PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA – wykłady
PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA – jest działem ped. Spec.; zajmuje się teoretycznymi i praktycznymi podstawami wychowania jednostek, u których występują zaburzenia w kontaktach z innymi ludźmi; zajmuje się reedukacją(chodzi o ponowną socjalizację).
NORMA – rozumiana w ujęciu oceniającym; wiąże się z oczekiwaniami większości ludzi. Wyróżnia się 3 grupy:
1. rygorystyczne – zawierają uregulowania, których przekroczenie wiąże się z sankcjami negatywnymi(np. normy prawne)
2. tolerowane – tzw. moralne; nieprzestrzeganie nie powoduje sankcji negatywnych, ale dokładne wypełnianie nie wywołuje gratyfikacji(np. chodzenie do kościoła)
3. z obszaru moralnego maksymalizmu – dotyczą szczególnie pożądanych zachowań, spełnianie powoduje gratyfikacje społeczne(np. angażowanie się w działalność charytatywną).
PRZYSTOSOWANIE – układ wzajemnych relacji jednostki z otoczeniem; w zależności od stopnia struktury może mieć charakter:
- wyłącznie biologiczny – zwierzęta
- na wyższym stopniu organizacji – człowiek(przystosowuje się i wprowadza zmiany)
Przystosowanie człowieka polega na jednoczesnej zmianie warunków w otaczającym środowisku.
HOMEOSTAZA – utrzymanie równowagi między funkcjami organizmu a warunkami środowiska zewnętrznego.
W skład procesu przystosowania wchodzą:
- proces asymilacji – przyswajanie informacji z zewnątrz i włączanie ich do istniejącego już systemu doświadczeń
- proces akomodacji – przekształcanie pierwotnego schematu powstałego w wyniku asymilacji według dalszych oddziaływań zewnętrznych okoliczności.
{asymilacja i akomodacja są właściwe tylko człowiekowi}
Kryteria przystosowania:
1. biologiczne – dążenie do zachowania własnej egzystencji i przetrwania w środowisku społecznym naturalnym
2. medyczne – stan doskonałego zdrowia fizycznego i psychicznego(obowiązują normy medyczne)
3. psychologiczne – optymalne sposoby redukcji napięć, utrzymanie homeostazy psychicznej oraz subiektywne poczucie dobrego przystosowania
4. interakcji społecznych – adekwatne reagowanie na bodźce pochodzące z otoczenia fizycznego i społecznego oraz umiejętne przeciwstawianie się presji niekorzystnych czynników biopsychicznych, sytuacyjnych, środowiskowych
5. społeczne – obejmuje zgodność postępowania z powszechnie akceptowanymi normami i wzorcami
6. pedagogiczne – dążenie do samo urzeczywistniania, autonomii i samowychowania.
PROBLEM SPOŁECZNY – zjawisko masowe, negatywne, zwracające uwagę opinii publicznej; źródła mogą być dwojakiego rodzaju: wywoływane przez zmiany występujące w społeczeństwie(wywoływane przez złą sytuację gospodarczą; można je ze sobą powiązać, np. bezrobocie z kradzieżami) i niedoskonałości w warunkach życiowych(wpływy środowiska).
Kategorie problemów:
1. związane z cyklem życia jednostki(przestępczość nieletnich, bezrobocie)
2. związane z zachowaniami odchylonymi od normy(przestępczość, bezrobocie, alkoholizm, narkomania)
3. wynikające z organizacji społeczności lokalnych
4. związane ze stosunkami międzynarodowymi
PATOLOGIA SPOŁECZNA – nie musi spełniać kryterium masowości!; zachowania działające destrukcyjnie na społeczeństwo a przy tym niezgodne z wartościami uznawanymi w danym kręgu kulturowym.
Patologiczne może być tylko zachowanie, a nie instytucja!
Destrukcja – zniszczenie i zamiar zniszczenia
Wartości- punktem odniesienia jest krąg kulturowy, gdyż nie ma wartości uniwersalnych
DEWIACJA SPOŁECZNA – każde przekroczenie istniejących norm; może to być zachowanie bardzo złe lub bardzo dobre→dewiacje negatywne i pozytywne.
