ściąga historia wychowania.doc

1. Jakie ćwiczenia obejmował pentathlon? skoki, biegi, rzucanie dyskiem i oszczepem oraz zapasy.

2. Na czym polegało dążenie Greków do osiągnięcia w wychowaniu młodzieży ideału kalokagatii? widzieli ścisły związek wychowania fizycznego z wychowaniem moralnym, z troską o kształcenie charakteru.

Ten ideał nazywali kalokagathią

3. Jakie treści składały się na program wychowania muzycznego? śpiew, muzykę, poezję i taniec.

4. Jakie cechy charakteru starali się zaszczepić młodzieży Spartanie? Nie dbając o wartości umysłowe i estetyczne, cenili ponad wszystko siłę. W wychowaniu dzieci świadomie nadawali taki sam jednostronny kierunek.

5. Czym w starożytnej Grecji była efebia? Forma przysposobienia wojskowego synów pełnoprawnych obywateli.

6. Jakie metody nauczania stosował Sokrates?

negatywną (e l e n k t y c z n ą) - uczy usuwania fałszywego przekonania przez zbijanie fałszywej t e z y

pozytywną (m a i e u t y c z n ą) - uczy uświadomienia sobie prawdziwej wiedzy przy pomocy właściwie stawianych pytań

7. Wymień etapy w systemie wychowawczym Aten? Dzieci do 7 roku życia wychowywane było pod troskliwą opieką matki, nianiek i piastunek.  Od 7 roku życia chłopiec szedł do szkoły. Szczególną opiekę nad jego wychowaniem roztaczał pedagog,  wybrany przez ojca zaufany niewolnik. Pierwsze 7 lat wypełniało tzw. wykształcenie muzyczne. Program szkolny obejmował: naukę czytania oraz lekturę odpowiednio dobranych utworów poetyckich. Z rachunków starano się opanować biegle cztery działania i tabliczkę mnożenia. Około 10 roku życia chłopiec przechodził do lektury poetów. Około 14 roku życia ster kształcenia przechodził w ręce pedotriby, nauczyciela gimnastyki. Od ok. 18 roku życia, przez dwa lata każdy Ateńczyk odbywał efebię, nadzorowaną przez urzędnika państwowego - sofronistę. Przeszedłszy efebię, młody Ateńczyk zostawał o b y w a t e l e m i odtąd swe siły fizyczne i duchowe miał oddawać na usługi swej ojczyźnie.

8. Wymień etapy w systemie wychowawczym Sparty? Dzieci Spartan do 7 roku życia pozostawały pod opieką matki, a następnie - zarówno chłopcy jak i dziewczęta - poddawane były jednolitemu systemowi wychowania. W wychowaniu chłopców wyróżnić można 3 okresy:

pierwszy - od 7 do 12 r.ż. - wypełniały ćwiczenia oraz zabawy i gry ruchowe;

drugi - od 13 do 17 r.ż. – dominowały zajęcia dające wstępne przygotowanie do służby wojskowej;

okres trzeci - od 18 do ok. 21 r.ż. - był okresem efebii.

Po jej zakończeniu chłopcy odbywali 10-letnią służbę wojskową.

9. Co było treścią poglądów pedagogicznych Platona? Platon oddaje w ręce państwa cały proces wychowania. Dzieci są własnością państwa i pozostają pod wyłączną opieką rządu. Matki miały być w wieku od 20 do 40 lat, a ojcowie od 30 do 50 lat. Kobietom ciężarnym winno się zapewnić spokój (nie dopuszczać do silnych wzruszeń i zapewnić potrzebny ruch). Dzieci po urodzeniu stawały się własnością państwa; miały być wychowywane w domach dziecka, pod opieką odpowiednio wyszkolonych nianiek. Systematyczne oddziaływanie wychowawcze rozpoczynało się od 3 roku życia. Teraz odpowiednio przygotowane wychowawczynie miały organizować dla nich stosowne gry i zabawy na wolnym powietrzu, opowiadać specjalnie dobrane bajki i wierszyki, uczyć muzyki. Od 7 do 10 r. życia rozpoczynała się nauka szkolna. Pierwsze trzy lata zajmować miała nauka czytania, pisania i rachunków; następne trzy lata obejmowały: wykształcenie literackie i muzyczne Bardzo wielki nacisk kładł Platon na naukę matematyki. Do nauki nie wolno zapędzać przymusem. Od 18 do 20 roku życia chłopcy mieli przechodzić efebię. Teraz całkowicie eliminowano naukę umysłową. Zajmowano się wyłącznie wychowaniem fizycznym wyłącznie dla potrzeb wojny. W okresie efebii miała następować selekcja chłopców. W tym celu miano ich poddawać różnym próbom. Ci, którzy przeszli je zwycięsko, rozpoczynali 10 letnie studia poświęcone zgłębianiu matematyki. Ona miała być wstępem do filozofii. Nauka filozofii miała trwać 5 lat (do 35 roku życia. Po ukończeniu studiów (zupełny brak nauk przyrodniczych), przechodzili wszyscy na 15 lat do życia praktycznego, czyli do prac w wojsku i w urzędach cywilnych.

10. Co było treścią poglądów pedagogicznych Arystotelesa? Proces uczenia się przebiega szereg szczebli: od poznania zmysłowego do duchowego. Wyróżnić w nim można 3 stadia:

stadium - to postrzeganie przy pomocy zmysłów (zdolność odróżniania wrażeń), które na nas oddziałują przez różne znaki, a przede wszystkim przez mowę - ogromne usługi oddaje tu zmysł słuchu;

stadium - to spamiętywanie; zbieranie, magazynowanie w umyśle wrażeń i doświadczeń;

stadium - to przetwarzanie ich na naszą treść wewnętrzną, uczymy się dochodzić do uogólnień, do rozumowania, którą jest intensywna czynność naszego wnętrza. Szczególną łatwość w zakresie uczenia się posiada młody wiek. Arystoteles w „Polityce” zostawił także zbiór p r a k t y c z n y c h wskazówek wychowawczych. Zaczął od troski o rozwój ciała i zdrowie dziecka:

przykładając wielką wagę do d z i e d z i c z n o ś c i podkreślał znaczenie właściwego doboru pary rodzicielskiej;

pierwszym pokarmem noworodków ma być mleko;

należy stale dbać trzeba o dobre odżywianie, o ruch i hartowanie ciała;

do 5 r. ż. jedynym zajęciem dziecka powinna być zabawa;

nic nie zastąpi dziecku miłej i zdrowej atmosfery domu rodzinnego;

trzeba dziecko chronić przed ujemnymi wpływami moralnymi;

kto demoralizuje (gorszy) dzieci ma być publicznie napiętnowany i ukarany chłostą;

od 5 r. ż. dziecko może się przysłuchiwać nauce starszego rodzeństwa;

od 7 r. ż winno rozpoczynać naukę w szkole publicznej;

w nauce elementarnej ważną rolę wyznaczał r y s u n k o m, bo uczą oceny dzieł sztuki i wyostrzają oko na formy ciała i piękno.

11. Kim był i czego uczył Sokrates? Był Ateńczykiem i tu spędził całe swe życie (70 lat). Jako filozof zajmował się tylko człowiekiem, jego udoskonaleniem moralnym (e t y k ą) oraz chęcią nauczenia swoich uczniów umiejętności poszukiwania prawdy (l o g i k ą).

Poglądy etyczne dadzą się sprowadzić do trzech tez:

C n o t a jest d o b r e m bezwzględnym i najwyższym,

wiąże się z pożytkiem i s z c z ę ś c i e m,

jest w i e d z ą.

Swoich uczniów uczył p o s z u k i w a n i a prawdy. Kryterium (początkiem) wiedzy jest „niewiedza”; psychologiczne uświadomienie sobie faktu niewiedzy: „wiem, że nie wiem” Wiedzę samodzielnie zdobywa się m e t o d ą dyskusji (współpracy umysłowej).

12. Na czym polegała stosowana przez Sokratesa maieutyczna metoda dialogu? Sokrates do mistrzostwa opanował sztukę posługiwania się metodą maieutyczną, opartą na umiejętności stawiania najprostszych pytań, wymagających tylko rozjemczej odpowiedzi: tak lub nie, opierającej się na rozsądku

13. Kim byli i czego uczyli sofiści? W V wieku zaczęła się budzić r e f l e k s j a pedagogiczna, którą zapoczątkowali sofiści, tworząc humanistyczną teorię wychowania. Głównym przedmiotem zainteresowań filozoficznych sofistów była dialektyka, retoryka, polityka i etyka. Nauka miała uczyć zaradności w zarządzaniu państwem oraz sprawności w mówieniu i działaniu. W sporze: czy natura, czy nauczanie kształtuje charakter człowieka odpowiadali, że „nauczanie potrzebuje przyrodzonych zdolności i ćwiczenia”. Ćwiczenie wymaga długiego czasu - to też wcześnie powinno się zaczynać naukę. Wcześnie rozpoczęte kształcenie trzeba prowadzić do późnych lat.

14. Jakie wartości zawierał rzymski ideał wychowawczy w czasach republiki i jakie wczasach cesarstwa? Dzieci do 7 roku życia wychowywały się pod opieką matki i służby domowej. Matka ponosiła odpowiedzialność za wychowanie moralne (pietas) swych synów i córek. Od 7 roku życia chłopiec przechodził pod całkowitą opiekę ojca. Matka zajmowała się dalej córkami ucząc je gospodarstwa domowego, przędzenia, szycia, czasami muzyki. Ojciec odpowiedzialny za wykształcenie syna (doctrina) przygotowywał go do życia prywatnego (prowadzenie gospodarstwa rolnego, nadzorowania i kierowania pracą niewolników), do życia publicznego (wzorowe wypełnianie swoich obowiązków wobec rodziny i służby, wobec przyjaciół i państwa) oraz do służby wojskowej (gry, zabawy i ćwiczenia na wolnym powietrzu, posługiwanie się bronią; rzucanie dzidą i posługiwanie się tarczą, walka wręcz, jazda konna i pływanie oraz przyzwyczajanie do niewygód, do głodu i chłodu). Chłopiec zwykle od rodziców uczył się sztuki czytania. Około 17 roku życia młodzieniec przywdziewał togę na znak osiągnięcia pełnoletności, zwykle opuszczał dom rodzinny i pod opieką przyjaciół ojca wprawiał się do uczestniczenia w życiu publicznym i politycznym kraju. Zwykle po upływie roku następowała służba wojskowa. Pierwszy rok – służył jako prosty żołnierz, a potem pracował w sztabie, uczył się dowodzenia i strategii woskowej oraz brał udział w wyprawach wojennych mających na celu powiększenie i umocnienie potęgi państwa. Służba wojskowa otwierała drogę do najwyższych stanowisk i urzędów.

