metodologia, praca mgr.doc

Rozdział II

Podstawy metodologiczne badań

II.1 Przedmiot i cele badań

              Według T. Pilcha „badanie naukowe to wieloetapowy proces zróżnicowanych wewnątrz działań mających zapewnić nam obiektywne ,dokładne i wyczerpujące poznanie wybranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, technicznej, społecznej lub kulturowej. Jest więc postępowaniem regulowanym normami typu prakseologicznego. Badanie naukowe przebiega zawsze w zasadniczym swoim toku, w ten sposób, że wychodząc od działania praktycznego , od bezpośredniego doświadczenia , od tego , co obserwowalne, przechodzi ponownie  do praktyki poprzez etap pośredni- uogólniane poznanie”[1]

              Istotnym elementem w prowadzeniu badań jest ustalenie przez badacza  przedmiotu i celu badań.

Według S.Nowaka przedmiot badań to „obiekty badań czy zjawisk, o jakich w odpowiedzi na sformułowane przez nas pytania chcemy  formułować twierdzenia”[2].

J.Gnitecki  opierając się na analizie H. Komorowskiej określa przedmiot badań  jako „ pewne zjawisko mieszczące się w problematyce teorii i praktyki danej subdyscypliny pedagogicznej i wyodrębnione w celach badawczych”[3]

Według W.Okonia „ przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki i organizacja”[4]

              Zdaniem W. Zaczyńskiego „ przedmiot badań to świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowania  i nauczania, samowychowania i uczenia się, przebieg, metody, środki i organizacje”[5]

Metodologia określa przedmiot badań naukowych  jako obiektywnie  istniejące , poddające się pomiarowi zjawiska. W badaniach jakościowych przedmiotem badań może być problematyka  związana z ocenami, wartościami, przeżyciami. Podejście jakościowe pozwala na podejmowanie zagadnień, które dotyczą poszczególnych ludzi, jednostkowych przypadków, zjawisk złożonych treściowo i znaczeniowo jak np. styl życia[6].

Przedmiotem moich badań jest autorytet nauczyciela- wychowawcy klas I-III Gimnazjum w środowisku miejskim.

Przed przystąpieniem do badań należy określić ich cele. Wszelka  działalność  ludzka jeżeli ma być skuteczna musi być celowa. Działania w których nie zostały określone żadne cele, z natury skazane są na niepowodzenia[7].

Cel badań jak mówi  W . Zaczyński  to „ określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu”[8], a J .Gnitecki pojmuje cel badań jako „ rodzaj zamierzonego efektu, do którego ma doprowadzi działalność badacza”[9]

              T. Pilch  po analizie J. Sucha pisze , że „celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej , maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji”[10].

              W procesach badawczych formułuje się cele : praktyczne , teoretyczne i poznawcze .

Cel poznawczy wiąże się z opisem, wyjaśnienie i przewidywaniem zjawisk pedagogicznych, natomiast cel teoretyczny związany jest miedzy innymi z opracowaniem  teoretycznego lub empirycznego modelu zajęć dydaktyczno – wychowawczych, który następnie będzie uzasadniony lub weryfikowany w pracy badawczej. Cel praktyczny pozwala opracować dyrektywy pedagogiczne, praktyczne wskazówki kierowane do nauczycieli[11].

              Celem poznawczym badań przedstawionych w mojej pracy jest poznanie autorytetu nauczyciela wychowawcy- jaki jest  jego rodzaj i poziom . Określenie zależności pomiędzy autorytetem a właściwościami podmiotowymi nauczyciela. Celem praktycznym jest wyłonienie wskazówek praktycznych dla nauczycieli, dotyczących ich osoby w pracy z młodzieżą gimnazjalną.

II.2 Problemy i hipotezy badawcze

              Warunkiem podjęcia badań naukowych jest sformułowanie problemu badawczego a niekiedy  i hipotez [12]. W literaturze przedmiotu można spotkać wiele definicji problemu badawczego.

