Wykład 7. Działy pedagogiki specjalnej. Cz. III
Slajd 2
Pedagogika terapeutyczna
Slajd 3
Komisja Chorób Przewlekłych przy Światowej Organizacji Zdrowia definiuje chorobę przewlekłą jako "wszelkie zaburzenia lub odchylenia od normy, które mają jedną lub więcej z następujących cech charakterystycznych: są trwałe, pozostawiają po sobie inwalidztwo, spowodowane są nieodwracalnymi zmianami patologicznymi, wymagają specjalnego postępowania rehabilitacyjnego albo według wszelkich oczekiwań wymagać będą długiego okresu nadzoru, obserwacji czy opieki" (Pilecka za Shontz 1972, s. 300) „Choroba przewlekła to… proces patologiczny trwający ponad 4 tygodnie, cechujący się brakiem nasilonych objawów chorobowych. Rozróżniamy choroby o pierwotnie przewlekłym przebiegu np. niektóre choroby gośćcowe oraz wtórnie przewlekłe np. schyłkowa niewydolność nerek. W przebiegu chorób przewlekłych mogą nastąpić zaostrzenia objawów, zmniejszenie się ich lub czasowe ustąpienie” (Polski Słownik Medyczny, 1981). Przeciwieństwem choroby przewlekłej jest choroba ostra — „…występuje nagle, o burzliwym przebiegu, nasilonych objawach trwająca od kilku godzin do kilku tygodni… może przejść w chorobę przewlekłą, ale najczęściej kończy się szybko i pełnym wyleczeniem” (Polski Słownik Medyczny, 1981).
Slajd 4
W polskiej literaturze medycznej Zięcina określa chorobę przewlekłą jako "trwałe, nieodwracalne, postępujące zmiany uszkadzające ustrój, obniżające permanentnie jego wydolność i sprawność, głownie w tzw. stanach ostrych, ale także i przewlekłych, jako jeden i ten sam ustawicznie trwający proces wyniszczania". Choroby przewlekłe łączy szereg wspólnych cech, a mianowicie długi czas trwania, łagodniejszy niż w stanie ostrym przebieg, na ogół nieodwracalność zmiana patologicznych oraz konieczność stałego leczenia.
Do chorób przewlekłych zaliczyć można: choroby nowotworowe, cukrzycę, choroby reumatyczne, wady serca, niewydolność nerek, choroby układu oddechowego, tj. astma, gruźlica, choroby genetyczne, np. mukowiscydozę czy fenyloketonurię, choroby psychiczne, np. schizofrenię.
Choroby przewlekłe powodują często niezdolność do samodzielnego radzenia sobie w życiu, zmuszają do szukania pomocy u otoczenia, unieruchamiają na czas dłuższy w łóżku, a często są także przyczyną śmierci. Diagnoza choroby przewlekłej niesie ze sobą bardzo wiele zmian w życiu pacjenta. Początkowa reakcja najczęściej wiąże się z szokiem i niedowierzaniem. Z czasem realność tej sytuacji zaczyna powszednieć, a pacjent staje przed wyzwaniem: jak radzić sobie z dolegliwymi objawami, jak znieść kłopotliwe i często bolesne zabiegi, jak przygotować się na reakcję rodziny i znajomych (G. D. Bishop, 2000).
Diagnoza choroby przewlekłej jest silnym stresem dla pacjenta. Jednak zmiany z nią związane wykraczają poza zasoby radzenia sobie z typowymi stresorami. Najbardziej oczywisty wydaje się problem radzenia sobie z objawami samej choroby, ponieważ choroba przewlekła często wywołuje szczególnie dotkliwe symptomy w postaci bólu, osłabienia, zeszpecenia lub paraliżu. Życie z chorobą przewlekłą wiąże się często z tym, że pacjent zmuszony jest na nowo określić swoje możliwości i na przykład korzystać z pomocy innych przy wykonywaniu czynności, które kiedyś realizował samodzielnie.
Slajd 5
Choroba przewlekła jest trudna do zaakceptowania dlatego, że:
• Jest nieodwracalna i długotrwała — informacja o tym, że choroba jest przewlekła i nie zakończy się za miesiąc lub dwa, jest bardzo trudna do zaakceptowania.
• Często ma burzliwy przebieg — istnieje możliwość, pojawienia się nagłego pogorszenia stanu zdrowia, groźnego dla życia dziecka, wymaga stałej czujności zarówno u dziecka jak i jego otoczenia. To powoduje lęk i konieczność obserwowania swojego organizmu, aby w
porę zapobiec niepożądanym stanom.
• Uzależnia dziecko od otoczenia, rodziny, osób i instytucji sprawujących opiekę medyczną: lekarzy, pielęgniarek, szpitala, przychodni zdrowia, karetki pogotowia, urządzeń, sal rehabilitacyjnych oraz aparatury medycznej ratującej życie (rozrusznik serca, dializator, cewnik, inhalator, glukometr).
• Powoduje cierpienie fizyczne związane z chorobą (ból, niewygoda, związana z unieruchomieniem) i sposobem leczenia (inwazyjność leczenia — konieczność operacji, kroplówek, pobierania i przetaczania krwi, biopsji, dializoterapii).
• Powoduje cierpienie psychiczne i wiele przykrych przeżyć — długotrwała rozłąka z bliskimi, z koleżankami i kolegami z powodu pobytu w szpitalu, konieczność, przerwania lub zaprzestania nauki i innych dotychczasowych interesujących działań.
• Zmienia wygląd zewnętrzny, obniża kondycję fizyczną i psychiczną — bladość, nadmierne wychudzenie lub otyłość, łysienie, zmiany na skórze, niski wzrost, nadmierna potliwość oraz trwałe zniekształcenia i zeszpecenia ciała, ślady pooperacyjne, blizny, deformacje twarzy, kończyn, stawów i wiele innych.
• Wprowadza wiele ograniczeń, zakazów, nakazów i powinności dotyczących na przykład ograniczenia diety, swobody poruszania się, możliwości wyjazdu, kontaktów z rodziną, ze środowiskiem rówieśniczym, ze szkołą, a także możliwości nauki, zabawy, spędzania wolnego czasu. Utrudnia, a czasem wręcz uniemożliwia realizację dotychczasowych planów i zamierzeń dziecka.
Slajd 6
Do najważniejszych psychologicznych następstw przewlekłej choroby, ograniczających szanse rozwoju dziecka należą:
• Lęk, smutek, poczucie zagrożenia
• Koncentracja na potrzebach podstawowych (picie, jedzenie, poczucie bezpieczeństwa)
• Koncentracja na aktualnej sytuacji, na „tu i teraz”, niechęć do planowania i myślenia o przyszłości
• Utrata perspektywy życiowej oraz nadziei
• Poczucie braku wpływu na zdarzenia
• Obniżenie samooceny, poczucia własnej wartości; poczucie wstydu i bycia innym
• Ograniczenie stymulacji zewnętrznej szczególnie przy długotrwałym unieruchomieniu, leżeniu w łóżku
• Obniżenie motywacji do działania — bierność, nuda
Osoby z niepełnosprawnością narządu ruchu stanowią w Polsce niemal połowę populacji osób niepełnosprawnych, można zatem powiedzieć, że dysfunkcje narządu ruchu stanowią, obok innych rodzajów schorzeń, najczęstszą przyczynę niepełnosprawności w naszym kraju (D.Opioła, 2002). Pojęciem osoby niepełnosprawnej ze względu na dysfunkcję narządu ruchu określamy osoby o ograniczonej sprawności kończyn górnych, dolnych lub kręgosłupa.
