Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety26.pdf - MonarszeSekrety - x_54

li i

Jerzy Jankowski

Monarsze sekrety

RODZINNE MAŁŻEŃSTWA

Społeczeństwo średniowieczne było w znacznym

stopniu zdominowane przez więzy pokrewieństwa.

Włościanie kojarzyli się w obrębie jednej wsi,

mieszczanie w obrębie jednego miasta, a książęta

zawierali związki małżeńskie w obrębie własnej

dynastii. Tego rodzaju praktyka stała oczywiście w

kolizji z zasadami głoszonymi przez Kościół, który

do początków XIII wieku zakazywał kojarzenia się

rodzinnego aż do siódmego pokolenia włącznie.

Zakazy te miały niewątpliwie bardziej doktrynalny

niż biologiczny charakter, ponieważ na równi z

pokrewieństwem traktowane było powinowactwo

duchowe i nie zezwalano na małżeństwa pomiędzy

rodzicami chrzestnymi, a także pomiędzy

chrzestnymi i chrześniakami. Wydaje się zresztą,

iż ten drugi zakaz traktowany był nawet bardziej

rygorystycznie, ponieważ poza książętami i

feudałami nikt nie potrafił odtworzyć własnej

genealogii do siódmego pokolenia; znajomość

rodzinnych realiów kończyła się zwykle na

pokoleniu trzecim. W tej sytuacji zakazy kościelne

pozostawały wyłącznie w sferze abstrakcji.

Włościanie ich nie przestrzegali, książęta zaś

omijali je za pomocą odpowiedniej dyspensy.

Małżeństwa rodzinne pojawiły się już u progu

naszej państwowości. Ryksa, prawnuczka Mieszka

I, poślubiła jego wnuka, księcia węgierskiego Belę,

Bolesław Krzywousty, prawnuk Mieszka II,

poślubił jego prawnuczkę, księżniczkę ruską

Zbysławę, Elżbieta, prawnuczka Kazimierza

Odnowiciela, poślubiła jego prawnuka, księcia

czeskiego Sobiesława II, a Salomea, córka Mieszka

III, poślubiła księcia pomorskiego Racibora,

którego ojciec, Bogusław I, ożenił się jednocześnie

z jej siostrą Anastazją.

Przykłady można by tu mnożyć, ponieważ

większość książąt piastowskich była w jakiś

sposób spokrewniona ze swoimi żonami. Zwyczaj

związków zawieranych w obrębie własnej dynastii

upowszechnił się od postanowień Soboru

Laterańskiego w 1215 roku, który złagodził

dotychczasowe zasady kojarzenia się krewnych,

udzielając zgody na związki już w piątym

pokoleniu. Od pontyfikatu Grzegorza IX

wprowadzono także zasadę, że przy

nierównomierności stopni liczy się zawsze stopień

dalszy. Przybrała także na sile praktyka

dyspensyjna, która w wieku XIV stała się czymś

zupełnie powszednim.

Znaczna różnica wieku, jaka dzieliła najstarszego

syna Bolesława Krzywoustego, Władysława -

protoplastę linii śląskiej - od najmłodszego,

Kazimierza, protoplasty linii małopolskiej i

mazowieckiej (trzydzieści trzy lata), sprawiła, że

w dynastii piastowskiej upowszechnił się model

związków zawieranych przy nierównomierności

stopni, co w wielu wypadkach zwalniało od

konieczności ubiegania się o dyspensę.

Analiza list dynastycznych Piastów śląskich

pozwala na przykład stwierdzić, iż na 160 książąt

w związki małżeńskie wstąpiło 96 osób, z czego 47

zawarło małżeństwa w obrębie własnej dynastii.

Pozostała część skoligaciła się z innymi

dynastiami, z którymi wszakże najczęściej łączyło

ją pokrewieństwo poprzez matkę.

Najbliżej spokrewnione ze sobą małżeństwo to

związek Jana lubińskiego z Jadwigą brzeską w

stopniu drugim dotykającym trzeciego oraz Bolka

cieszyńskiego z Eufemią mazowiecką i Bolka

jaworskiego z Beatrycze brandenburską w stopniu

trzecim. Zostały one potwierdzone dyspensami

papieskimi, a tym samym stały się prawomocne

wobec Kościoła katolickiego.

Brak jest natomiast dyspensy na małżeństwo

Henryka świdnickiego z Katarzyną, córką Karola

Roberta i prawdopodobnie Elżbiety Łokietkówny.

W tym układzie Katarzyna byłaby cioteczną siostrą

Henryka i zachodziłby drugi stopień

pokrewieństwa, którego Kościół na ogół nie

dyspensował. Byłby to najbliższy stopień

pokrewieństwa wewnątrz dynastii piastowskiej.

Małżeństwa krewniacze prowadziły w

konsekwencji do powiększania się tak zwanej

wsobności populacyjnej. Malała liczba dzieci,

szczególnie po stronie męskiej, i dochodziło do

wymierania całych linii dynastycznych. W ten

sposób w szóstym pokoleniu wymarły zarówno

linia wrocławska, jak i raciborska, w siódmym zaś

dobiegła kresu głogowska starsza.