Dewiacje negatywne można podzielić wg 3 kryteriów:
- normatywne – odnosi się do normy prawnej; dewiacją jest każde zachowanie, które przekracza obowiązujące w społeczeństwie regulacje prawne; norma martwa – zapisana w kodeksie ale nie ma odzwierciedlenia w świadomości społeczeństwa(np. norma dotycząca nie palenia w miejscach publicznych)
- oczekiwań społecznych – dewiacyjne są te zachowania, które są niezgodne z intencjami większości społeczeństwa
- reakcji społecznej – dewiacją jest to, na co ludzie reagują negatywnie(zachowanie, wygląd, wyznanie, kolor skóry, pochodzenie).
Najszerszy zakres ma pojęcie dewiacji społecznej, później problemu społecznego i patologii społecznej!
KONTROLA SPOŁECZNA – można podzielić ją na:
- wewnętrzną – system zinternalizowanych norm, który powoduje powstrzymywanie się od określonych, nieaprobowanych społecznie zachowań, np. sumienie, superego, wewnętrzny mechanizm samokontroli.
- Zewnętrzną – kontrola formalna i nieformalna
Kontrola formalna – instytucje, systemy prawne(kodeks karny, więzienia); cechą jest posiadanie określonych sankcji do dyspozycji.
Kontrola nieformalna – jednostki lub grupy odniesienia(np. rodzina, rówieśnicy), nie ma sankcji formalnych, dysponuje np. alienacją(odosobnienie), drwiną, upomnieniem, krytyką.
Bardziej obawiamy się skutków kontroli nieformalnej, bo jest ona nieuchronna!
Czynnikami wpływającymi na charakter kontroli nieformalnej są zwyczaje i obyczaje.
Zwyczaje – pożądane społecznie sposoby zachowania, których naruszenie nie wywołuje sankcji negatywnych(formy grzecznościowe)
Obyczaj – kulturowo ustalony sposób zachowania, aprobowany przez większość społeczeństwa, ich naruszenie powoduje zastosowanie sankcji nieformalnych.
NORMY ODNIESIENIA – zespół wszystkich norm obowiązujących w społeczeństwie(moralne, prawne, obyczajowe), ale zaopatrzonych w tzw. margines tolerancji. Określenie normy odniesienia pozwala na ustalenie zakresu zjawisk traktowanych w danych społeczeństwie jako patologiczne.
WYCHOWANIE – proces celowego i świadomego ukształtowania ludzkich zachowań, postaw i ról społecznych zgodnie z wcześniej założonym wzorem wychowania, który chcemy ukształtować w toku tych oddziaływań.
PEDAGOGIKA RESOCJALIZACYJNA – dyscyplina teoretyczna i praktyczna zajmująca się wychowaniem osób z zaburzeniami procesu socjalizacji, tj. osobami, które wykazują objawy niedostosowania, a w szczególności są wykolejone społecznie, przejawiają zachowania paraprzestępcze(np. nadmierne picie alkoholu, narkomania → mogą prowokować do przestępstw) i zachowania przestępcze. Istotą jest opis i wyjaśnianie określonych procesów zachodzących między wychowawcą a wychowankiem. Jako dyscypliny naukowej o charakterze praktycznym istotą jest formułowanie zaleceń oraz opracowywanie, uzasadnianie i wdrażanie projektów określonych zmian dotyczących kształtowania człowieka i jego środowiska wychowawczego. W obrębie ped. reso. wyróżnia się 3 działy:
- teleologia wychowania – stawianie celów wychowawczych
- teoria wychowania – wskazania jak osiągnąć stawiane cele
- metodyka wychowania – jakimi środkami osiągnąć te cele.
WYCHOWANIE RESOCJALIZUJĄCE – działanie wychowawcze, które stosuje się w sytuacji zaburzonej socjalizacji(objawia się zachowaniami aspołecznymi i antyspołecznymi). Odnosi się ono do dzieci i młodzieży, a polega ono na oddziaływaniu na psychiczne procesy regulacji w taki sposób, by wywołać zmiany w czynnościach jednostki. Zmiany te polegają na likwidowaniu reakcji negatywnych na określone naciski społeczne.
NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE wg Skornego – niedostosowanymi nazywać będziemy jednostki, które nie są zdolne do pełnienia określonych ról społecznych, bądź też nie mają określonych predyspozycji lub z innych względów nie mogą pełnić ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa. Najczęstszą przeszkodą jest brak tzw. dyspozycji wykonawczych(zaburzenie procesów orientacyjnych, poznawczych, intelektualnych, motorycznych).
Natomiast jednostki, które nie są skłonne pełnić ról społecznych na skutek negatywnego stosunku do oczekiwań społecznych nazywamy WYKOLEJONYMI SPOŁECZNIE.
Wykolejenie może mieć 2 postaci:
- przestępcze – zachowania przestępcze
- obyczajowe – naruszenie norm moralnych, np. narkomania, prostytucja, alkoholizm
Jednostki wykolejone charakteryzuje socjalizacja antagonistyczno - destruktywna(brak dobrej woli).
SOCJALIZACJA – całokształt wpływów wywieranych przez środowisko społeczno-kulturowe na jednostkę. Są to oddziaływania niezależne od wysiłków wychowawców i nauczycieli. Jest to proces spontaniczny i mało kontrolowany. Jest nieintencjonalny i z tego względu koncentruje wpływy pozytywne i negatywne. W wąskim znaczeniu socjalizacja odnosi się tylko do pozytywnych oddziaływań grupowych.
Model socjalizacji:
Jedno-stka
Właściwości fizyczne
Socjalizacja
Grupa wytwarzająca normy kulturowe i wzorce zachowań
Właściwości psychiczne
Pierwszy model zaburzonej socjalizacji:
Zaburzona socjalizacja
Grupa wytwarzająca normy podkulturowe (jest przeciwko normom społecznym)
Drugi model zaburzonej socjalizacji:
Grupa wytwarzająca normy kulturowe
Zaburzone
Skutkiem socjalizacji jest ukształtowanie się postaw społecznych, ukształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów społecznych oraz sposób pełnienia ról społecznych.
Proces socjalizacji kształtuje się w oparciu o 3 mechanizmy:
1. mechanizm ulegania – przestrzeganie norm, które jest motywowane chęcią uzyskania nagrody lub uniknięcia kary. Nie wynika z wewnętrznego przekonania. Okoliczności dodatkowe, które mają wpływ na uleganie:
- indywidualne znaczenie danej sankcji
- czynniki zewnętrzne np. system wartości i norm grupowych
- systematyczność stosowania środków karzących lub nagradzających.
Mechanizm ulegania może być stosowany jako etap przejściowy we wczesnych stadiach socjalizacji lub resocjalizacji! Wadą jest to, że gdy nie ma perspektywy kary lub nagrody zachowanie pożądane może się nie pojawić
2. identyfikacja(naśladownictwo) – polega na przestrzeganiu norm, a motywem do takiego zachowania jest chęć upodobnienia się do określonej osoby lub osób. Mechanizm ten nie opiera się na nacisku zewnętrznym, ale na wewnętrznej potrzebie. Jest trwalszy niż uleganie bo podopieczny zachowuje się tak nawet gdy nie ma w pobliżu wzoru. Skuteczność zależy od:
- nastawienia do osoby będącej wzorem
- stałości zachowania osoby będącej wzorem
4. internalizacja(eksternalizacja) – przestrzeganie norm z racji włączenia ich do indywidualnego systemu przekonań. Mechanizm jest najtrwalszy i najskuteczniejszy. Jego skuteczność winiak stąd, że jest wywołana wiarygodnością osób, od których uzyskuje się informację, co wywołuje przeświadczenie o prawdziwości, słuszności informacji. Zachowania niezgodne ze zinternalizowanymi przekonaniami wywołują napięcie psychiczne, które musi być zneutralizowane. Jest to kara wymierzona samemu sobie.
1. TEORIE ANTROPOLOGICZNE
Cezare Lombrosso – włoski lekarz; ogłosił związek zachowań przestępczych z cechami wyglądu zewnętrznego; należało zwracać uwagę na anomalie w obrębie twarzoczaszki i kończyn(stożkowatość czaszki, wysokie szerokie czoło, szeroko rozstawione oczodoły, skośne oczy, wydatne kości policzkowe, mięsiste grube wargi, worki policzkowe jak u zwierząt, mniejszy mózg, dodatkowe palce); jeśli te cechy pojawiają się w dużej ilości to taka osoba skazana jest na życie przestępcze; stworzył koncepcję urodzonego zbrodniarza w związku z tym, że te cechy są wrodzone; Urodzony zbrodniarz posiada wiele cech człowieka pierwotnego np. brutalność, gwałtowność, niski poziom lęku, charakteryzuje go znieczulica moralna! Ich resocjalizacja jest niemożliwa(jedynie kara śmierci). Przestępcy przypadkowi – pseudoprzestępcy(popełnili przestępstwo na skutek namowy), kryminoidzi(przestępcy na skutek zbiegu okoliczności), przestępcy skryci(maskują swoje zachowania przestępcze). Wobec tych kategorii proponował resocjalizację(najczęściej praca) lub karę pozbawienia wolności.
Wady tej teorii:
- nie jest to teoria, która wyjaśnia przestępczość
- klasyfikacja cech miała charakter przypadkowy, tzn. łączono cechy wrodzone i nabyte
- nie uwzględnienie tzw. ciemnej liczby przestępstw(przestępstw, które nie zostały ujawnione)
- brak normy wyglądu zewnętrznego
2. TEORIE ENDOKRYNOLOGICZNE
Badano wpływ hormonów określonego rodzaju na zachowanie jednostki. Za najważniejsze gruczoły wydzielania dokrewnego uznano: gruczoły kory nadnercza, tarczycę, trzustkę, gruczoły płciowe i przysadkę mózgową. Funkcje wydzielnicze tych gruczołów rozpatruje się w zakresie ich nadczynności lub niedoczynności, traktując skutki tego jako źródło zachowań przestępczych.
- Kora nadnercza – adrenalina i noradrenalina; wpływają na stany emocjonalne; szczególnie niebezpieczna jest nadczynność bo powoduje agresję
- Tarczyca – tyroksyna; niedoczynność powoduje niedorozwój umysłowy, nadczynność-chorobę Basedowa(poczucie lęku, zmienność nastrojów, stałe pobudzenie emocjonalne, rozdrażnienie, gwałtowne zachowania przestępcze)
- Gruczoły płciowe – mężczyźni: testosteron; nadczynność powoduje wzrost tendencji agresywnych oraz zaburzenia reakcji seksualnych, które mogą być źródłem przestępstw seksualnych, np. kazirodztwa, zgwałceń, zabójstw z lubieżności.
Hormony nie są bezpośrednią przyczyną przestępstw. Zakłócenia funkcji wydzielniczych wpływają na stany emocjonalne człowieka, mogą stymulować niepożądane emocje, np. agresję, ale nie determinują bezpośrednio zachowań przestępczych. Może to być jedynie przyczyna pośrednia!
3. TEORIE ZWIĄZANE Z TYPEM KONSTYTUCJONALNYM CZŁOWIEKA(budowa fizyczna)
Kretchmer wyróżnił 3 zasadnicze i 1 dodatkowy typ(brał pod uwagę budowę fizyczną):
- asteniczny – wysoki i chudy
- atletyczny – krępy, dobrze umięśniony
- pykniczny – niski, otyły
+ dysplastyczny – posiadający cechy wszystkich trzech typów.
Typom budowy ciała przypisał on cechy osobowościowe. W tym celu wyróżnił 2 typy osobowości:
a). Osobowość schizotymiczną – zachowania patetyczne(drażliwość, oschłość, upór, cechy introwertywne-zamknięcie, fanatyczność, zaburzenia seksualne)
b). osobowość cyklotymiczną – jowialność(wesołkowatość), towarzyskość, otwartość, pomysłowość, prostoduszność, rzutkość, ekstrawertywność.
Cechy osobowości schizotymicznej posiadają osobnicy asteniczni. Cechy osobowości cyklotymicznej posiadają osobnicy pykniczni. Do popełniania przestępstw predysponowany jest typ asteniczny.
Sheldon dokonał trójpodziału:
- typ mezomorficzny
- typ ektomorficzny
- typ endomorficzny
W każdym z tych typów pojawiające się cechy budowy określał stopniem nasilenia w skali 1-10.
4. TEORIA CZYNNIKA GENETYCZNEGO (XYY)
Zaburzenie w obrębie chromosomów płciowych u mężczyzn. Dodatkowy chromosom Y określono jako chromosom mordercy, bo u osobników, u których stwierdzono obecność dodatkowego chromosomu Y stwierdzono znamienne cechy fizyczne, np. wzrost powyżej 190cm, atletyczna budowa ciała oraz cechy osobowościowe, np. obniżone IQ (80-90), tendencje agresywne, skłonność do zachowań aspołecznych, impulsywność, niestałość, skłonność do gwałtownej frustracji. Czyny popełnione przez te osoby charakteryzują się dużą brutalnością.
5. TEORIE PSYCHOLOGICZNE
Przestępczość wyjaśniają w oparciu o zaburzenia osobowości, szczególnie sfery wolicjonalnej i poznawczej. Istnieją 3 grupy tych teorii:
a). Teorie biologiczne – źródłem niedostosowania są choroby psychiczne, upośledzenie umysłowe(schizofrenia, cyklofrenia). Osoby upośledzone umysłowo w stopniu lekkim; brak krytycyzmu, trudności w rozumieniu norm moralnych, może dochodzić do zachowań przestępczych związanych z ich typem osobowości(podpalenia, agresja, przestępstwa na tle seksualnym); osoby te mogą stać się współuczestnikami przestępstwa ponieważ łatwo je wykorzystać; czasami przestępstwa łączą się z osamotnieniem emocjonalnym(chcą zwrócić na siebie uwagę np. przez podpalenia). Upośledzenie umysłowe nie determinuje bezpośrednio przestępstwa. Są uznawane za niepoczytalne i mają zniesioną odpowiedzialność karną.
Schizofrenia i cyklofrenia – choroby psychiczne. Znaczna liczba ludzi zapada na schizofrenię. Jest to choroba o niejasnej etiologii. Dziedziczne mogą być skłonności, ale nie sama choroba! Społeczne źródło dziedziczenia schizofrenii wyjaśnia się w oparciu o „schizofreniczne rodziny”(ojciec jest nadmiernie surowy i rygorystyczny, matka jest uległa, spolegliwa i bierna). Schizofreniczna matka – kobieta, której relacje z dziećmi charakteryzuje tzw. podwójne wiązanie. Co innego wyrażają słowami, a czynami wyrażają zachowania przeciwne. Dziecko nie może tej interakcji opuścić. W tej sytuacji dziecka pojawia się podwójne zaplątanie(matka wymaga okazywania jej uczuć, jeśli ono manifestuje swoje przywiązanie jest przez matkę odrzucane). W konsekwencji dziecko ma trudności w wyrażaniu uczuć i kształtuje się w nim osobowość schizofreniczna. Pojęcie schizofrenii wprowadził Bleuler i opisał jej cechy osiowe: myślenie autystyczno-niezdyscyplinowane(nie uwzględnia się tego, co jest charakterystyczne dla myślenia i działania innych osób, jednostka koncentruje się na sobie).
Rodzaje schizofrenii:
- prosta – pojawia się około 15-20r.ż.; często jest nasileniem cech, które jednostka przedstawiała wcześniej; osoba jest nieufna, traci zainteresowania, nie potrafi skupić się na zadaniu, zrywa więzi z otoczeniem, przestaje interesować się swoim wyglądem zewnętrznym, traci nawyki higieny, koncentruje się na własnych myślach i przeżyciach próbując przekazać je innym; często dręczą ją pytania filozoficzne, egzystencjalne, są one jednak stereotypowe i brak w nich związków logicznych. Charakterystyczna dla schizofrenii jest:
· ambiwalencja – sprzeczne oceny dotyczące wartościowania
· ambisentencja – sprzeczność informacji
· ambitendencja – sprzeczność działania
Rozpad struktury osobowości(powodują go te sprzeczności). Wzory zachowań znacznie się upraszczają.
- paranoidalna – w mniejszym stopniu następuje odejście od rzeczywistości, ale nasilają się urojeniowe koncepcje świata. Charakterystyczne jest też pojawienie się halucynacji(słuch, smak, węch, wzrok). Osoby często myślą, że słyszą własne myśli. Później słyszą negatywne opinie na własny temat. Prawdopodobne przestępstwa przeciwko życiu i agresywne.
- Katatoniczna – ma dwojaką postać:
· hiperkinetyczna – związana z nadpobudliwością ruchową. Chorzy są nadpobudliwi, wykonują bezładne ruchy, które przy tendencjach agresywnych mogą prowadzić do samookaleczeń lub okaleczeń innych.
· Hipokinetyczna – związana ze spowolnieniem ruchowym(może dojść do osłupienia katatonicznego – chory przestaje się ruszać, jeść, wydalać i oddychać).
- hebefreniczna – posiada wszystkie cechy osiowe schizofrenii; przede wszystkim u kobiet; wesołkowatość, pobudzenie bez wyraźnego bodźca; ostentacyjne zachowania; często obnażanie się. Może wiązać się z przestępczością na tle seksualnym.
Cyklofrenia – zespół maniakalno-depresyjny, ma dwufazowy przebieg:
Stan pobudzenia i nagle pojawia się depresja i znowu nagle pobudzenie, itd. Dwa stany:
- faza maniakalna – podwyższenie nastroju, przyspieszenie myślenia aż do tzw. gonitwy myśli(chaotyczne, oderwane od siebie myśli), pobudzenie ruchowe. Chorzy są skrajnie pobudzeni. Ich zachowania nie mają porządku logicznego. Chory ma wciąż nowe pomysły, które wykorzystuje do określonego celu. Chorzy sprawiają wrażenie osób bardzo aktywnych, wesołych, przedsiębiorczych, brak im poczucia krytycyzmu i świadomości choroby. W związku z tym podejmują czyny nierozważne, nierozsądne, często przeżywają urojenia wielkościowe(mania wielkości). Urojenia mogą prowadzić na drogę przestępczą lub wywołać tendencje agresywne(napady, rozboje).
- Zespół depresyjny – obniżenie nastroju, spowolnienie toku myślenia, spowolnienie ruchowe. Objawy te mogą występować w różnym nasileniu. Skrajną postacią zahamowania myślenia jest mutyzm(osoba nie odpowiada na pytania chociaż słyszy je i rozumie). Skrajną postacią zahamowania ruchowego jest osłupienie depresyjne(efekt pogłębiającej się niechęci do wykonywania jakichkolwiek czynności. Ruchy są ociężałe, spowolnione). Charakterystyczne są próby samobójcze lub przestępstwa polegające na zaniechaniu. Charakterystyczne są także lęki i urojenia(np. odnoszące się do relacji międzyludzkich).
b). teorie dotyczące odchyleń od normy o niewyjaśnionej etiologii – zaburzenia psychopatyczne, charakteropatyczne, socjopatyczne, obniżony poziom intelektualny.
Zaburzenia osobowości: psychopatia, charakteropatia, socjopatia.
Psychopatia – uważano, że jest dziedziczna; prof. Bilikiewicz sformułował pojęcie „charakteropatia”(nieuleczalne i nieodwracalne zaburzenie osobowości spowodowane uszkodzeniami CUN a przede wszystkim mózgu). Funkcjonuje też pojęcie „socjopatia”(jest efektem zaburzonych oddziaływań środowiskowych).
Osobowość psychopatyczna o różnym podłożu:
- deficyt lęku(brutalni)
- brak syntonii(współodczuwania stanów emocjonalnych innych osób)→brutalni, ból fizyczny i psychiczny; nie mają z tego powodu żadnych wyrzutów sumienia
- nie podlegają żadnej formie kary z wyjątkiem grzywny, kary pieniężnej wymiernej materialnie(naj...
jamajka22