15. Jak wyglądała nauka, czego uczono w rzymskiej szkole elementarnej? Program nauczania obejmował czytanie i pisanie, początki arytmetyki, opowiadania o dziejach Rzymu, recytację ballad, śpiewanie pieśni patriotycznych oraz lekturę XII tablic. Nauczanie prowadzono metodą pamięciową; najczęściej używanym środkiem dydaktycznym były kary fizyczne - chłosta. Zadań domowych nie było, a liczne święta i uroczystości oraz wakacje w czasie lata i przerwy na żniwa i winobranie powodowały, że było wiele dni wolnych od szkoły.

16. Kto i czego uczy w rzymskiej szkole średniej? Greccy nauczyciele (po zajęciu Grecji przez Macedonię, a następnie po podbiciu Grecji przez Rzym, zaczęli zakładać płatne szkoły średnie na wzór hellenistczny. Uczono w nich: gramatyki greckiej i retoryki, greckiej literatury zaczynając od Homera, potem Hezjoda. Następnie przechodzono do późniejszych utworów epickich, lirycznych i dramatycznych analizując czytane teksty pod względem gramatycznym, etymologicznym, historycznym, metodologicznym, filozoficznym itp. ukazując m.in. cechy utworu, jego wady i zalety.

17. Jakie nauki wchodziły w skład trivium i quadrivium? Trivium: gramatyka, retoryka i dialektyka; Quadrivium: arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka.

18. Kim był i jakie dzieło napisał Marek Fabiusz Kwintylian? „O wychowaniu mówcy” (Instituto oratoria), które choć nie miało zbyt wiele myśli oryginalnych, to było doskonałym uogólnieniem całej dotychczasowej praktyki wychowawczej starożytnego Rzymu. Kwintylian pochodził z Hiszpanii, ze starej nauczycielskiej rodziny (ojciec i dziadek byli nauczycielami). Przez kilka lat był nauczycielem retoryki. W 68 r. (mając 33 lata) przeniósł się do Rzymu, gdzie oprócz pracy nauczycielskiej zajmował się adwokaturą. Cesarz Wespazjan w uznaniu dla jego kunsztu pedagogicznego przyznał mu pensję ze skarbu państwa, jako pierwszemu w Rzymie nauczycielowi retoryki. Po 20 latach pracy przeszedł na emeryturę i w tym czasie, wolny od innych zajęć, zaczął pisać swoje dzieło (0k. 90 r. n.e.) „O wychowaniu mówcy”.

19. Czego uczono w szkole retorycznej? Studia w szkołach retorycznych rozpoczynały się od opracowywania krótkich wystąpień o charakterze publicznym, na tematy moralne i prawne. W dalszej fazie studiów przystępowano do szczegółowej lektury utworów literackich, głównie poetów greckich i łacińskich. Studia literackie były bardzo użyteczne przy układaniu oryginalnych przemówień na różne tematy. Dyskutowano także na tematy formalne. Ustalano np. jak powinien wyglądać wstęp do przemówienia, jak powinno się przedstawiać główny cel wystąpienia, jak dobierać argumenty za i przeciw, jak chwalić i jak potępiać czyn albo sprawcę, jak wplatać cytaty np. z literatury pięknej, a wreszcie - jak wygłaszać mowę.

20. Jak argumentował Kwintylian wyższość szkoły publicznej nad edukacją domową? Przyznawał, iż niekiedy szkoła wpływa demoralizująco na młodego chłopca, ale są to przypadki raczej wyjątkowe. Zdarza się natomiast częściej, iż dziecko ulega demoralizującym wpływom źle dobranego nauczyciela, a czasem także pod wpływem rodziców skłonnych do ich rozpieszczania, zbyt pobłażliwego traktowania ich wad i wybryków. Jego zdaniem wszyscy ambitni i naprawdę zdolni nauczyciele stronią od pracy w prywatnych domach, bo lepiej się czują w otoczeniu większej liczby uczniów. Ponadto kształcenie chłopca w zaciszu domowym wymaga więcej czasu i wysiłków niż w szkole. Tu chłopiec uczy się korzystając nie tylko z wiedzy nauczyciela i jego wskazówek, ale także z odpowiedzi kolegów, a nawet z ich błędów i niepowodzeń. Zdolny i ambitny nauczyciel, mający pod opieką wielu uczniów, zdobywa się zazwyczaj na większy wysiłek umysłowy i dydaktyczny niż wówczas, gdy jest odpowiedzialny tylko za jednego chłopca. Korzyści z nauki zbiorowej w szkole publicznej są jeszcze i te:

że przyszły mówca będzie musiał stale występować przed licznym gronem słuchaczy i żyć na oczach całego społeczeństwa, do czego nie będzie przyzwyczajony ucząc się w zamknięciu domowym, a szkoła publiczna przyzwyczajać go będzie od wczesnych lat życia do stałego przebywania w większym zespole ludzi;

że ława szkolna wytwarza przyjaźni, które łączą ludzi na całe życie;

że szkoła publiczna rozbudza ambicję, która pobudza do studiów i współzawodnictwa, ale rozwinąć ją można tylko w towarzystwie kolegów;

że większa ilość uczniów pobudza także nauczyciela do gorliwszej pracy, umożliwia mu wydobycie z siebie większej energii i zapału.

21. Jaki był stosunek pierwotnego chrześcijaństwa do edukacji w szkolnictwierzymskim? Chrześcijaństwo nie interesowało się początkowo zagadnieniami kultury i oświaty, zwłaszcza że do nowej religii garnęły się głównie niższe warstwy społeczne. Gdy zaczęło zdobywać wyznawców również wśród warstw zamożnych, wykształconych w szkole rzymskiej – pogańskiej, problem stosunku Kościoła o oświaty starał się coraz bardziej aktualny. Mimo, że szkoła rzymska, czy grecka, z jej świeckim programem nauczania i lekturą pełną bóstw starożytnych wydawała się nieodpowiednia dla nowo nawróconych wyznawców chrześcijaństwa, nie rezygnowano z kształcenia w niej swoich dzieci. Nie zwalczali jej wyraźnie nawet najwybitniejsi przywódcy, zwłaszcza że sami zawdzięczali jej swoją wiedzę. Wprowadzenie na ławę szkolną – w miejsce klasyków literatury greckiej i rzymskiej – np. tekstów Pisma Świętego, Ewangelii, Psalmów, pism proroków, wydawało się obniżeniem powagi i świętości słowa Bożego. To kłopotliwe położenie wywołało żywą troskę i gorącą dyskusję w świecie chrześcijańskim, ale przez trzy wieki nie było widać radykalniejszych zmian. Po uznaniu przez cesarza Teodozjusza I (347-395) w 381 r. chrześcijaństwa za religię państwową i wydaniu w rok później zakazu praktykowania kultów pogańskich (także igrzysk olimpijskich), niechęć do pogańskiej nauki zaostrzyła się. Św. Hieronim (ok. 340-420), wychowanek rzymskiej szkoły, Początkowo sam zwalczał świecką wiedzę i kulturę oraz kształcenie dzieci w pogańskich szkołach, ale po jakimś czasie zmienił zdanie dowodząc, że studiowanie dzieł literatury klasycznej nie wyrządzi chrześcijaństwu szkody, jeżeli usunie się z nich wszystko, co nadaje im charakter pogański. Podobną postawę zachował św. Augustyn (354-430), twórca ideologicznych podstaw całej chrześcijańskiej pedagogiki. Głównym jego dążeniem było zaadoptowanie filozofii Platona do potrzeb nauki Kościoła. Teraz potępiał zwyczaj posyłania dzieci chrześcijańskich do szkół pogańskich.

22. Jaki był stosunek cesarzy rzymskich do szkół i do kształcenia młodzieży? stosunek cesarzy rzymskich do oświaty, a zwłaszcza do szkół średnich ogólnych i retorycznych był na ogół bardzo pozytywny.

Cesarz August (Caius Iulius Octawianus 67 pne - 14 r. ne) włożył wiele wysiłku w odbudowę Muzeum w Aleksandrii;

Wespazjan (69-79), ufundował w Rzymie wielką bibliotekę, wyznaczył stałą pensję dla jednego nauczyciela greckiej i łacińskiej retoryki (dostał ją M. F. Kwintylian) oraz zwolnił nauczycieli tego przedmiotu od podatków miejskich i od służby wojskowej;

Hadrian (117-138) ufundował w Rzymie na Kapitolu Ateneum, które się stało miejscem spotkań uczonych oraz ośrodkiem studiów wyższych;

Antonius Pius (138-161) rozszerzył zarządzenie Wespazjana i polecił, by każda stolica prowincji utrzymywała ze skarbu państwa po 10 lekarzy i po 5 nauczycieli retoryki i gramatyki;

średnie miasta – po 7 lekarzy i po 4 nauczycieli retoryki i gramatyki,

a najmniejsze – po 5 lekarzy i po 3 nauczycieli gramatyki i retoryki.

Dzięki temu w całym cesarstwie powstał cały system szkolnictwa średniego o charakterze instytucji publicznych.

23. Kim byli i czym się zajmowali irlandzcy druidzi? Szkoły w Irlandii prowadzone były przez celtyckich kapłanów pogańskich, zwanych druidami. Do swoich przyklasztornych szkół przyjmowali wszystkich szukających oświaty. Uczniowie nie musieli zmieniać religii, przyjmować kapłaństwa, ani legitymować się określoną narodowością. Uczyli wszystkich. Program nauczania obejmował: z jednej strony kształcenie w literaturze irlandzkiej, a więc czytanie, pisanie, literaturę narodową i prawo irlandzkie; z drugiej – przekazywano uczniom wiedzę obejmującą osiągnięcia nauki starożytnej, tzn. cenniejsze teksty greckiej i łacińskiej literatury. Kształcono uczniów w retoryce, arytmetyce, geometrii, astronomii i muzyce. Słowem – poza dialektyką, było całe siedem sztuk wyzwolonych. Niektóre szkoły stały na bardzo wysokim poziomie.

24. Czym zajmował się Alkwin na dworze Karola Wielkiego? Karol Wielki Zorganizował tzw. szkołę pałacową, którą kierował Alkwin. Obok króla, który z żoną i dziećmi byli pilnymi uczniami, uczęszczali do niej krewni i przyjaciele oraz synowie najwyższych urzędników państwowych. Program nauczania obejmował 7 sztuk wyzwolonych, a ponadto: umiejętności redagowania pism państwowych i królewskich zarządzeń (kapitularzy), architekturę obejmującą m.in. budowę warowni oraz medycynę. Na studia medyczne mogli być przyjmowani chłopcy mieszczańscy. Z biegiem czasu szkoła pałacowa stała się centrum dyskusji i wymiany myśli naukowej. Szkołą pałacową i rozpowszechnianiem w całym państwie oświaty kierował Alkwin. Troszczył się nie tylko o rozwijanie nauk świeckich, ale i o religię.

25. Dlaczego Karol Wielki zainteresował się szkolnictwem? Karol Wielki przystępując do jednoczenia swojej monarchii chciał oprzeć swoje rządy na ludziach biegłych w sztuce czytania i pisania, którzy na wzór rzymskich urzędników zdolni byliby przygotowywać królewskie dekrety i w formie kapitularzy rozsyłać po kraju umacniając pozycję władcy. Wykorzystanie do tych zadań kleru okazało się trudne, bo ich umiejętności w tym zakresie okazały się mizerne. Zmusiło to Karola Wielkiego do starannego dobierania biskupów i innych dostojników kościelnych pragnąc, by dzięki nim katedry i klasztory przekształciły się w ośrodki nauki i oświaty.

26. Kto na dworze Karola Wielkiego zorganizował szkołę pałacową i jaki był jej cel? Karol Wielki w 782 r. sprowadził z Włoch do swej rezydencji dwóch gramatystów: Piotra z Pizy i Paulina z Akwilei oraz dwóch wybitnych benedyktynów irlandzkich Pawła i Alkwina (miał wtedy 50 lat). Przy ich pomocy zorganizował tzw. szkołę pałacową, którą kierował Alkwin. Program nauczania obejmował 7 sztuk wyzwolonych, a ponadto: umiejętności redagowania pism państwowych i królewskich zarządzeń (kapitularzy), architekturę obejmującą m.in. budowę warowni oraz medycynę. Na studia medyczne mogli być przyjmowani chłopcy mieszczańscy. Z biegiem czasu szkoła pałacowa stała się centrum dyskusji i wymiany myśli naukowej. Jej wychowankowie utworzyli rodzaj towarzystwa naukowego nazwanego akademią. Szkołą pałacową i rozpowszechnianiem w całym państwie oświaty kierował Alkwin. Troszczył się nie tylko o rozwijanie nauk świeckich, ale i o religię.

27. Kim byli i jaką rolę w średniowieczu odegrali benedyktyni? Benedyktyni - należeli do jednego z najstarszych chrześcijańskich zgromadzeń zakonnych. Jego założycielem w 529 r. był św. Benedykt z Nursji (480-543). Główną siedzibą zakonu stał się klasztor na Monte Cassino. Reguła nakładała na benedyktynów – oprócz zwykłych ślubów zakonnych, jak czystość moralna, ubóstwo i celibat – obowiązek stałego zatrudniania się jakąś pożyteczną pracą. Benedyktyni dawali w swych klasztorach schronienie prześladowanym i uciśnionym, szerzyli i utwierdzali wiarę chrześcijańską, zakładali biblioteki przepisując mnóstwo książek (przez zespoły kopistów), dzięki czemu ocalili przed zupełną zagładą i zapomnieniem liczne arcydzieła literatury starożytnej, a przez spisywanie ważniejszych wydarzeń w formie roczników i kronik, stworzyli dla potomnych nieocenione źródła historyczne. Wyprawa misyjna benedyktynów (39 zakonników pod kierunkiem opata Augustyna) doprowadziła do przyjęcia chrztu przez króla Etelberta w 597 r. i do założenia biskupstwa w Canterbury.

28. Główne rodzaje i zakres nauki w średniowiecznych szkołach kościelnych. Rozkwit szkół klasztornych, zwłaszcza benedyktynów, przypada na wiek IX. Uczono w nich zwykle oblatów - tj. chłopców przeznaczonych do służby zakonnej. Miejsce podupadłych szkół klasztornych zaczęły zajmować szkoły katedralne. Już w X w. niektóre cieszyły się rozgłosem. W Rzymie taką szkołą była szkoła na Lateranie, we Francji - szkoła katedralna w Reims i w Lyonie, w Belgii - szkoła w Leodium, a w Niemczech - Paderborn i w Magdeburgu. Podczas studiów rozprawiano: o naukach wyzwolonych, o religii, o problemach prawnych i o medycynie. Na pierwszym planie stawiano wyrobienie chrześcijańskiego ducha w wychowankach, pielęgnowanie cnót chrześcijańskich, a przede wszystkim - cnoty pokory i posłuszeństwa. Czasu wolnego pozostawiano jak najmniej - zapełniając go modlitwami i nauką. Modły odbywano nie tylko przez wiele godzin w ciągu dnia, ale i w nocy.

Nauki w szkółce średniowiecznej opierały się wyłącznie na metodzie pamięciowej. Cała nauka, od samego początku, odbywała się w obcym, łacińskim języku. Używanie mowy ojczystej dopuszczane było tylko w pierwszych chwilach pobytu w szkole; potem było surowo karane. Zakres wiedzy był bardzo szczupły. Opierał się w zasadzie o cykl siedmiu sztuk wyzwolonych, ale rzadko kiedy uczono wszystkich. Podstawę nauki stanowiła gramatyka łacińska; Na gramatyce opierała się nauka retoryki, ale niewiele miała wspólnego z kultem pięknej wymowy. Korzystano z niej nie tyle do nauki głoszenia kazań, lecz do pisania listów i utworów moralistycznych, Ważne miejsce zajmowała dialektyka. Polegała ona, jak w starożytności, na poznawaniu reguł logicznego rozumowania. Nauki kwadrywium zachowały stare nazwy, ale z nich pielęgnowano głównie: astronomię i muzykę. Arytmetyki uczono jedynie w zakresie 4 działań, a przez geometrię rozumiano opis ziemi i przyrody.

29. Kiedy i jak powstały średniowieczne uniwersytety? Już w X w. szkoły katedralne zaczęły się cieszyć wielkim rozgłosem. Niektóre miały wybitnych znawców retoryki i dialektyki, badaczy pism Arystotelesa. Ich udział w modnych dysputach budzi zainteresowanie także wśród świeckiej młodzieży. Na tej kanwie w XII – XIII w. powstają niezależne od Kościoła uniwersytety. Nauką, która zajmowała się poszukiwaniem prawdy za pomocą rozumu była dialektyka. Mistrzem w tej dyscyplinie był właśnie Abelard, nauczyciel szkoły św. Wiktora w Paryżu. Współtworzyli ją podobni jemu mistrzowie przybywający do Paryża z całej Europy: Jan z Salisbury i Ryszard byli Anglikami, Hugo - był niemieckim hrabią, Piotr Lombard - był Włochem, Alan z Lille - był Flamandem, a Robert d`Arbrissel i Abelard - przybyli z Bretanii. Gdziekolwiek nauczali - ciągnęły za nimi tłumy uczniów. Pociągała ich nie tyle dialektyka, ile sposób (metoda) nauczania. Wykłady odbywały się w kościołach św. Wiktora i św. Genowefy, na wielkich placach lub ulicy wyściełanej dla wygody słuchaczy słomą (rue de Fouarre), bo żadna szkoła nie mogła ich pomieścić. Naokoło kościoła św. Genowefy wytworzyła się cała dzielnica szkolna (do dziś zwana łacińską) zapełniona młodzieżą, rozbrzmiewająca nieustannie wykładami i dysputami. Profesorowie, aby ułatwić sobie pracę zaczęli organizować się w związki, na wzór innych organizacji miejskich - cechów rzemieślniczych.

30. Na czym polegała autonomia średniowiecznych uniwersytetów? . Całością prac kierował rektor wybierany spośród wszystkich profesorów, którzy tworzyli silną korporację, stowarzyszenie, rządzące się autonomicznie, a więc:

samo sobie nadawało statut,

samo wybierało rektora,

było wolne od świadczeń na rzecz władz świeckich,

posiadało własną władzę sądowniczą,

samo określało program nauczania i dawało uprawnienia do prowadzenia wykładów, dysput i egzaminów oraz zasad nadawania zaszczytnych tytułów naukowych,

rządzące się samodzielnie własnymi funduszami i własnym majątkiem, który dzięki dobroczynności profesorów i przyjaciół, obejmował domy i bursy dla młodzieży oraz kolegia dla profesorów

31. Jaka była organizacja wewnętrzna i główne kierunki kształcenia w średniowiecznych uniwersytetach? W celu zabezpieczenia samorządu w dziedzinie naukowej i gospodarczej, uniwersytet, owo studium generale, albo akademia, wytworzył swoistą wewnętrzną organizację, która obejmowała podział na cztery wydziały: filozofii, czyli sztuk wyzwolonych, teologii, prawa i medycyny. Wydział filozoficzny, albo artystyczny, dawał wykształcenie ogólne, niezbędne do dalszych studiów, na którymś z pozostałych wydziałów. Na czele każdego wydziału stał obieralny dziekan, który miał pilnować porządku, rozdziału wykładów i dysputacji oraz urządzać egzaminy i nadawać stopnie naukowe.

32. Jaka była różnica w celach i organizacji uniwersytetu krakowskiego za Kazimierza Wielkiego i za Władysława Jagiełły? Wzorem uniwersytetów w Padwie i Bolonii - studenci wybierali rektora ze swego grona, który był zwierzchnikiem scholarchów, oni też mieli wyłączne prawo wyboru swoich profesorów. Rektor miał prawo sądzenia studentów w sprawach cywilnych i jego wyrok był bezapelacyjny. Wszyscy scholarze składali mu przysięgę i winni mu byli posłuszeństwo. Król w swoim akcie erekcyjnym mówił wyraźnie o wszystkich wydziałach. Król ufundował 11 katedr: 8 prawa, 2 medycyny i 1 sztuk wyzwolonych. Siedzibą uczelni był Wawel i związana z nim szkoła katedralna. Ta dwuletnia zwłoka w rozpoczęciu pracy i rychła śmierć Kazimierza (1370 r.) spowodowała, że działalność uniwersytetu była krótka. U podstaw dążeń Jadwigi do odnowienia uniwersytetu była misja nawrócenia Litwy na chrześcijaństwo. Narzędziem - miało być wykształcone w Polsce duchowieństwo. Podjęte przez królową i jej doradców starania o powtórne uruchomienie uniwersytetu, a zwłaszcza o otrzymanie zgody na otwarcie wydziału teologicznego, trwało kilka lat. Dla odnowienia uniwersytetu królowa sprowadziła do kraju trzech wybitnych profesorów. Oni, z gronem kilku wychowanków polskich z praskiego uniwersytetu, zaczęli realizować plany zmarłej w 1399 r. królowej oraz opracowali program odnowienia krakowskiego uniwersytetu. Dnia 26 lipca 1400 r. Władysław Jagiełło wydał akt erekcyjny i tego dnia otwarto uroczyście Uniwersytet. Zgodnie z nowymi zasadami odnowiony uniwersytet na pierwsze miejsce eksponował teologię oraz niezbędny dla niej wydział artystyczny.

33. Wymień głównych przedstawicieli myśli pedagogicznej Włoskiego Odrodzenia. Pier Paulo Vergerio, Vittorino da Feltre i Guarino da Verona

34. Na czym polegała oryginalność szkoły założonej przez Vittorino da Feltre w Mantui? Nazwał ją Casa Giocosa („dom radości”).Szkoła mieściła się w obszernej rezydencji położonej w dużym parku, w którym urządzono boiska, tereny do gier i zabaw, do ćwiczeń wojskowych, do jady konnej itd. Program nauczania obejmował głównie trivium, ale także matematykę i geometrię oraz elementy nauk przyrodniczych. Wielką wagę przywiązywano do wychowania fizycznego, jako środka kształcenia ogólnego, ułatwiającego wyrabianie określonych cech charakteru i rozwijającego wrażliwość estetyczną; ćwiczenia cielesne, którym przypisywał wartości lecznicze, miały być zawsze, bez względu na pogodę, prowadzone na świeżym powietrzu. W nauce zrezygnowano z przymusu i kar cielesnych. Metody nauczania starano się oprzeć na zainteresowaniach i możliwościach poznawczych ucznia, a metody wychowawcze opierano na życzliwości i przyjacielskiej opiece nauczyciela oraz na odwoływaniu się do honoru osobistego ucznia.

35. Dlaczego Erazma z Rotterdamu uważamy za czołowego reformatora wychowania doby Odrodzenia? Erazm był zwolennikiem udostępnienia szkoły i oświaty wszystkim: bogatym i biednym, mężczyznom i kobietom. Wszystkie czynności wychowawcze winny być nacechowane wielką łagodnością i serdecznością; winny rozwijać zainteresowania i ambicje dzieci. Bicie jest sprzeczne z wszelkimi zasadami wychowawczymi; nie mieści się w żadnym kanonie pedagogicznym. Program kształcenia miał prowadzić do jak najlepszego opanowania języka łacińskiego i greki. Dobrą znajomość tych języków osiąga się nie przez drobiazgowe kucie gramatyki, ale przez lekturę najlepszych autorów i przez konwersację. Dla lepszego rozumienia czytanych tekstów zalecał uczenie się mitologii i muzyki, historii i geografii, rolnictwa i architektury, wiadomości o przyrodzie, anatomii i zagadnień wojskowych. Za Arystotelesem twierdził, że są trzy główne czynniki warunkujące rozwój umysłowy każdego dziecka: natura, ćwiczenia i praktyka. Ważne obowiązki w dziedzinie wychowania spoczywają także na państwie i na Kościele.

36. Na jakich zasadach oparł swój system pedagogiczny Jan Ludwik Vives? Pedagogika powinna obejmować całość problematyki związanej z nauczaniem i wychowaniem; powinna torzyć zwarty system oparty na etyce i psychologii.

37. Wymień czołowych polskich pisarzy doby Odrodzenia zajmujących się sprawami wychowania.   Mikołaj Rej, Szymon Marycjusz, Erazm Gliczner, Andrzej Frycz Modrzewski i Sebastian Petrycy z Pilzna.

38. Jaki był stosunek Mikołaja Reja do renesansowej edukacji szkolnej? Wysoko ceniona przez wszystkich humanistów gramatyka łacińska uczyła chłopca, według Reja, tylko „szczebiotać i słówek obleśnych wykręcać, i to z niemałym zatrudnieniem główek młodych”. Logika – wskazywała drogę do wykrętów, dając przykłady, „jak z prawdy nieprawdę uczynić”. Geometria i arytmetyka – mogły wprawdzie przynieść korzyść przy pomiarach gruntów, lecz zysk stąd płynący był nieznaczny wobec problemów życia moralnego. Cóż pomoże szlachcicowi, pytał dalej, dokładna znajomość astronomii, jeżeli zatopiwszy się w badaniach naukowych nie potrafi zauważyć najprostszych zjawisk realnego życia i jego potrzeb? Krytykując w podobny sposób wszystkie przedmioty nauczania ówczesnej szkoły, Rej nie pominął i literatury klasycznej. Z właściwym sobie humorem i zdrowym rozsądkiem wskazywał na bezużyteczność dla życia szlacheckiego tego głównego celu nauczania szkoły humanistycznej. Jaką korzyść może wynieść syn szlachecki – pytał – z lektury autorów klasycznych, jeżeli opowiadają oni najczęściej o różnych przygodach mitologicznych postaci, a pomijają zupełnie problematykę bieżącego życia. Retoryka, której uczono w szkołach przynosi nieobliczalne szkody, gdyż treść jej mija się zazwyczaj z prawdą, a puste frazesy przemijają bez echa. Ta ostra krytyka szkoły nie dowodzi bynajmniej, ż Rej był przeciwnikiem wszelkiego wykształcenia. Występując świadomie jako rzecznik najbardziej żywotnych interesów ówczesnej szlachty, domagał się dla niej wykształcenia dostosowanego do aktualnych potrzeb.

39. Co w kształceniu i wychowaniu młodzieży chciał zmienić Andrzej Frycz Modrzewski?

Modrzewski wskazuje na potrzebę i pożytek kształcenia się w naukach. Stąd wyprowadza potrzebę i rolę szkoły. By przygotować się do publicznej działalności, nie wystarczą ani przyrodzone zdolności, ani samo doświadczenie życiowe. W oparciu o to przekonanie przeprowadza Modrzewski gorącą obronę i pochwałę szkoły i zawodu nauczycielskiego. Szkoły powinny być chlubą. Modrzewski snuł konkretne projekty roztoczenia publicznej opieki nad wszelkimi szkołami i nad całym stanem nauczycielskim. Chciał kształcenie uprzystępnić każdemu; budować szkolnictwo ogarniające wszystkich, bez względu na stan. Poszukując podstaw materialnych do należytego uposażenia szkół i nauczycieli, Modrzewski widział je przede wszystkim w wielkich majątkach i dochodach kościelnych. Beneficja kościelne i dochody klasztorów, to realne źródło funduszów na cele oświatowe.

40. Co szczególnie w swoich uwagach o wychowaniu akcentował Sebastian Petrycy z Pilzna? Uważał, że wychowanie ma zasadnicze znaczenie dla osobistego życia każdej jednostki. Wartość każdego człowieka i jego postępowanie zależy niemal wyłącznie od wychowania. Sebastian Petrycy uważał, że p a ń s t w o powinno czuwać nad ustaleniem celów wychowania i opracowaniem programów szkolnych. Szczególny nacisk należało więc położyć na wychowanie moralne - już w domu rodzinnym - i wpajanie młodzieży zasad harmonijnego współżycia w społeczeństwie.

41. Na czym polegała „Saska” reforma szkolna Filipa Melanchtona? W 1528 r. F. Melanchton opracował dla Saksonii nową organizację szkolną (Sächsische Schulordnung - ordynację Saską), która stała się wzorem dla innych krajów protestanckich. Według jej założeń ciężar utrzymywania szkół miały wziąć na siebie władze świeckie. Każda szkoła składać się miała przynajmniej z 3 klas. W klasie najniższej młodzież uczyła się w języku niemieckim czytania i pisania oraz krótkich modlitw, śpiewania pieśni religijnych i zasad wiary. Tu chłopcy zaczynali się także naukę początków łaciny. W klasie drugiej doskonalili się głównie w znajomości gramatyki łacińskiej, a także poznawali początki dialektyki i logiki. W klasie trzeciej zajmowali się dalej lekturą dzieł klasycznych, doskonaleniem znajomości łaciny, poznawaniem zasad i reguł retoryki, nauką języka greckiego i hebrajskiego oraz matematyki i filozofii. Na naukę religii przeznaczano osobny dzień. Językiem nauczania w klasach starszych był wyłącznie język łaciński, a retorykę uważano za królową nauk.

42. Struktura i organizacja klasycznego gimnazjum Jana Sturma? podzielił swoje gimnazjum na 3 stopnie: elementarny - obejmujący czytanie i pisanie (po łacinie), dla chłopców od 5 - 6 roku życia; średni - obejmujący naukę gramatyki, opanowanie olbrzymiej ilości słówek i zwrotów łacińskich (ok. 20 tys.) wybieranych z tekstów klasycznej literatury oraz wyższy - będący dalszym ciągiem lektury autorów klasycznych zespoloną z nauką wymowy (retoryką). Pełny kurs nauki gimnazjalnej obejmował 10 klas i 10 lat kształcenia. Egzaminom nadał charakter popisów publicznych, które z jednej strony miały na celu prezentowanie osiągnięć uczniów w nauce szkoln...