Krewniacze związki małżeńskie prowadziły

ponadto do rozpowszechniania się schorzeń

uwarunkowanych genetycznie. Mogły to być

zarówno choroby spowodowane wadami

chromosomowymi (na przykład fenyloketonuria i

schizofrenia), choroby o podłożu dziedzicznym, na

które oddziałują wszakże czynniki środowiskowe

(na przykład cukrzyca, padaczka, alergia, podagra,

schorzenia nowotworowe), jak też choroby o

etiologii środowiskowej, których częstość zależy

jednak od predyspozycji genetycznych (na

przykład gruźlica, choroba wrzodowa, kamica).

Fenyloketonuria jest chyba najbardziej typowym

schorzeniem o podłożu dziedzicznym.

Charakteryzuje się niedorozwojem fizycznym i

umysłowym. Nie można wykluczyć, iż na chorobę

tę cierpiała Jadwiga, córka Henryka Pobożnego,

którą ze względu na ograniczenie umysłowe

oddano do klasztoru, oraz Wacław, syn Jana

żagańskiego, który z tego samego powodu

pozbawiony został dziedzictwa i wiódł życie jako

zwykły mieszczanin wrocławski. Pewnych

ułomności psychicznych dopatrywać się także

można u córek książęcych, których mimo ich

starszeństwa nie wydawano za mąż, lecz

kierowano do klasztoru. Wymienić tu można na

przykład Kunegundę i Agnieszkę, córki Bolka II

opolskiego, Elżbietę, córkę Mikołaja I opolskiego, i

wiele innych. Ograniczeniem umysłowym

charakteryzować się także mogły księżniczki,

które nie pełniły zwyczajowej funkcji przeoryszy,

jak na przykład Anna, córka Siemowita III,

Adelajda, córka Kazimierza kujawskiego, Helena,

córka Henryka Grubego, Wieńczysława, córka

Kazimierza opolskiego.

Cechą charakterystyczną dla fenyloketonurii jest

także niedobór melaniny, czego objawami są

bardzo jasne włosy i takaż karnacja skóry. Być

może, iż od tego pochodzą przydomki Biały, na

przykład Leszek Biały, Władysław Biały, Henryk III

Biały, Konrad VII Biały, Konrad X Biały. Trudno

bowiem przypuszczać, aby cechą wyróżniającą

były tu blond włosy, typowe przecież dla całej

Słowiańszczyzny.

Wśród schorzeń dziedzicznych niepoślednie

miejsce zajmuje także schizofrenia. Diagnozy

średniowieczne są w tym wypadku nadzwyczaj

nieprecyzyjne, chociaż częste pojęcie "obłędu"

należy odnosić zapewne do schizofrenii.

Kronikarze wspominają o obłędzie Mieszka II,

Bolesława Śmiałego, Władysława legnickiego i

Janusza mazowieckiego. Pewne cechy

schizofreniczne wykazywali także Bolesław

Rogatka, zwany czasem Dziwacznym, oraz Jan II

żagański zwany Szalonym. Pierwsze objawy

schizofrenii występują zwykle pomiędzy

piętnastym a czterdziestym rokiem życia i mogło

zdarzyć się, iż książęta i księżniczki piastowskie,

wobec skróconej wówczas przeżywalności,

umierali wcześniej, przed pojawieniem się

pierwszych objawów chorobowych.

Podłoże dziedziczne posiadała także podagra,

stosunkowo częsta w rodzinie piastowskiej.

Chorowali na nią Władysław Herman i Henryk VII

Rumpold, a księciu cieszyńskiemu Przemysłowi,

który z powodu tego schorzenia nie mógł w ogóle

chodzić i noszono go w lektyce, nadano przydomek

Noszak.

O występowaniu gruźlicy dowiadujemy się przede

wszystkim z historii Piastów mazowieckich. W

Kalendarzu Płockim czytamy o zgonie Władysława

mazowieckiego, iż zmarł on na suchoty, które

"miały w jego rodzinie charakter dziedziczny". Na

gruźlicę chorowali między innymi książęta Janusz i

Stanisław.

Precyzyjne diagnozowanie schorzeń

średniowiecznych, zwłaszcza zaś tych, które mają

charakter dziedziczny, jest oczywiście niemożliwe

i traktować je należy wyłącznie w kategoriach

hipotezy. Nie ulega wszakże żadnej wątpliwości, iż

tak zwana wsobność populacyjna musiała

odgrywać w tym wypadku decydującą rolę.

Dochodziło zatem do paradoksalnych sytuacji,

kiedy małżeństwa podyktowane troską o dobro

dynastii prowadziły w konsekwencji do coraz

większego tej dynastii zdeformowania.

li i

INDEX

SPIS GIER

Jerzy Jankowski - Monarsze sekrety26.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: