Zagadnienia na egzamin dyplomowy na kierunku Pedagogika, specjalność:     Pedagogika resocjalizacyjna i  penitencjarna, rok akademicki 2008/2009

I. Wprowadzenie do pedagogiki

1.       Pedagogika jako dyscyplina naukowa a nauki pogranicza

Pedagogika to należąca do nauk społecznych, nauka o wychowaniu. Jej polska nazwa pochodzi od greckiego παιδαγωγός (paidagogos - niewolnik towarzyszący dziecku w szkole; dosł. „prowadzący dziecko"). Początkowo termin obejmował opiekę, nauczanie i wychowanie dzieci, z czasem pedagogami zaczęto nazywać osoby zajmujące się wychowaniem zarówno praktycznym jak i teoretycznym. Zajmuje się ona formułowaniem teorii, celów, treści, metod, środków i form procesu wychowania, a także stanowi zasób wiedzy praktycznej na ten temat.

Zadaniem pedagogiki jako nauki jest wyposażenie tych, którzy organizują przebieg nauczania i wychowania w wiedzę o skuteczności różnego rodzaju zabiegów dydaktyczno-wychowawczych.

Towarzyszą temu celowi następujące zadania:

gromadzenie wiadomości o rzeczywistości wychowawczej;

analiza tej rzeczywistości, wykrywanie związków i zależności między elementami owej rzeczywistości i wyjaśnianie ich;

dostarczanie wiedzy potrzebnej do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.

Podstawowe pojęcia pedagogiki

wychowanie  kształcenie  nauczanie  opieka  osobowość  środowisko  kultura  czas wolny  świadomość  wychowawca

nauczyciel  opiekun

Kierunki pedagogiczne

ped naturalistyczna  socjologizm pedagogiczny  ped kultury  ped marksistowska  felicytologia

antypedagogika  ped  krytyczna  ped  pracy ped opiekuńczo-wychowawcza

Działy pedagogiki

pedagogika ogólna ,teoria wychowania ,dydaktyka (ogólna i szczegółowe) ,pedagogika specjalna (surdopedagogika, tyflopedagogika, oligofrenopedagogika, pedagogika terapeutyczna, pedagogika resocjalizacyjna) ,andragogika ,pedeutologia

historia oświaty i wychowania ,pedagogika porównawcza  pedagogika resocjalizacyjna

Znani pedagodzy:

Edouard Claparède, Owidiusz Decroly, John Dewey, Emile Durkheim, Erazm z Rotterdamu Johann Friedrich Herbart, Jan Amos Komensky, Janusz Korczak, Maria Montessori, Bogdan Nawroczyński, Wincenty Okoń, , Jan Jakub Rousseau,, Jan Ludwik Vives, , Aleksander Kamiński, Bogusław Śliwerski, Bogdan Suchodolski,F

Nauki współdziałające

antropologia  biologia ,estetyka ,etyka ,filozofia ,higiena ,historia ,psychologia ,socjologia

Dyscypliny z pogranicza (pomocnicze):
• pedagogika porównawcza, pedeutologia, polityka oświatowa, ekonomika oświaty, organizacja oświaty i wychowania,  filozofia wychowania, psychologia wychowawcza, socjologia wychowania, biologiczne podstawy wychowania,  informatyka i cybernetyka edukacyjna

2.       Uwarunkowania ewolucji i tożsamości pedagogiki

Pedagogika wyrosła na gruncie filozofii. Dopiero od XVII wieku, głównie dzięki
J. A. Komeńskiemu pedagogika stała się odrębną i samodzielną dyscypliną naukową, jednak poglądy na wychowanie nawiązują do filozoficznych i ideowych przesłanek swojej epoki

Pedagogika istnieje od początków ludzkości, skoro zwierzęta instynktownie opiekują się potomstwem i uczą je sztuki życia, to tym bardziej człowiek musiał wychować dzieci
i młodzież. Zmieniały się tylko formy wychowania z rozwojem życia społecznego i kultury. Sofiści pierwsi postawili problem pedagogiczny – urodzenie czy też wychowanie decyduje
o rozwoju człowieka, a filozofowie greccy (Platon, Arystoteles, Epikur i In.) wyrażali poglądy na sprawę wychowania jako zastosowanie swych założeń filozoficznych. Później chrześcijaństwo, wnoszące nowe pojęcia i wartości, rozwinęło zasady wychowawcze wychodząc z podstaw wiary religijnej.

