Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety27.pdf - MonarszeSekrety - x_54

li i

Jerzy Jankowski

Monarsze sekrety

ŚWIĘTY ZDRAJCA

Syn Kazimierza Odnowiciela Bolesław Śmiały

należał bez wątpienia do dobroczyńców Kościoła

katolickiego. Po objęciu władzy odbudował

zniszczoną podczas rewolucji pogańskiej polską

administrację kościelną, restytuował metropolię

gnieźnieńską, utworzył nowe biskupstwa w

Płocku, Kaliszu, Białogardzie i Grójcu. Kronikarz

niemiecki Lambert z Hersfeldu pisał z podziwem,

że w jego uroczystości koronacyjnej uczestniczyło

aż piętnastu biskupów.

Bolesław fundował także kościoły i klasztory i za

jego rządów powstały wspaniałe opactwa w

Mogilnie, Tyńcu i Lubiniu. Prowadził także

prokościelną politykę zagraniczną. Poparł papieża

Grzegorza VII w jego sporze z cesarzem

Henrykiem IV. W nagrodę otrzymał od papieża

zgodę na koronację i nawiązał nią do królewskich

tradycji swego dziada.

Mogłoby się zatem wydawać, iż polski Kościół

katolicki będzie gloryfikował swego dobroczyńcę,

ale stało się niestety zupełnie inaczej. Tenże

Kościół uznał go za zbrodniarza, okrutnika i

sodomitę, który - uniesiony bezbrzeżną pychą - nie

zawahał się zamordować sługi bożego, biskupa

Stanisława ze Szczepanowa.

Okoliczności tego zatargu pozostają jednak do

dzisiaj nie wyjaśnione, chociaż w opinii publicznej

pokutuje powszechnie wersja kościelna, której

wyrazicielem stał się między innymi kronikarz i

biskup w jednej osobie - Wincenty Kadłubek.

Głosi ona, iż niemoralne życie króla oraz jego

nadzwyczajna surowość sprawiły, że popadł on w

konflikt z biskupem krakowskim. Biskup

napominał go podobno kilkakrotnie, a kiedy

napomnienia te nie przyniosły spodziewanego

skutku, rzucił na niego klątwę i zwolnił poddanych

z obowiązku posłuszeństwa. W odwecie za to król

kazał swoim ludziom zabić biskupa, ale ci, nie

mając śmiałości podnieść ręki na pomazańca

bożego - odmówili. Uniesiony gniewem Bolesław

wpadł podobno osobiście do kościoła na Skałce, w

którym Stanisław odprawiał właśnie mszę, i

zarąbał go mieczem przy ołtarzu. Za zbrodnię tę

został pozbawiony korony i wypędzony z Polski, a

przy grobie zamordowanego dziać się poczęły

przeróżne cuda, dzięki którym uznano go za

świętego.

Tak mniej więcej brzmi oficjalna wersja kościelna,

którą za Kadłubkiem przekazali także

hagiografowie Stanisława: Wincenty z Kielc i Jan

Długosz. Nie wszystko w niej wydaje się jednak

jasne i aby ją uwiarygodnić, odpowiedzieć należy

na kilka zasadniczych pytań. Kim był biskup i czyje

reprezentował interesy? Co było bezpośrednią

przyczyną konfliktu? W jaki sposób został

uśmiercony? Dlaczego król musiał opuścić Polskę?

Jaki charakter miały cuda, dzięki którym Stanisław

doczekał się kanonizacji?

Odpowiedzi na te pytania wcale nie są proste.

Część historyków twierdzi na przykład, iż biskup

pochodził z możnego rodu Turzynów, a nawet był

kuzynem Śmiałego, wnukiem przyrodniego brata

jego matki, księcia kijowskiego Stanisława. Jest to

jednak z całą pewnością teoria mocno naciągana,

która dla celów propagandowych wywyższa

niesłusznie osobę zamordowanego. Ród Turzynów

gospodarował w dorzeczu Dunajca i Raby i nigdy

nie zaliczał się do rodów o dużym znaczeniu

politycznym. Nikt tam nigdy nie piastował

wysokiej funkcji państwowej i nawet podczas

kanonizacji nikomu nie przyznano żadnej

godności. Stanisław wywodził się zatem

prawdopodobnie z drobnego rycerstwa i swoją

błyskotliwą karierę zawdzięczał wyłącznie

Bolesławowi. Urząd biskupi objął dopiero w dwa

lata po śmierci swojego poprzednika Lamberta II i

należy przypuszczać, iż w ciągu tych dwóch lat

nominacja jego napotykała sprzeciw ze strony

możnych rodów Awdańców czy Sieciechów.