Według S. Nowaka  „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”[13].Podobnie definiuje problem naukowy H. Muszyński według którego„ problemem naukowym jest pytanie , które stawiamy samym sobie i na które odpowiedź możemy uzyskać jedynie w wyniku pewnych czynności badawczych”[14]

                            J. Pieter problem badawczy traktuje jako „ swoiste pytanie, określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy ( pewnego braku w dotychczasowej wiedzy) oraz cel i granicę pracy naukowej”[15]

                            T. Pilch i T. Bauman określa problem badawczy jako „ pytanie o naturę badanego zjawiska, o istotę związków między zdarzeniami lub istotami i cechami procesów, cechami zjawiska, to mówiąc inaczej uświadomienie sobie trudności z wyjaśnieniem i zrozumieniem określonego fragmentu rzeczywistości , to mówiąc inaczej deklaracja o naszej niewiedzy zawarta w gramatycznej formie pytania”[16]

               T. Pilch podkreśla jeszcze że „problem badawczy, czy raczej zespół problemów badawczych wyznacza dalszy proces myślowy w fasie koncepcji. Stanowią podstawę tworzenia hipotez, bo często zabieg budowania hipotez polega na zmianie gramatycznej problemu, ze zdania pytającego na twierdzące lub przeczące.

Problemu badawcze pośrednio stanowią podstawę do typologii zmiennych zależnych i niezależnych a także wskaźników do zmiennych. Od problemów także zależy, jakie techniki i narzędzia dobieramy aby je rozwiązać”[17] .

W swojej pracy problem badawczy sprowadziłam do następującego pytania: Jaki jest autorytet nauczyciela –wychowawcy klas I-III Gimnazjum w środowisku miejskim a jakie są jego właściwości podmiotowe?

Uściśleniem problemu głównego są problemy diagnostyczne  i szczegółowe:

I.         Problem diagnostyczny:

Jaki jest autorytet nauczyciela , wychowawcy wśród uczniów klas I-III gimnazjum w środowisku miejskim?  

I.1 Jak rozumiany jest autorytet nauczyciela wśród uczniów gimnazjum w klasach I-III

I.2 Jakie są rodzaje autorytetu ?

I.3 Jaki jest poziom autorytetu nauczyciela, wychowawcy klas I-III ?

II.      Problem diagnostyczny:

  Jakie są charakterystyczne właściwości podmiotowe nauczyciela wychowawcy klas I-III gimnazjum w środowisku miejskim tj.:

• płeć,
• wiek,
• specjalność nauczyciela,
• staż pracy nauczyciela,
• status zawodowy nauczyciela,
• stan cywilny.
• pozycja materialna,
• pozycja w środowisku społecznym ?

III.   Problem zależnościowy:

Jaka jest zależność między autorytetem nauczyciela wychowawcy a niektórymi charakterystycznymi jego właściwościami podmiotowymi wśród uczniów klas I-III gimnazjum w środowisku miejskim takimi jak:

·         płeć,

·         wiek,

·         specjalność nauczyciela

·         staż pracy nauczyciela,

·         status zawodowy nauczyciela,

·         stan cywilny ,

·         pozycja materialna,

·         pozycja w środowisku społecznym ?

O skuteczności badań naukowych świadczą niekiedy  hipotezy  Zdaniem J. Sztumskiego  hipoteza to „przypuszczenie  lub domysł wysunięty  prowizorycznie dla określenia lub wyjaśnienia czegoś, który oczywiście wymaga sprawdzenia , czyli weryfikacji poprzez odpowiednie badania stosowane w danej nauce”[18]. W. Zaczyński formułuje hipotezę jako „ przyjmowanie jakichś  prawidłowości głębszych, bardziej istotnych w celu wyjaśnienia prawidłowości ujmowanych w doświadczeniu”[19].

Według J. Gniteckiego „ hipotezy stanowią przypuszczalne odpowiedzi na problemy badawcze i dotyczą spodziewanego kierunku zależności lub przewidywanego kierunku wydarzeń”[20].