              Tak, więc myślenie pedagogiczne istniało od dawna, ale występowało sporadycznie
i miało zmienny charakter filozoficzny, religijny, publicystyczny lub nawet literacki (powieść Rousseau „Emil, czyli o wychowaniu”). Dopiero naukowy charakter nadał pedagogice
z początkiem XIX wieku niemiecki uczony, Johan Friedrich Herbart, pierwszy habilitowany profesor pedagogiki w Getyndze i następca na katedrze filozoficznej po Kancie w Królewcu. Ten: „ojciec pedagogiki naukowej” oderwał ją od filozofii, usystematyzował i oparł na dwu naukach pomocniczych: etyce filozoficznej, która miała określić cele wychowania, oraz na tworzonej przez siebie psychologii, która poddawała środki do osiągnięcia celów. Przedmiot ówczesnej pedagogiki zacieśniała się jedynie do praktycznych spraw szkolnego nauczania jak: program metoda nauczania, budowa lekcji. Stąd pedagogika w swej pierwszej fazie rozwoju jako nauka stała się technologią szkolnego uczenia.

3.       Pedagogika ogólna a pozostałe subdyscypliny pedagogiczne

Pedagogika ogólna - wg. Sośnickiego to teoria wychowania, która ustala ideał wychowania i normy postępowania umożliwiające jego skuteczną realizację. Pedagogika bada istotę wychowania, zagadnienia, doświadczenia, cele wychowania, jego zasady
i wartości, na których się opiera.

Jest nauką społeczną, nauki z nią powiązane to: filozofia, socjologia, antropologia wychowania, antropologia kultury, ekonomia.

Dyscypliny pedagogiczne ·filozofia wychowania, metateoria pedagogiczna (wychowanie i kształcenie człowieka).

Interakcje pedagogiki z innymi naukami.

Związki i interakcje pomiędzy: pedagogiką a filozofią, ped. a psychologią, ped. a socjologią wychowania, naukami pedagogicznymi, a naukami medycznymi i biologicznymi, naukami ped. a naukami ekonomicznymi (ekonomią kształcenia), ped. a prakseologią (nauką o sprawnym działaniu), ped. a antropologią. W obrębie zadań wychowawczych ped. współczesna współdziała z wieloma innymi dyscyplinami naukowymi, które w swoim zakresie uwzględniają badawczo problematykę wychowawczą lub też stają się dla ped. naukami pomocniczymi. Przydatność filozofii polega na nadawaniu jej światopoglądowego
i ideowego sensu, co zostało nazwane „zamierzonym i świadomym działaniem wychowawczym”. Pod względem metodologicznym oraz w dziedzinie założeń światopoglądowych i wskazań ideowych ped. nawiązuje bezpośrednio do filozofii, znajdując w niej ogólną orientację w całościowym ujmowaniu człowieka i podstawowe wskaźniki dla wzorca kształtowanej w nim osobowości. Pedagogika a psychologia - oddziaływanie pedagogiczne musi liczyć się z prawidłowościami, które rządzą procesami przyswajania wiedzy i formułowania osobowości. Badaniem ogólnych prawidłowości tego rodzaju zajmuje się psychologia. Znajomość psychologii dla pedagoga jest, więc bardzo ważna. Dla psychologa ważna jest, więc działalność pedagoga, doświadczenie, które jest podstawą weryfikacji twierdzeń psychologicznych. Socjologii przypisuje się taki przedmiot badań, proces uspołeczniania aktualizujący się w uczestnictwie wychowanka w życiu społecznym. Pedagogika zajmuje się procesem wychowania zinstytucjonalizowanego. Socjologia jako nauka opisowo-wyjaśniająca bada procesy wychowawcze w aspekcie społecznym. Pedagogowie w swoich badaniach odwołują się do socjologii. Wyniki badań socjologicznych rozwinęły się stopniowo w socjologię wychowania. Nauki pedagogiczne, a nauki medyczne
i biologiczne. Wyniki nauczania i wychowania dziecka uzależnione są od jego stanu zdrowia. Na możliwości w zakresie dydaktyczno-wychowawczym ma wpływ poziom rozwoju oraz odchylenia od stanu prawidłowego. Także wychowanie wpływa na stan zdrowia dziecka. Wychowanie zdrowotne powinno być dziełem szkoły - może to osiągnąć nauczyciel przez codzienne działanie, łączenie wiedzy, którą wpaja z praktyczną, codzienną działalnością. Biologiczne podstawy pedagogiki - każdy pedagog powinien znać wrodzone właściwości dziecka. Wychowanie polega na ukształtowaniu osobowości dziecka, na dostarczeniu mu wiedzy teoretycznej i praktycznej oraz na stworzeniu optymalnych warunków do jego rozwoju fizycznego. Dlatego pedagog musi uwzględniać biologiczne właściwości przedmiotu swego działania. nauki ekonomiczne, a pedagogika - wzajemne stosunki i zależności występujące pomiędzy rozwojem społeczno-gospodarczym kraju a rozwojem szkolnictwa oraz zagadnienia racjonalnego gospodarowania w dziedzinie szkolnictwa stanowią przedmiot zainteresowań badawczych ekonomiki kształcenia. Pedagogika a prakseologia - pedagogika spożytkowuje dorobek prakseologii w dwóch kierunkach: organizując i prowadząc własne działania oraz przygotowując zmiany osób kształcących. Usprawnienie pracy pedagogicznej
i realizacja prakseologicznych zadań wyznacza ogólne cele programu prakseologii pedagogicznej.

Subdyscypliny pedagogiczne

1. PEDAGOGIKA OGÓLNA – zajmuje się charakterystyką pedagogiki jako nauki, analizuje podstawowe pojęcia pedagog., historyczne uwarunkowania rozwoju tej dyscypliny, bada czynniki wychowania (role i znaczenie środowiska w wychowaniu, znaczenie dziedziczności w tym procesie, odnosi się także do celów i zadań stawianych przed wychowaniem) zajmuje się również problematyką edukacji permanentnej inaczej kształceniem ustawicznym.

2. DYDAKTYKA – teoria kształcenia, zajmuje się istotą i przebiegiem procesów nauczania, analizuje także cele, treści, formy organizacyjne, zasady i metody nauczania; dzieli się na dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe, inaczej szczegółowe teorie nauczania – odnoszą się one tak do przedmiotów ogólnokształcących jak i zawodowych na poszczególnych etapach kształcenia.

3. TEORIA WYCHOWANIA – wyjaśnia zadania, treści, formy organizacyjne, zasady
i metody wychowania moralnego. Wiele miejsca poświęca tą teorią wychowaniu w rodzinie
w obszarze zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych oraz pracy wychowawczej w dziecięcych
i młodzieżowych organizacjach, np. metodyka w ZHP (analizuje pracę i metody ZHP – organizacji pozaszkolnej).

4. HISTORIA WYCHOWANIA – to nauka o metodach i formach, organizacji procesu wychowania, o ustrojach i systemach oświatowych w kontekście historycznym. Jest nauką
o systemach oświatowych, o genezie i historii myśli pedagogicznej.

Nauki współpracujące z pedagogiką

1. NAUKI PRZYRODNICZE – dyscypliny zajmujące się badaniem biologicznego aspektu rozwoju człowieka i badaniem biologicznych uwarunkowań procesów wychowania; do tej grupy nauk należą nauki medyczne tj. biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania.
2. NAUKI PSYCHOLOGICZNE - psychologia ogólna i rozwojowa, zajmująca się badaniem funkcjonowania psychiki a zwłaszcza jej indywidualnego rozwoju.
3. NAUKI WYCHOWAWCZE – bada psychiczne uwarunkowania i skutki oddziaływań wychowawczych.
4. NAUKI SOCJOLOGICZNE - socjologia wychowania, pracy, zawodowa, kultury.
5. NAUKI EKONOMICZNE

6. NAUKI FILOZOFICZNE – etyka jako podstawowa nauka do podejmowania zagadnień
z zakresu wychowania moralnego; estetyka – analizuje oddziaływanie sztuki na człowieka

4.       Teoretyczny i praktyczny charakter pedagogiki

Według S. Palki teoretyczna wiedza pedagogiczna jest konstruktem intelektualnym odnoszącym się do tego, co wchodzi w skład dziedziny poznania pedagogiki. W skład pedagogiki wchodzą: wychowanie, kształcenie i samokształtowanie człowieka w ciągu całego życia. Pedagogika jest nauką zarówno teoretyczną, jak i praktyczną. Z teoretyczną wiedzą pedagogiczną związane są wartości poznawcze, takie jak: racjonalność, obiektywność.
Z praktyką pedagogiczną związane są wartości leżące u podstaw procesu wychowania, kształcenia, samokształtowania, takie jak: wiedza, umiejętności, dobro, piękno, tolerancja, współdziałanie, dialog, użyteczność.

Nauki teoretyczne operują prostymi wyizolowanymi i złożonymi prawami, gdy racja składa się z dużej ilości składników, a przyczynę tworzy większa ilość składników.

Nauki praktyczne operują normami działania. Normy są zdaniami, które nie są prawdziwe ani fałszywe ich wartością jest słuszność lub niesłuszność. Normy działania powstają z kompleksu praw nauk teoretycznych Prócz tego wykorzystują pewne prawidłowości pochodzące z dziedziny potrzeb życiowych podlegających analizie i badaniom eksperymentalnym, a następnie poddawane obróbce semantycznej i ujmowane w postaci pojęć i norm postępowania pedagogicznego. Najważniejszą sprawą dla nauki praktycznej jest przekształcenie praw teoretycznych w normy.

Pedagogika praktyczna lub empiryczna, obserwująca, zbierająca i badająca całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, wychowawców wszelkiego rodzaju, mającym do czynienia z dziećmi (pedagogika), młodzieżą (hebagogika) i człowiekiem dorosłym (andragogika) oraz z osobami starszymi (gerontagogika), opracowująca także doświadczeniae dydaktyczne i metodyczne przy wszelkim nauczaniu i uczeniu się.

Pedagogika teoretyczna, czyli ogólna, która jako dział najwyższy, obejmujący całość badanego przedmiotu, dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny
i normatywny, do stworzenia jednolitej teorii odtwarzającej obiektywnie całą rzeczywistość wychowawczą.

Teoretyczny i praktyczny charakter :

działanie wychowawcze

warunki, w których one przebiegają

celami, które mają służyć

procesem i treścią działalności wychowawczej

metodami, które mają zapewnić skuteczność

instytucje, które tą działalność prowadzą.

5.       Podstawowe kategorie pedagogiczne

Podstawowe kategorie (pojęcia) pedagogiki Kotłowskiego wychowanie - działanie w celu rozwoju osobowości człowieka przez włączanie go w służbę uznawanych przez społeczeństwo wartości akt pedagogiczny - każda świadoma czynność człowieka zorientowana na cel wychowawczy; akty składają się z działań wychowawczych działanie wychowawcze - analiza istniejących sytuacji wychowawczych; refleksja nad sytuacją pod kątem określonego celu wychowawczego; obmyślenie sposobu postępowania prowadzącego do osiągnięcia celu; sam czyn wychowawczy mający na celu wywołanie pożądanych zmian; oddziaływanie pedagogiczne - składa się z ciągu aktów pedagogicznych,( powiązanych ze sobą i ukierunkowanych na cel wychowawczy) proces wychowawczy - współdziałanie świadomości przedmiotu i podmiotu dla osiągnięcia celu pedagogicznego fakty pedagogiczne - efekty pojedynczych aktów lub procesów wychowawczych; strukturę faktu pedagogicznego tworzą: pożądany stan świadomości wychowanka; oparte na nich działania wychowawcze; nowe sytuacje wychowawcze; cel wychowania - to, do czego pedagog powinien dążyć
w poszczególnych aktach pedagogicznych. Jest on wartością.

WYCHOWANIE – jest definiowane w znaczeniu szerokim i wąskim.
Znaczenie szerokie – to przygotowanie człowieka do zadań, jakie stawia przed nim cywilizacja. Inne definicje określają wychowanie jako proces osiągania optymalnego rozwoju osobowości. Inne koncepcje określają wychowanie jako rodzaj ludzkiej działalności, która polega na wywoływaniu zmian osobowości. Ostatnie koncepcje uznają, iż wychowanie zawiera kształcenie i nauczanie. Znaczenie wąskie – ogranicza się do wychowania moralnego i oznacza kształcenie uczuciowo emocjonalnej strony osobowości człowieka. Ogólnie ujmują wychowanie jako przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie i tak rozumiane wychowanie pełni dwie funkcje: - funkcja zachowawcza, która polega na przekazywaniu tradycji, obyczajowości, wzorców określonych zachowań, charakterystycznej dla danej społeczności. - funkcja twórcza – polega na kształtowaniu kreatywności jednostki we wszystkich sferach jej życia. wychowanie jako czynność - rozwój ogółu właściwości emocjonalno – motywacyjnych i decyzyjno – działaniowych (rozwój charakteru). Rozwój całej psychiki człowieka, jego osobowości.

KSZTAŁCENIE to ogół czynności i procesów umożliwiających uzyskanie orientacji
w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturowej; dzięki nim człowiek nabywa określony zasób wiedzy i umiejętności, nawyków, nawyków rezultatem kształcenia jest wykształcenie.

SAMOKSZTAŁCENIE jest to organizowanie wiedzy i sprawności bez pomocy nauczycieli. Instytucje powołane do organizowania kształcenia nazywamy systemem kształcenia.
Z punktu widzenia przyswajanej wiedzy wyróżniamy: · kształcenie ogólne
· kształcenie specjalistyczne tzw. zawodowe Kształcenie pełni 2 funkcje: 1. poznawcza – dostarczanie wiedzy o świecie 2. praktyczna – zdobywanie umiejętności i nawyków, bowiem nawyk to efekt ostatecznego stadium kształcenia lub samokształcenia.

UCZENIE SIĘ to zamierzone zdobywanie i utrwalanie w pamięci wiadomości, sprawności
i nawyków. Kierowanie tym procesem, planowa praca nauczyciela i ucznia nazywa się nauczaniem. Nieodzownym warunkiem procesu nauczania jest świadome i aktywne współdziałanie nauczyciela i ucznia.

OSOBOWOŚĆ – punktu widzenia pedagogiki istnieją trzy koncepcje osobowości:
1. Koncepcja natywistyczna (natywizm to skrajna postać naturalizmu) – głosi, że czynniki wrodzone, instynkty, popędy warunkują osobowość człowieka. Zwolennicy tego kierunku twierdzą, że człowiek posiada osobowość zakodowaną w genach, a więc nikt ani nic nie jest w stanie jej zmienić.

2. Determinizm socjologiczny – zakłada, że o osobowości człowieka decyduje środowisko,
w którym on żyje. A więc wpływy środowiskowe są głównym czynnikiem kształtowania osobowości.

3. Koncepcja konwergencji – łączy dwie poprzednie koncepcje. Uznaje, że o osobowości człowieka decydują zarówno czynniki wrodzone (wewnętrzne) jak i środowiskowe (zewnętrzne).

Literatura pedagogiczna wyróżnia dwa rodzaje definicji osobowości:

1. definicja typu szerokiego – określa osobowość jako zespół względnie stałych cech wzajemnie odróżniających jednostki. Takimi cechami są: budowa ciała, kolor oczu, charakter, zainteresowania, potrzeby, motywacje, poglądy, postawy, temperament, zdolności, inteligencja.

2. definicja typu wąskiego – określa osobowość jako złożoną strukturę cech fizycznych i psychicznych warunkujących względną całość i odmienność danej jednostki. Zespół tych cech reguluje jej zachowanie i przebieg procesów psychicznych.

Na rozwój osobowości decydujący wpływ ma okres dzieciństwa, ponieważ jest to czas największej podatności człowieka na wpływy wychowawcze.

NAUCZANIE – po stronie ucznia, uczenie się, rozwój intelektualny (obejmuje wiedzę, umiejętności, nawyki intelektualne.

II.                      Pedagogika społeczna

1.       Geneza i rozwój pedagogiki społecznej

Ped. społ. zrodziła się na przełomie XIX i XX w. a jej podłoże stanowiły przeobrażenia ekonomiczne, socjalne, edukacyjne i społeczno-kulturowe Europy i Ameryki. Postępujący wzrost gospodarczy, wywołany przede wszystkim postępem naukowym i technicznym, bezpośrednio wpływał na jakość życia grup ludzkich, warstw społecznych itd. Wywoła on naturalnie, oprócz zmian i skutków korzystnych dla człowieka, także zjawiska pogłębiających się i widocznych społecznych nierówności oraz rozwarstwień w wielu obszarach życia ludzkiego.

              Z reguły w literaturze polskiej i zagranicznej podkreśla się w genezie i rozwoju pedagogiki społecznej proces przechodzący od praktyki do teorii. Pedagogika społeczna jest uznanym nurtem teoretycznym wśród powstałych i rozwijających się kierunków pedagogiki XX wieku.

W rozwoju pedagogiki społecznej można wyróżnić 5 zasadniczych okresów, w których kształtowała się m.in. myśl tej subdyscypliny:

okres, w którym podejmowana przede  wszystkim praktyczną działalność wychowawczą bez głębszej refleksji naukowej, np. działalność J.H. Pestalozziego, R. Owena (ok. XVIII/Xix wiek)

okres uprawiania ped. społ w sposób spektralny bez bliższego powiązania jej z badaniami empirycznymi. Reprezentanci: P. Bergemann, P. Natrop.

okres umacniania się p.s. na podstawie badań empirycznych wraz z rozwijającą się refleksją metodologiczną. Jest to okres silnego rozwoju tej subdyscypliny. Reprezentanci:

H. Radlińska, która troszczyła się o nadanie p.s. rangę naukową, określiła przedmiot i zadania oraz charakter p.s.

M. Richmond działaczka charytatywna w USA, która wprowadziła do metodologii p.s. pojęcie diagnozy społecznej, oparte głównie na wywiadzie środowiskowym.

okres ilościowego wzrostu badań empirycznych z zakres p.s. (w PL od końca lat 50), wskazujący różne orientacje metodologiczne, najczęściej jednak skłaniające się ku socjologii wychowania.

Próby syntetyzowania niejako rozsianych badań empirycznych – w tym nakreślenia nowych obszarów badawczych oraz swoistej metodologii. Niewątpliwie wskaźnikiem są pierwsze i kolejne opracowania syntetyczne i podręcznikowe (autorskie i zbiorowe).

Pedagogika społeczna stanowi część teorii wychowawczej koncentrującą się wokół problematyki środków wychowawczych jako czynników oddziałujących na wychowanka oraz warunkujących rozwój i rezultaty działalności wychowawczej.

Pedagogika społeczna obejmuje takie dziedziny nauki jak:

socjologia,

edukacja,

zarządzanie zasobami ludzkimi,

nauki społeczne,

psychologia,

pedagogika,

etyka,

nauki biologiczne,

kulturoznawstwo.

Pedagog społeczny (cechy):

asertywność, tolerancja, odporność na stres

otwartość, zachowujący tajemnice komunikatywność, wytrwałość, powściągliwość, przebojowość,

umiejętne poruszanie się w środowisku, elastyczność

Pedagogika społeczna – subdyscyplina pedagogiczna, która sprowadza się przede wszystkim do traktowania elementów środowiska życia jako potencjalnych bądź aktualnych podmiotów wychowania i czynników rozwoju człowieka w różnych fazach jego egzystencji. W tym sensie p.s. jest zarazem teorią i praktyką środowiska życia osób lub grup społ., na które składają się elementy przyrodnicze, społeczne, techniczno-cywilizacyjne i kulturowe. W płaszczyźnie pedagogicznej chodzi o takie ich intencjonalne konstruowanie, zwłaszcza integrowanie, ażeby relacje człowieka z jego środowiskiem i otoczeniem przybierały z czasem postać środowiska wychowawującego-zorientowanego ku aprobowanym wartościom. Dlatego też metodologiczna swoistość i praktyczność p.s. jest aktualna i z pewnością będzie nadal żywa w perspektywie XXI w.

Zdaniem D. Urbaniak-Zając „p.s. nie powstała w wyniku różnicowania się nauki, lecz jako efekt jednoczesnego oddziaływania różnych zewnętrznych, pozanaukowych czynników. Tym samym społeczno-pedagogiczne problemy oraz zadania są starsze i szersze, aniżeli ich teoretyczne odniesienia, analizy czy syntezy oraz modele działań praktycznych w konkretnym środowisku. Jednak w obrębie nauk o człowieku, jej obecność i miejsce zostały już wyraźnie osadzone w kręgach akademickich głównie pod nazwą nauki o przedmiocie (relacje człowieka ze środowiskiem) i działalności społecznej (cele i metody).