Bolesław, który przeprowadził w końcu swoją

wolę, sprawił, iż rody te przeszły wobec niego do

opozycji.

Stanisław ze Szczepanowa był zatem początkowo

bez wątpienia zaufanym człowiekiem księcia,

ponieważ dzięki niemu uzyskał swój urząd biskupi.

Do rozdźwięków pomiędzy nimi doszło dopiero

wówczas, kiedy Bolesław przystąpił do

przebudowy polskiej organizacji kościelnej i

powołania nowych biskupstw. Wiązało się to z

koniecznością okrojenia olbrzymiego biskupstwa

krakowskiego, a tym samym z ograniczeniem

dochodów biskupa.

W myśl prawa kanonicznego, potwierdzonego

przez Księgę Reguły Pasterskiej papieża Grzegorza

I, dochody z biskupstwa dzielono na cztery części:

jedną na potrzeby kościoła, drugą na utrzymanie

kanoników, trzecią na akcję charytatywną i

czwartą dla biskupa. Zasada ta nie zawsze była

wszakże przestrzegana i biskupi na swoje

potrzeby zabierali często połowę uzyskanych

dochodów. Jan Kanapariusz, autor Żywota św.

Wojciecha, uważał nawet, iż fakt przestrzegania

przez niego prawa kanonicznego był bez wątpienia

atrybutem świętości.

Stanisław, nie mogąc pogodzić się z utratą

dotychczasowych beneficjów, począł spiskować

przeciwko Bolesławowi i wkrótce skupił wokół

siebie grono królewskich przeciwników. Kronikarz

Gall nazwał go nawet zdrajcą.

Spiskowanie przeciwko komuś wiąże się zwykle ze

spiskowaniem na rzecz kogoś i rodzi się pytanie:

kogo forował w tym czasie biskup Stanisław?

Wymienia się tu zwykle młodszego królewskiego

brata, Władysława Hermana, który w wyniku

spisku odniósł przecież największe korzyści.

Sprawa nie jest jednak prosta i wydaje się, że

Herman początkowo w spisku nie uczestniczył,

lecz przyłączył się do niego dopiero w końcowej

fazie. Po objęciu władzy nie śpieszył się on

bowiem z przeniesieniem zwłok biskupa do

katedry krakowskiej, co stanowiłoby oczywiście

jego pośmiertną rehabilitację. Zwłoki te kazał

przenieść dopiero syn Śmiałego Mieszko po swoim

powrocie do Krakowa w 1088 roku, a więc w

dobrych kilka lat po śmierci biskupa. Ten gest ze

strony syna obalonego władcy wydaje się

całkowicie niezrozumiały, ale posiada z całą

pewnością swoje ukryte konteksty. Można z niego

wyciągnąć wniosek, że Stanisław spiskował na

rzecz Mieszka, którego zamierzał zapewne osadzić

na ojcowskim tronie. Wykorzystywanie

małoletnich synów przeciwko ojcom nie należało w

tym czasie do rzadkości i historia Polski zna wiele

tego typu przykładów. Być może, iż działo się to za

przyzwoleniem królewskiej żony Wyszesławy,

którą łączyły z mężem nader napięte stosunki.

Bolesław opuszczając Polskę i udając się na

Węgry, gdzie spodziewał się uzyskać pomoc,

zabrał żonę i syna ze sobą, pragnąc zapewne

uniemożliwić swoją detronizację.

I dopiero w tym miejscu do spisku przystąpił

Władysław Herman, który przejął w Polsce władzę

po swoim bracie. Możliwe, iż to z jego poruczenia

Bolesław został otruty na Węgrzech. Herman

sprowadził potem do Krakowa królewskiego syna i

wypełniwszy swój plan do końca, kazał także jemu

podać truciznę.

