczne są w kronice opisy spektakularnych zwycięstw. Za godne pochwały uznał Gall wzięcie w niewolę przez Chrobrego w czasie wyprawy kijowskiej, dziewięciu sióstr Jarosława Mądrego jako nałożnic.
Władca powinien być również bojownikiem o religię (walki z Pomorzanami).
Bardzo dużą wagę przywiązuje Gall do bogactwa Chrobrego, co widać w opisie zjazdu gnieźnienskiego, zresztą mocno przesadzonym.
Gall opowiada się za scentralizowanym państwem (silna władza). Uważa nadto iż król nie powinien być wykształcony tylko mężny i waleczny. Zarzuca Zbigniewowi, iż niepotrzebnie pcha się do władzy, skoro jest wykształcony. Powinien w związku z tym działać w Kościele.
B) Kronika Wincentego Kadłubka
Dla Kadłubka ważna jest hojność Szczodrego, pisze: „król hojny, ale kleryk przygnieciony w wyniku zachłanności” – przedstawienie cnoty umiaru.
Wg Kadłubka, Aleksandra Wielkiego zdiwiło w Polsce: cnota, honor ducha, chart walki.
Dla Wincentego bogactwa nie mają takiego znaczenia. Charakteryzując Chrobrego, nie wspomina o jego kosztownościach, lecz wskazuje na jego stosunek do prawa (sprawiedliwość). Powołanie przez Chrobrego Rady 12 dla pzrestrzegania prawa.
Zachowanie równowagi między dobrocią a surowością. Ideał proporcji i symetrii (szkoła szartryjska – 12wieczni humaniści). Opisuje Kadłubek, iż dla Ottona nie bogactwa były najważniejsze, lecz cechy charakteru Chrobrego („przymioty skupione w kuli”). Nie wspomina Wincenty o porwaniu przez Bolesława sióstr księcia kijowskiego, gdyż w czasach kadłubka był to czas nieobyczajny.
Ideałem władcy w Kronice Kadłubka jest Kazimierz Sprawiedliwy.
On zresztą nadał Kazimierzowi ten przydomek (justus z łac., to znaczy „prawożądny”). Kadłubek wyznawał ideę Jana z Salezbury iż „źródłem sprawiedliwości jest prawo”. Jego koncepcja państwa zakłada, iż państwo jest jak ciało człowieka. Władca jest głową, a pozostałe członki są stanami społecznymi. Całość musi z sobą współgrać. Król ma służyć społeczeństwu, które nie jest jego własnością, oraz przestrzegac prawa („prawo jest jak sieć, która nas wszystkich zagarnia”). Jeżeli władca jest zły, to należy pozbawić go władzy (koniec zasady królów jako pomazańców bożych).
Wszystkie najważniejsze wydarzenia w kronice dzieją się w czasie uczty. Wincenty uwaza, iż biesiada to rzecz ludzka. Należy natomiast zachowacumiar i znaleźć czas na dyskusję intelektualną.
Inne cechhy władcy: artysta (gra na organach, śpiewa), wykształcony („rex inliteratus, asimus coronatus”), opanowany (opis sytuacji, kiedy Kazimierz został spoliczkowany przez swego dworzanina, po tym jak został przez niego przyłapany na oszukiwaniu w trakcie gry w kości; nie sracił Kazimierz zimnej krwi i nie wyciągnął wobec dworzanina żadnych konsekwencji).
Inne cechy księcia: postać przystojna (pierwszy opis zewnętrzny w historiografii polskiej), równowaga ducha, dowcip, cierpliwość i rozsądek, umiejętne korzystanie z dworskich rozrywek.
C) Kronika Wielkopolska
Autor kroniki w ogóle nie wspomina o bogactwach Chrobrego w trakcie zjazdu gnieźnieńskiego. Nacisk natomiast kładzie na wymiane relikwii. Kwestię wzięcia branek z Kijowa pomija milczeniem. Pisze natomiast o uderzeniu mieczem w Bramę Kijowską („Szczerbiec” otrzymany od anioła).
W Kronice wielkopolskiej władca to człowiek wybrany przez Boga – niejako mistyk mający niezwykły kontakt z Bogiem.
Ideałem władcy dla autora tej kroniki jest Przemysł II Wielkopolski.
a) asceta („był najwstydliwszy wśród duchownych i czysty, nie wypowiadałbrzydkich i sprośnych słów; bogobojny, opanowany, pokorny, pobożny, szczery w miłowaniu, propagator pokoju a nie walki”)
b) rex pacyfikator (człowiek pokoju)
Przemysł był wg kroniki bardzo bogobojny: odprawiał sam godzinki, budził się w nocy by czytać psalmy, nie pił miodu, nie upijał się, łaźni nie zażywał, w iwelki czwartek mył nogi biskupom.
Życie Przemysła bliskie duchowieństwu franciszkańskiemu (11 cnót): miłość bliżniego, mądrość, cierpliwość, pokora, ubóstwo, radość, spokój, rozmyślność, bojaźn boża, roztropność.
Zmiana systemu wartości w kronice wywołana była chęcią wpłyniecia na panujący w Europie w XIII konsumpcjonizm wywolany przez wyprawy krzyżowe. Zaczęły pojawiać się zakony żebracze, moda na ascetyzm.
Archetyp władcy w kronikach:
- Gall – władca waleczny, silny i mężny
- Wincenty – prawodawca, intelektualista, dopuszcza innych do władzy
- Kronika Wilkopolska – człowiek specjalnie wybrany przez Boga
zabmar