Hipoteza w toku badań może być udowodniona ,poprzez zebranie danych, które tą hipotezę potwierdzą bądź obalą ,a także dane mogą świadczyć  o fałszywości założenia. Badacz może sformułować wiele hipotez obejmujących znaczące zależności i cechy badanego środowiska, obiektu, lub zjawiska .W badaniach jakościowych  rezygnuje się z stawiania hipotez badawczych  i przyjmuje się tzw. bezzałożeniowość [21].

Adekwatnie do zastosowanej procedury badawczej w pracy zrezygnowałam ze stawiania hipotez.

II.3 Zmienne i ich wskaźniki

Po określeniu celu badań i problemów badawczych ważnym elementem jest określenie zmiennych i wskaźników.

Zdaniem T. Pilcha „ cała nauka opiera się na założeniu, że podobne zdarzenia zachodzą w podobnych okolicznościach. Zdarzenie to suma ontologicznych faktów i przysługujących im właściwości , okoliczności zaś to warunki i cechy wywołujące zdarzenie, towarzyszące mu oraz spowodowane przez nie. W sumie to, co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku – to kilka podstawowych cech konstytutywnych dla danego zdarzenia , które przyjęło się w metodologii nazywać zmiennymi”[22].

Zmienna określa  , pod jakim względem interesują nas analizowane przedmioty i zjawiska,(biorąc pod uwagę ich możliwe własności, stany lub zdarzenia, którym podlegają ),a ponadto, jakie typy relacji będziemy uwzględniać między przedmiotami, bądź zjawiskami , oraz reguły ich  uporządkowania rozpatrywanymi pod danym względem[23].

              Wśród zmiennych wyróżniamy zmienne: zależne, niezależne, pośredniczące. Według M. Łobockiego „ przez zmienne niezależne rozumie się pewne czynniki powodujące określone zmiany w innych czynnikach ( zmiennych) , a przez  zmienne zależne czynniki podlegające wyraźnym wpływom ze strony zmiennych niezależnych”[24]. J. Gnitecki pisze że „ zmienne niezależne są przyczynami powodującymi swym działaniem powstawanie określonych skutków. Zmienne zależne to efekty wpływu wynikające ze sprawczego( przyczynowego) działania zmiennych niezależnych”[25].

Zdaniem T. Pilcha , T. Baumana „ zmienne pośredniczące to dodatkowe zmienne ,cechy, zdarzenia , bowiem modyfikują tradycyjny, prosty układ zależności, włączając się pośrednio  w proces wpływu, jako czynnik dodatkowy, niekiedy bardzo doniosły”[26].

   Aby opisać zmienne należy posłużyć się pewnymi wartościami opisowymi, zwanymi wskaźnikami. Występującym w badaniach zmiennym należy przyporządkować właściwe wskaźniki. Są nimi empiryczne czynniki , które wskazują jaka jest dana zmienna[27]. Zdaniem S. Nowaka " wskaźnik to pewna  cecha , zdarzenie lub zjawisko na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje"[28].

              T. Pilch, T. Bauman wyróżniają następujące typy wskaźników:

·           " wskaźnik definicyjny- ma charakter ilościowy ; dobór wskaźnika jest zarazem zdefiniowaniem pewnego terminu, ustaleniem jego znaczenia, np. pilnym uczniem będziemy nazywali takiego ucznia, który odrabia zadania domowe, chodzi na zajęcia, wykonuje zlecenia nauczycieli;

• wskaźnik empiryczny-  gdy zmienne jakiegoś zdarzenia czy procesu opisujemy, ocenimy lub uznajemy za istniejące na podstawie  bezpośredniej empirycznej obserwacji cząstkowych zdarzeń( wskaźników) wskazujących na bezpośredni związek między nimi, np. gorączka jest empirycznym wskaźnikiem choroby;
• wskaźnik inferencyjny- to szczególny przypadek wskaźnika empirycznego, kiedy z zajścia pewnego zjawiska obserwowalnego inferuje się zajście pewnego zjawiska nieobserwowalnego wprawdzie, ale posiadającego dla nas znaczenie niezależne od wskaźnika; wskaźnik ten dotyczy uczuć i emocji w człowieku"[29]

W mojej pracy możemy wyróżnić następujące zmienne: