7 Teoria Konstruktów Osobistych.doc

Psychologia osobowości/ seminarium/ materiały autorskie Anna Chryc- Gawrychowska

PODSTAWOWE FUNKCJE OSOBOWOŚCI W UJĘCIU POZNAWCZYM

Konstruowanie poznawcze to nadawanie znaczenia (sensu) naszym doświadczeniom:

·         dostarczanie podstaw dla ewaluacji (oceny) zdarzeń, innych ludzi, i samego siebie (m.in. oceny celów, kierunków i wyników działania, własnej przeszłości i przyszłości);

·         programowanie działań, a więc ustanawianie celów i dobór strategii działania adekwatnych do wymogów sytuacji;

·         sterowanie przebiegiem działania: procesy podmiotowej kontroli i samoregulacji (aktywacja i realizacja celów; monitorowanie i „dostrajanie” własnych emocji, stanów motywacyjnych, i zachowań)

·         nadrzędne zadania osobowości jako systemu: adaptacja psychologiczna & integracja osoby

ADAPTACJA (Heinz Hartmann): autoplastyczna, alloplastyczna, przez wybór środowiska

INTEGRACJA OSOBY. Najważniejsze przejawy:

·         spójność zachowania z centralnymi standardami (wartościami, celami osobistymi, przekonaniami)

·         poczucie własnej jedności (unity): przeświadczenie, że jesteśmy tą samą osobą w różnym czasie i okolicznościach

·         poczucie autonomii i podmiotowej kontroli (odczucie wolności, możliwości wywoływania zmian w sobie i w otoczeniu)

MECHANIZMY PSYCHOLOGICZNE ZAPEWNIAJĄCE INTEGRACJĘ

·         pojęcie własnej osoby (względnie stały wizerunek siebie)             

·         samoświadomość (zdolność do koncentracji uwagi na sobie jako obiekcie)

·         procesy samoregulacji (dostrajanie zachowania do standardów wewnętrznych bądź postrzeganych oczekiwań innych ludzi)

Główne tezy teorii konstruktów osobistych kelly’ego

Teoria pochodzi przede wszystkim z praktyki- jest to teoria dedukcyjna- Kelly był psychoterapeutą i źródło jego tez to przede wszystkim dane kliniczne. Ujęcie osobowości Kelly’ego jest holistyczne, tzn., że człowiek traktowany jest jako niepodzielna całość, jednostka powinna być rozpatrywana z wielu perspektyw na raz (np. w relacjach z innymi, w rodzinie, w wielu momentach życia, różnych sytuacjach itp.).

Teoria Kelly’ego operuje przede wszystkim kategoriami poznawczymi co zostało wyjaśnione powyżej. Kelly podkreśla również subiektywizm ludzkiego spostrzegania, który kształtuje się w toku doświadczeń oraz w rozwoju- w tym ujęciu ważne jest to, że dane zjawiska dotyczą zawsze konkretnej osoby i liczy się osobowa ich interpretacja.

Jest to również teoria konstruktywistyczna ponieważ kładzie naciska na proces konstruowania świata przez człowieka. Ten proces ma przede wszystkim poznawczy charakter, a jego wynikiem jest indywidualny system konstruktów- odpowiedzialny za niepowtarzalny, osobisty charakter doświadczenia (m. in. złożoność systemu a złożoność percepcji świata)             

Ujęcie nauki- konstruktywny alternatywizm- nie ma obiektywnej rzeczywistości, istnieje konstruowanie i interpretowanie zjawisk tak, by nadać im sens. Teorie powinny prowadzić do badań. REP test jako metoda pomiaru systemu konstruktów. Metoda kliniczna stanowi źródło hipotez. Dobra teoria osobowości powinna pomóc rozwiązać problemy ludzi i społeczeństw. Nie istnieje obiektywna rzeczywistość, a różne teorie to po prostu odmienne konstrukcje zjawisk. Teorie są po to, żeby je modyfikować, sprawdzać, obalać.

Ujęcie osoby- każdy człowiek jest badaczem, przewiduje i kontroluje zjawiska, jest zorientowany na przyszłość, wykorzystuje zdolność tworzenia reprezentacji środowiska, w konsekwencji przekształca i tworzy samego siebie.

Ludzie są jednocześnie wolni i zdeterminowani: wolność poprzez możliwość decydowania o znaczeniu spotykających nas zdarzeń- determinizm wyraża się w niemożności wyjścia poza przestrzeń własnych konstruktów.

Struktura osobowości

Akcent pada na poznanie i werbalizację, uczucia są wtórne wobec poznania

konstrukt osobisty- sposób interpretowania świata w celu kategoryzowania zdarzeń i planowania zachowania. Ludzie doświadczając zjawisk, rzeczywistości i wydarzeń kategoryzują je i strukturalizują, nadają im znaczenie. Odbywa się to poprzez dostrzeganie podobieństw i przeciwieństw, na drodze porównań. Wg Kelly’ego Konstrukty zapewniają porządek klasyfikowania doświadczenia, zabezpieczając świadomość przed chaosem.

Elementy tworzące konstrukt- co najmniej trzy elementy (2 podobne, jeden przeciwstawny).

Sposób, w jaki jednostka spostrzega podobieństwo prowadzi do wytworzenia bieguna podobieństwa, czyli wymiaru na którym pokazuje się, w jaki sposób (w czym, w jakim obszarze, na jakich wymiarach, wedle jakich kryteriów) jednostka spostrzega dane zjawiska jako podobne.

Opozycyjny do bieguna podobieństwa jest biegun przeciwieństwa, który pokazuje, gdzie jednostka upatruje różnic, jaki jest sposób tworzenia przez nią danego przeciwieństwa.

W myśl teorii Kelly’ego nie da się zrozumieć drugiego człowieka i jego sposobu rozumienia świata bez poznania obydwu tych biegunów.

Konstrukt nie stanowi kontinuum. Tzn., że wykluczona jest przestrzeń zawarta między najniższą a najwyższą wartością cechy, albo między cechą a jej przeciwieństwem. Wg Kelly’ego zróżnicowanie i wielowymiarowość konstruowania rzeczywistości ludzie osiągają dzięki stosowaniu kliku konstruktów na raz.

Konstrukty są zmienne i dlatego osobowość ciągle przybiera nowy kształt (Kelly, 1955)

Zachowanie wyraża system konstruktów.

Konstrukty są wzajemnie powiązane i zorganizowane tak, by zminimalizować sprzeczności i niespójności. Są one częściami większego systemu, który same tworzą. Nie wyklucza to jednak pewnego stopnia niezgodności miedzy kontraktami w obrębie systemu- niektóre z nich mogą być sprzeczne lub kolidować ze sobą. W ten sposób wyjaśniane są trudności w podejmowaniu decyzji, dokonywaniu wyborów. 

Zakres stosowalności konstruktu- obszar, który dany konstrukt wyjaśnia najlepiej w ramach całego systemu:

·         w zakres ten wchodzą wszystkie te zdarzenia, w których korzystanie z tego konstruktu jest użyteczne;

·         ten obszar składa się min. wydarzeń szczególnych, które w sposób wyjątkowo wyrazisty oddają jego znaczenie (jego esencję).

Konstrukty różnią się też komunikowalnością (powszechnie zrozumiałe- unikalne)

Interpersonalne konsekwencje stosowania konstruktów

·         ludzie rzadko zdają sobie sprawę, że nieustannie komunikują światu społecznemu swoje konstrukty, które w naturalny sposób wchodzą w skład języka;

·         ludzie budują relacje na bazie pojęć- konstruktów- kłopot, jeżeli stosują konstrukt, który na dłuższą metę jest destrukcyjny dla danego rodzaju relacji lub nierozwojowy;

·         konstrukty, które jednostka stosuje do opisania innych ludzi, można zawsze zastosować do opisu jej samej;

·         różnice są przyczyną trudności komunikacyjnych- zwłaszcza w komunikacji międzygrupowej

o         różnice między ludźmi mogą dotyczyć stosowania odmiennych konstruktów do opisu tej samej sytuacji, bądź inne ustawienie pojęć w ramach tego samego konstruktu;

o         różnice prowadzą do tego, że relacja odbywa się wg zupełnie odmiennych wzorców u każdego uczestnika;

·         zgodność konstruktów ułatwia porozumienie.

Rodzaje konstruktów

1. Konstrukty poznawcze mogą być ewaluatywne (uprzejmy- nieuprzejmy) lub deskryptywne (Europejczyk- Azjata); jedno nie wyklucza drugiego

2. Rozróżnienie na słowne, przedsłowne, zanurzone.

Konstrukty słowne: takie, które mogą być przedstawione za pomocą słów, wyrażalne. Kelly nie ujmował swoich konstruktów w kategoriach świadomość- nieświadomość bezpośrednio, właśnie Konstrukty słowne są bliższe temu, co możemy ująć w ramach działania świadomości.

Konstrukty przedsłowne: stosowane pomimo braku słów potrzebnych do ich wyrażenia; jednostka nabywa go zanim osiągnie umiejętność posługiwania się jakimkolwiek językiem.

Konstrukty zanurzone: takie, w których jeden z biegunów reprezentowany jest przez konstrukt słowny, a drugi przez przedsłowny. Jednostka nie jest zdolna do wyrażenia całości elementów wchodzących w skład konstruktu.

3. Organizacja systemu- konstrukty rdzenne, peryferyczne.

Rdzenne:

·         są podstawowe dla systemu;

·         mają duże znaczenie dla funkcjonowania systemu,

·         ich zmiana pociąga za sobą zmiany w całym systemie.

Peryferyczne:

·         mają mniejsze znaczenie dla systemu;

·         ich zmiana nie pociąga za sobą zmian w strukturze rdzennej.

4. Hierarchia konstruktów- nadrzędne, podrzędne.

Konstrukty nadrzędne:

·         znajdują się na szczycie hierarchii;

·         mają podstawowe znaczenie;

·         duży stopień ogólności,

·         największy zakres stosowalności;

·         względnie szeroki zakres stosowalności;

·         zawierają w sobie inne, bardziej szczegółowe konstrukty;

Konstrukty podrzędne:

·         mniejszy zakres stosowalności;

·         bardziej szczegółowe;

·         wchodzą w skład konstruktów o większym znaczeniu dla jednostki- nadrzędnych.

Różnice indywidualne:

·         zawartość konstruktów,

·         system organizacji konstruktów,

·         rodzaje konstruktów,

·         liczba,

·         złożoność poznawcza:

o         system złożony zawiera wiele konstruktów i umożliwia znaczne zróżnicowanie postrzeganych zjawisk;

o         system prosty zawiera niewiele konstruktów.

o         złożoność zwiększa zdolność konstruowania zachowania społecznego wielowymiarowo;

o         im wyższa złożoność, tym większa umiejętność podejmowania ról innych osób;

o         im większa złożoność poznawcza, tym większe umiejętności radzenia sobie z niespójnymi informacjami;

·         otwartość na zmiany.

Wzrastanie i rozwój

Geneza i rozwój konstruktów:

·         obserwowanie powtarzających się wzorców zdarzeń,

·&#...