DOROTA PSUJA BHP ERGONOMIA - METEOTROPIZM.doc

WSTĘP

Atmosfera ziemska jest naturalną powłokę gazową chroniącą Ziemię przed negatywnymi wpływami z kosmosu. Tworzy ona także naturalne środowisko bytu i rozwoju wszystkich organizmów, które poprzez ewolucję gatunków doskonalą się i ciągle do niego przystosowują. Przylegająca bezpośrednio do powierzchni Ziemi warstwa atmosfery zwana troposferą jest tą częścią powłoki gazowej, która ma największy wpływ na organizmy żywe. W przyziemnej warstwie troposfera przejmuje właściwości fizyczne nadawane jej przez powierzchnię Ziemi, dlatego też w różnych rejonach świata panują znacznie zróżnicowane warunki klimatyczne. Organizmy żywe, w tym także ludzie, występujące w poszczególnych rejonach świata drogą ewolucji przystosowały się do określonych warunków klimatycznych. Za tym przystosowaniem idzie także wydolność organizmu – największa w najbardziej optymalnych warunkach.

Zmiana warunków klimatycznych pociąga za sobą konieczność zmiany zespołu cech przystosowawczych organizmu i dostosowania ich do wymogów nowego środowiska. Proces przystosowywania się do nowych warunków środowiskowych danego organizmu, w tym także klimatycznych, nazywa się aklimatyzacją. Zmiany organizmu wymuszone aklimatyzacją utrzymują się tak długo, jak długo dany organizm przebywa w nowych warunkach. Po powrocie do warunków poprzednich, po pewnym czasie, przystosowania aklimatyzacyjne ulegają zanikowi i równowaga organizmu powraca do poprzednich wartości.

Jeżeli organizm znajdzie się w nowych, zmienionych warunkach na stałe i w tych warunkach rozmnaża się, to w kolejnych pokoleniach danego gatunku zachodzą procesy adaptacyjne. Adaptacja jest to przystosowanie się organizmu żywego do życia w nowych dla niego, trwale zmienionych warunkach bytowych. Cechy wykształcone przez adaptację stają się dziedzicznymi i podlegają dalszemu rozwojowi, będącemu wynikiem doboru naturalnego. Dzięki temu organizmy znacznie lepiej przystosowują się do środowiska, w którym żyją, a organizmy zamieszkujące podobne środowiska często zyskują zbliżone przystosowania.

Adaptacja jest dostosowaniem zachowania danego organizmu (gatunku) do wymogów sytuacji i środowiska. Procesy adaptacyjne wyraźnie widać u ludzi, gdyż zachodzą one jako mechanizmy biologiczne oraz psychiczne, który powstawały w toku ewolucji.

Adaptacja może również wystąpić jako przystosowanie sensoryczne – takie zmiany w reaktywności lub wrażliwości receptora zmysłowego czy narządu zmysłu najczęściej mają charakter przejściowy. Przyrost stymulacji danego receptora zmysłu z czasem powoduje spadek jego wrażliwości i odwrotnie.

Adaptacja u ludzi może także oznaczać przystosowanie się jednostki społecznej lub grupy do nowych warunków społecznych i kulturowych.

Adaptacja jest istotną cechą wszystkich żywych organizmów i od niej najczęściej zależy przetrwanie w zmienionym środowisku.

Adaptacja klimatyczna nie zawsze jest skuteczna, mechanizmy które chronią organizm przed zmianami otoczenia, zależą od siły bodźców atmosferycznych oraz od ogólnego stanu zdrowia organizmu. Dlatego też zmiany pogodowe mogą przynosić gorsze samopoczucie większej liczbie osób, zwłaszcza obarczonych jakimiś dolegliwościami zdrowotnymi.

Jednak nawet ludzie zdrowi w czasie gwałtownych zmian warunków pogodowych odczuwają skutki tych zmian, ponieważ jest to normalna reakcja organizmu - odpowiedź na zagrożenie ze strony środowiska. U ludzi chorych nawet bodźce atmosferyczne niewiele odbiegające od normy mogą być przyczyną  wystąpienia tzw. objawów meteotropowych, zaś ekstrema tych zjawisk mogą stanowić dodatkowy czynnik ryzyka, niosący groźne w skutkach zaostrzenie choroby [1].

Bodźce meteorologiczne działają na organizm człowieka odbarczająco, stymulująco lub obarczająco. Obecnie bodźce te są wykorzystywane w klimatoterapii w celach leczniczych. Dlatego też zmiany w środowisku mają nie tylko charakter negatywny, ale i mogą być pozytywne w skutkach.

Biometeorologia jest nauką zajmująca się bezpośrednimi i pośrednimi wpływami czynników meteorologicznych i klimatycznych zmieniających się nieregularnie lub rytmicznie na układy fizykochemiczne i organizmy zdrowe lub chore. Zajmuje się badaniami wpływów pogodowych i klimatycznych na homeostazę organizmu.

Pogoda to fizyczny stan atmosfery, w danym momencie, na danym obszarze, określany prze zespól czynników pogodotwórczych takich jak: ciśnienie powietrza, natężenie promieniowania słonecznego i cieplnego, temperatura, wilgotność, ruchy powietrza – wiatr i konwekcje, zachmurzenie, natężenie pola elektromagnetycznego, promieniowanie kosmiczne.

Natomiast klimat to przeciętny, uśredniony lub najczęściej powtarzający się stan atmosfery na danym obszarze obserwowany w długim okresie czasu (min. 30 lat). Klimat przejawia się częstością i prawidłowością sezonową różnych typów pogody. Właściwości klimatyczne kształtują się różnie na różnych obszarach. Częstym terminem używanym w biometeorologii jest bioklimat, czyli zespół czynników atmosferycznych, które działają pobudzająco na zmysły człowieka i innych organizmów żywych.

Wyróżnia się następujące zespoły bodźców biometeorologicznych:

- fizykochemiczne - czyli efekt działania promieni UV przenikającego przez skórę, które inicjuje szereg procesów biochemicznych o działaniu ogólnorozwojowym;

- świetlne - czyli promieniowanie słoneczne z zakresu widzialnego, działającego na światłoczułe komórki oka (odbieranie wrażeń wizualnych), a pośrednio oddziaływają na aktywność procesów biologicznych ustroju;

- termiczne - temperatura, wilgotność, prędkość wiatru, promieniowanie cieplne (podczerwone), ogólnie czynniki wpływające na bilans cieplny organizmu;

- mechaniczne - będące wynikiem działania silnego wiatru i większych zmian ciśnienia atmosferycznego;

- chemiczne - są efektem zmian ciśnienia cząstkowego tlenu O2 w powietrzu, także oddziaływania toksycznych zanieczyszczeń gazowych i aerozoli najczęściej poprzez drogi oddechowe, przewód pokarmowy i bezpośredni wpływ na skórę;

- zespół bodźców neurotropowych – gdzie czynnikami bodźcowymi są  nieokresowe szybkie zmiany wielkości wskaźników pogodowych.

Wyżej wymienione bodźce mogą wpływać na organizm w sposób :

- obciążający

- stymulujący

- osłaniający.

Meteotropizm  to nadwrażliwość organizmów żywych na bodźce meteotropowe.

Reakcje wywołane zmianami pogody u ludzi dzieli się zazwyczaj na 3 grupy:

- fizjologiczna reakcja pogodowa – są to fizjologiczne reakcje związane z przebiegiem adaptacji do zmian pogodowych, nie ujawniające się w świadomości danej osoby. Występuje u wszystkich ludzi i obejmuje zespół mechanizmów mających na celu utrzymanie czynnościowej równowagi wewnętrznej organizmu, czyli homeostazy.

- nadmierna reakcja pogodowa - świadome odczucie zmian pogodowych, występujące po przekroczeniu natężenia określonego poziomu wskaźnika meteorologicznego lub zjawisk pogodowych; obejmuje zaburzenia czynnościowe układu autonomicznego, występuje obniżenie sprawności organizmu, reakcje te występują zwykle u osób nadwrażliwych, przeciążonych pracą, osłabionych, nie przystosowanych do warunków klimatycznych oraz u których występują jakieś dolegliwości przewlekłe (choroby). Wszystkie te zjawiska mogą powodować u człowieka nasilenie już istniejących schorzeń lub powstanie nowych chorób określanych mianem meteotropowych.

Choroby meteotropowe, to takie dolegliwości organizmu, co do których znaleziono korelację między jej występowaniem, a istnieniem określonych sytuacji pogodowych lub zmian klimatycznych.

Rozpoznano wiele takich jednostek chorobowych i dolegliwości, których występowanie lub nasilenie uzależnione jest od zmian pogodowych.

Podczas choroby gośćowej zaobserwowano nasilenie bólów stawów, nerwobóli oraz zaostrzenie stanów zapalnych stawów i kości w kilka godzin przed nadejściem frontu ciepłego lub zimnego.

Dyzergie pourazowe i poamputacyjne - zauważono bóle mięśni i stawów, które uległy urazowi przed laty, bóle kikutów tzw. fantomowe, pojawiające się najczęściej na kilka godzin przed zmianą pogody, a nawet „bóle” kończyn amputowanych wiele lat wcześniej.

Szacuje się że ok. 90% przypadków zawału serca koreluje dodatnio z przemieszczaniem się frontów atmosferycznych. Podczas nagłych zmian pogody bóle serca i jego okolic u osób chorych występują częściej, przy przechodzeniu frontów chłodnych obserwuje się zmiany fizyko-chemiczne we krwi, występuje wzrost lepkości i skrócenie czasu jej krzepliwości.

Udowodniono, że w regionach, gdzie lato jest upalne i wilgotne zapadalność na choroby układu krążenia wzrasta w lecie i zmniejsza się w zimie.

Napady astmy oskrzelowej gwałtownie wzrastają przy napływie chłodnych mas powietrza i nagłym wzroście burzliwości atmosfery. Również podczas przepływu chłodnych mas powietrznych wzrasta ilość napadów padaczkowych.

Najwyższa zachorowalność na grypę występuje przy nagłych spadkach ciśnienia, nadejściu frontów chłodnych, zwłaszcza napływie polarnego powietrza morskiego i silnym wietrze.

Na choroby psychiczne pobudzający wpływ ma napływ mas gorącego i suchego powietrza zwrotnikowo-kontynalnego.

Podczas wiatrów fenowych (np. halnego) zaobserwowano nasilenie takich objawów jak: depresje, zwiększoną liczbę samobójstw, wzrost liczby bójek, kłótni, podniecenie płciowe, bóle gośćcowe, bóle głowy, wzrost temperatury ciała, zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi u chorych na nadciśnienie, powstawanie obrzęków, krwotoki śródmózgowe i zatory płuc.

Wpływ czynników meteorologicznych zmiennych na organizm człowieka i wydajność pracy. Meteotropizm

Biometeorologia i bioklimatologia są naukami badającymi wpływ czynników biometeorologicznych, geograficznych i kosmicznych na funkcjonowanie organizmów żywych. Poprzez szybki rozwój tych nauk i duże zainteresowanie można wyróżnić z biometeorologii następujące kierunki:

- zoobiometeorologię – zajmującą się reakcjami organizmów zwierzęcych na organizmy żywe;

- fitobiometeorologię – wpływ pogody na organizmy zwierzęce;

- biometeorologię człowieka – wpływ typów pogody na organizm człowieka.

- biometeorologię kosmiczną – zajmującą się wpływami czynników kosmicznych (np. promieniowania kosmicznego, faz Księżyca) na organizmy żywe,

- paleobiometeorologię – zajmującą się wpływem warunków klimatycznych panujących w przeszłości na ewolucję organizmów żywych.

Biometeorologia dzieli się także na meteorofizjologię, która zajmuje się wpływem zmian klimatu i pogody na funkcjonowanie zdrowego organizmu oraz na meteoropatologię, która zajmuje się wpływem typów pogody na organizm człowieka chorego. 

Ważnym elementem funkcjonowania organizmów żywych jest klimat ze specyficznymi dla danego regionu zmianami pogody. Jest to czynnik determinujący zarówno wygląd zewnętrzny, szybkość procesów życiowych, sposób życia ludzi, zwierząt oraz roślin.

Aktualny stan atmosfery opisują zespoły pogodowe, działające podobnie na organizmy żywe.

W praktyce wyodrębnia ...