Slajd 7
J. Sowa (1998, s. 192) podaje następującą klasyfikację uszkodzeń narządu ruchu i jego czynności :
1. uszkodzenia i braki w anatomicznej strukturze narządu ruchu – uszkodzenia i braki kości i mięśni kończyn, spowodowane urazami lub amputacjami, mogą mieć różny zakres i dotyczyć
a) różnego zakresu w obrębie jednej kończyny, górnej lub dolnej – uszkodzenia lub braki palców, dłoni i palców ręki lub stopy, przedramienia lub podudzia, ramienia lub uda
b) różnego zakresu dwóch lub więcej kończyn – obu górnych lub obu dolnych kończyn, jednej kończyny górnej, kończyn górnych i dolnych
2. zaburzenia czynności motorycznych przy nienaruszeniu anatomicznej struktury narządu ruchu
a) porażenie – paraliż, bezwład, czyli całkowite zniesienie ruchów czynnych w mięśniach na skutek uszkodzenia układu nerwowego
b) niedowład, czyli częściowe zniesienie czynności ruchowych- osłabienie siły czy spowolnienie ruchów na skutek uszkodzenia układu nerwowego
3. deformacje narządu ruchu powodujące równocześnie zaburzenia czynności motorycznych – nieprawidłowości lub wady anatomicznej struktury narządu ruchu lub jego poszczególnych części – np. nieprawidłowy kształt, długość, ilość elementów.
Przyczynami powstawania uszkodzeń narządu ruchu mogą być:
1. czynniki genetyczne lub wrodzone – nieprawidłowe geny, przekazane przez rodziców w pierwszym przypadku, w drugim zaś szkodliwe czynniki (choroby matki i związki toksyczne) działające na embrion lub płód w okresie płodowym
2. choroby – dziecięce porażenie mózgowe, choroba Heinego – Medina, gruźlica kości, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, reumatyzm, trąd itp.
3. urazy, wypadki, amputacje
Każda choroba i upośledzenie fizyczne wiąże się z zachwianiem procesów psychofizycznych organizmu. Związane jest to ze zmianą dotychczasowego życia i zakłóceniami funkcjonowania osobowości. Im cięższe jest poszkodowanie, tym więcej pojawia się problemów do rozwiązania.
Choroba utrudnia i zaburza funkcjonowanie, natomiast zdrowie jest czynnikiem ułatwiającym rozwój i funkcjonowanie jednostki. Brak zdrowia doprowadza do skutków nie tylko w psychice dziecka chorego, ale również osób opiekujących się dzieckiem.
Do czynników najbardziej obciążających wysiłkiem lub mogących najskuteczniej odciążyć wysiłkowo, należy środowisko społeczne: ludzie otaczający dziecko, a głównie jego opiekunowie, a zwłaszcza wychowawcy. Zależnie od tego, jaka jest ich osobowość i ich stosunek do dziecka - mogą odciążać jego napięcie wewnętrzne, odprężać je, uspokajać, dawać poczucie bezpieczeństwa, mogą mu ująć coś z tych ciężarów, jakie na nie nałożyła choroba. Ludzie otaczający dziecko mogą również dokładać mu ciężaru, rozpraszać jego siły, zwiększać napięcie poczucia zagrożenia dodatkowymi przeszkodami, przeszkodami zwłaszcza obarczać ciężarem niezrozumienia jego potrzeb.
Funkcjonowanie osób chorych jest uzależnione od:
• funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego (zwiększona podatność na zmęczenie);
• sytuacji społecznej chorego i jego zaburzonych kontaktów ze światem zewnętrznym oraz niekorzystnych wpływów nowego środowiska
• działalności mechanizmów obronno-przystosowawczych osobowości (dezorganizacja funkcjonowania osobowości wskutek wynikających z choroby zaburzeń i ograniczeń każdego z czterech czynników: rozwoju dyspozycji wrodzonych, jakości neurofizjologicznej układu nerwowego, środowiska wychowania i nauczania, własnej aktywności.
Slajd 8
Podstawowym zadaniem wychowawcy – terapeuty jest wszechstronne organizowanie wysiłku ustroju, który w okresie choroby musi byc podporządkowany i zużytkowany do celów leczniczych.
Podstawowym celem jest wzmacnianie i pobudzanie mechanizmów obronnych ustroju przez odpowiednie organizowanie obciążeń układu nerwowego.
Dla osiągania celu – dwie zasadnicze drogi oddziaływania psychopedagogicznego :
1. ogólne oszczędzanie wydatkowania energii ustroju
2. ogólne wzmacnianie dynamizmu ustroju – ułatwianie aktywizacji wszystkich procesów w kierunku ich normowania i harmonizowania
Do tych dwóch celów leczniczych dołącza się cel ogólnopedagogiczny – rewalidacyjny – zadanie przywrócenia dziecku możliwości podjęcia po przyjściu do zdrowia normalnego, czynnego i twórczego życia w środowisku zdrowych równieśników oraz cel dydaktyczny – w formie nauki szkolnej.
Niezbędnym warunkiem osiągania dodatnich efektów leczniczych jest liczenie się z wydolnością wysiłkową dziecka – ta kwestia stanowi oś organizacyjną i merytoryczną wszystkich działań.
Zadania wychowawcy :
1. znać przeciętną, obiektywną siłę obarczeniową różnych sytuacji życiowych, jakie mogą być udziałem wychowanków
2. znać przypuszczalny ciężar wysiłkowy danej sytuacji dla każdego wychowanka
3. orientować się w ogólnej wydolności wysiłkowej dziecka, związanej z obecnym stanem somatycznym, jak i aktualnymi warunkami psychicznymi
Organizacja pracy wychowawczej z punktu widzenia poziomów wysiłkowych
Podstawowa zasada: nierozdzielanie funkcji wychowawcy od funkcji nauczyciela, co sugeruje zgodnośc z zasadami ogólnymi :
1. koniecznośc dobrej znajomości dziecka i jego poziomu wysiłkowego od strony właściwości jego psychiki
2. konieczność zdawania sobie sprawy z całości dobowych obciążeń
3. koniecznośc dobrej orientacji w indywidualnym poziomie wysiłkowym dziecka – ocena ogólna od strony somatycznej, szczegółówa od psychicznej
4. konieczność nawiązania z dzieckiem mocnego i głębokiego kontaktu
Im dziecko mniejsze, tym wyraźniej powinno zdawać sobie sprawę z tego, kto jest jego głównym opiekunem – rozdrabnianie funkcji powoduje dodatkowe obciążenia dla dziecka – przyczyny - poczucie bezpieczeństwa i ustalanie stereotypów wymagań.
Slajd 9
Zestawienie obowiązków rewalidatora dzieci chorych i z dysfunkcjami fizycznymi
Warunki, których dostarczyć musi pedagog dla mozliwie sprawnej i normalnej pracy układu nerwowego dziecka :
1. warunki wywołujace dobre samopoczucie dziecka przez racjonalną organizacje słabych bodźców, ktore daja podprogowe podrażnienia, ale sumując się daja konretne samopoczucie :
a) korzystnie dobrane czynniki przestrzenne, estetyczne, oświetleniowe, wiązanie życia z przyrodą
b) zapobieganie niepotrzebnemu trwonieniu wysiłku przez źle zorganizowane otoczenie zewnetrzne
c) nadawanie rytmu przez racjonalny rozkład dnia, pracy i dopoczynku (czas, kolejnośc i grupowanie elementów)
d) dawkowanie stopnia wysiłku, dostosowanego do mozliwości dziecka
e) dostosowanie charakteru życia dziecka do jego typu układu nerwowego i wydolności wysiłkowej, nienarzucanie obcych mu i niekorzstnych form życia
f) Stworzenie korzystnych warunków uczuciowych, uzyskanych przez styl pracy i osobowośc opiekunów
2. Normowanie stanu psychiki przez unikanie negatywnego oddziaływania bodźców na procesy nerwowe (unikanie zbyt trudnych zadań, doprowadzających do załaman nerwowych lub przygotowujących dla nich podłoże)
a) niedopuszczenie do zbyt silnych pobudzeń (trema, lęk, emocje współzawodnictwa)
b) niedopuszczanie do zderzeń pobudzania i hamowania (tęsknota za domem i koniecznośc jej stłumienia, koniecznośc leżenia bez zapewnienia czynności zastępujących ruch, interesujący temat lekcji i koniecznośc biernośc z powodu nadczynności nauczyciela)
c) niedopuszczanie do zbyt długiego trwania pobudzenia
d) niedopuszczanie do pobudzeń połączonych z silnymi negatywnymi emocjami (działanie poprzez zły stopień, niepokojąca treść lektury)
e) niedopuszczanie do niepożądanych hamowań zewnętrznych (rozpraszanie uwagi przez łączenie klas, przechodzenie innych osób przez klasę)
f)...
jamajka22