Należąc do centrum systemu nauk pedagogicznych, p.s. charakteryzuje się wszystkimi osobliwościami, jakie przypisuje się pedagogice jak nauce o wychowaniu. Wg jej reprezentantów p.s. stanowi rodzaj filozofii w rozpatrywaniu czynników i kontekstów – głównie środowiskowych i kulturowych – warunkujących przebieg oraz efektywność procesów edukacyjno-wychowawczych jednostek i grup.

Pedagogika społeczna nie rezygnując z rozważań i badań o charakterze teoretycznym wyprowadza swój system twierdzeń i dyrektyw przede wszystkim na podstawie analiz empirycznych.

Pedagogika społeczna stanowi przez to bardziej empirycznie wypracowany system wiedzy niż teoria pedagogiczna wyprowadzona ze stanowiska filozofii wychowania lub pedagogiki ogólnej. Jest zatem jedną z tych subdyscyplin w gronie nauk pedagogicznych, które wyrosły i nadal rozwijają się w ścisłym powiązaniu z pojawiającymi się potrzebami społecznymi. Tak było w początkach powstania tej dyscypliny w świecie i w naszym kraju, tak jest także u nas warunkach budowy społeczeństwa demokratycznego. Pedagogika społeczna pełni zawsze rolę usługową w służbie dzieci, młodzież i dorosłych, w służbie wszystkich ludzi i grup, którym stara się pomagać w intensyfikacji szans ich pomyślnego rozwoju i wychowania, zwłaszcza środowiskach zaniedbywanych, w samorealizacji i w zaspokajaniu wszelkich potrzeb opiekuńczych i rozwojowych człowieka.

Ped. społ rozpatruje problemy społeczne (tj. nierówności społeczno-ekonomiczne, socjalne, kulturowe i edukacyjne, bariery indywidualnego i grupowego sukcesu, obszary niedostatku i biedy, mechanizmy naznaczania, marginalizacji i wykluczenia społecznego oraz jednostkowego) z perspektyw 4 opcji: globalnej, lokalnej, indywidualnej oraz glokalnej (obszar między tym, co lokalne a co globalne np. bezrobocie).

2.       Podstawowe środowiska wychowawcze, struktura, funkcje, przemiany

Środowisko wychowawcze według prof. Piotra Petrykowskiego to „społecznie kontrolowany, obiektywny układ względnie stałych, powtarzających się sytuacji wychowawczych”. Wyróżnił on środowisko wychowawcze  czynne i  potencjalne. Środowisko czynne to sytuacje realne i rzeczywiste występujące w życiu danej jednostki. Środowisko potencjalne to sytuacje, które mogą służyć realizacji zamierzeń wychowawczych.

Środowisko wychowawcze to odrębne środowisko społeczne, (środowisko społeczne wg F. Znanieckiego jest to „ogół grup i jednostek, z którymi w ciągu swego życia osobnik styka się prywatnie lub publicznie, bezpośrednio lub pośrednio, przelotnie lub trwale, osobiście lub rzeczowo.”), które grupa wytwarza do jednostki mającej zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.

W jego skład wchodzą wszystkie osoby i grupy społeczne, z którymi dana jednostka może się stykać w okresie swego przygotowania, na co dozwala dana grupa. Każda z tych osób i grup jest składnikiem środowiska wychowawczego ze względu na swoje czynności, które w oczach danej grupy przedstawiają się jako użyteczne bezpośrednio lub pośrednio do wyrobienia kandydata na członka.

Środowisko wychowawcze wywiera duży wpływ na kształtowanie osobowości jednostki. Osobowość człowieka jest wytworem społeczeństwa i jego kultury. Nie ma dwóch identycznych środowisk dla dwóch jednostek wychowujących się nawet w tej samej rodzinie.

Środowisko wychowawcze to inaczej koncepcja wychowującego społeczeństwa i tak wszelka działalność ludzka sprowadza się do wychowania zintegrowanego poprzez różnorodne formy działalności ludzkiej, działalności ekonomicznej usługowej i obronnej a w szczególności kulturalnej.

Na środowisko wychowawcze składa się kilka układów:

wczesne środowisko wychowawcze tj.

rodzina, gdyż w sposób zamierzony i niezamierzony oddziałuje na osobowość dziecka, wytycza i utrwala kreślony przez siebie uznawany i preferowany zestaw wartości, które stają się dla dziecka s...