Pamięć o biskupie Stanisławie była jednak dla

Władysława dość niewygodna, ponieważ obawiał

się, aby ten przykład nie okazał się zaraźliwy. Nie

podjął zatem żadnych kroków, aby doprowadzić do

jego kanonizacji, chociaż, jako męczennik, byłby

zapewne kanonizowany w trybie

natychmiastowym. Kościół wyniósł go na ołtarze

dopiero w wieku XIII za staraniem Bolesława

Wstydliwego. Kronikarz Gall, który pozostawał na

usługach książęcego dworu, o konflikcie między

królem a biskupem pisał zresztą w sposób nader

oględny: "Wiele Bolesławowi zaszkodziło, gdy

przeciw grzechowi grzech zastosował, gdy za

zdradę wydał biskupa na obcięcie członków. Ani

bowiem zdrajcy biskupa nie usprawiedliwiamy, ani

też króla mszczącego się tak szpetnie nie

zalecamy". Była to zapewne oficjalna wykładnia,

która obowiązywała w środowisku Władysława

Hermana.

Historycznym mitem jest także twierdzenie, że

biskup Stanisław rzucił na Bolesława klątwę i

zwolnił poddanych od posłuszeństwa. Król należał

do zwolenników papieża Grzegorza VII,

przyjmował jego legatów, uzgadniał z nimi

reformę administracji kościelnej i za papieskim

przyzwoleniem otrzymał koronę. Było zatem nie do

pomyślenia, aby biskup krakowski rzucił na niego

klątwę, pominąwszy przy tym swego zwierzchnika,

arcybiskupa gnieźnieńskiego Marcina, który

zawsze popierał legalną władzę. Gdyby nawet

Stanisław był zdeklarowanym przeciwnikiem

papieskim, nie mógłby zwolnić poddanych od

posłuszeństwa królowi, gdyż taki właśnie krok

papieski obóz antygregoriański uważał za jawne

pogwałcenie obowiązującego prawa.

Żadnej klątwy zatem prawdopodobnie nie było, a

Bolesław, dowiedziawszy się o zdradzie swojego

protegowanego, kazał go po prostu postawić przed

sądem, który wydał na niego wyrok śmierci. Wyrok

ten wykonał zapewne kat krakowski, ponieważ

twierdzenie, że słudzy królewscy bali się podnieść

rękę na biskupa, jest nader naiwne. Na przykład

kilka lat wcześniej jeden z kasztelanów polecił

zamordować biskupa płockiego, a arcybiskupa

Trewiru zamordowali mieszkańcy miasta w 1066

roku. Zamordowany także został arcybiskup

moguncki Zygfryd oraz arcybiskup magdeburski

Wernher. Przekonanie o nietykalności sług

kościelnych ma znacznie późniejszą metrykę i

sztucznie powiązano je ze sprawą biskupa

krakowskiego.

Powstaje jednak pytanie, dlaczego Bolesław

musiał uchodzić z Polski. Stało się tak dlatego, że

króla odstąpili nie tylko możnowładcy, ale także

średnie rycerstwo, stanowiące dotąd jego

najsilniejsze oparcie. Do konfliktu z rycerstwem

doszło zapewne podczas drugiej wyprawy

kijowskiej, która dotarła jedynie do pogranicznego

Wołynia, gdzie zawarta została ugoda. Wojsko

pozbawione łupów poczęło buntować się i

opuszczać królewskie szeregi. Bolesław

zareagował na to w sposób bardzo gwałtowny i za-

stosował wobec opornych daleko idące represje.

Doprowadziło to w konsekwencji do zawiązania

spisku, na którego czele stanął Stanisław ze

Szczepanowa. Śmierć biskupa nie była jednak

bezpośrednią przyczyną ucieczki króla, chociaż

niewątpliwie w jakiś sposób ją przyśpieszyła.

Bolesław uchodził, gdyż znalazł się w całkowitej

izolacji. Rzecz wszakże charakterystyczna, iż nie

całe duchowieństwo opowiedziało się przeciwko

niemu. Modły za monarchę odprawiane były

zarówno w katedrze krakowskiej, jak i w

opactwach benedyktyńskich.

Wyjazd króla z Polski zbiegł się w czasie z cudami,

które działy się podobno przy grobie Stanisława.

Cudów tych naliczono w sumie sześćdziesiąt trzy i

dotyczyły one głównie uzdrowień. Rzecz ciekawa,

iż najczęściej uzdrawiał on średnie rycerstwo,

które wspólnie uczestniczyło z nim w

antykrólewskim spisku.

Analizując cuda spisane przez Jana Długosza

należy stwierdzić, iż wyraźnie uwidacznia się w

nich zamiłowanie świętego do pieniędzy.

Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety27.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: