1. Prawo konstytucyjne (państwowe)
a) Dekret z 22 XI 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej
b) 20 II 1919 r. uchwała o powierzeniu J. Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa → Mała Konstytucja
c) 15 VII 1920 r. ustawa konstytucyjna zawierająca statut organiczny śląska
d) 17 III 1921 Konstytucja Marcowa
• ustawa przechodnia z 17 III 1921 r. – sejm ustawodawczy będzie istniał do momentu zebrania się Sejmu i Senatu (28 XI 1922 r.), ; Naczelnik Państwa będzie sprawował władzę do chwili objęcia urzędu przez prezydenta (14 XII 1922 r.)
e) 23 IV 1935 Konstytucja Kwietniowa
2. Prawo wykonawcze
a) dekret z 28 XI 1918 r. o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego – realizacja postanowień dekretu z 22 XI 1918 r.
b) ustawy wykonawcze do Konstytucji Marcowej
• ordynacja wyborcza do sejmu, ordynacja wyborcza do senatu z 28 VII 1922 r.
• regulamin Zgromadzenia Narodowego normujący tryb wyboru prezydenta z 27 VII 1922 r.
• ustawa o Trybunale Sanu z 27 VI 1923 r.
c) Ustawa z 2 VIII 1926 r., zmieniająca i uzupełniająca Konstytucje Marcową → Nowele Sierpniowe
d) ustawy wykonawcze do Konstytucji Kwietniowej:
• ordynacja wyborcza do sejmu, ordynacja wyborcza do senatu, ustawa o wyborze prezydenta z 8 VII 1935 r.
• ustawa o Trybunale Stanu z 14 VII 1936 r.
Opierał się na zasadzie prywatnej własności środków produkcji.
Zasada ta znalazła swoje potwierdzenie w obu konstytucjach, które uznały wszelką własność – zarówno indywidualną poszczególnych obywateli, jak i zbiorową grup obywateli, instytucji, ciał samorządowych oraz państwa – za jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego.
W strukturze II Rzeczypospolitej występowały
I Dwie klasy podstawowe
1. Kapitaliści – właściciele środków produkcji zatrudniający robotników
• posiadali zwierzchnią kontrolę nad środkami pracy, procesem pracy
• dysponowali produktem wytworzonym przez robotników
• mieli uprzywilejowane stanowisko w procesie podziału wytworzonego produktu
• zaliczano do nich: burżuazję (cechowały ją znaczne różnice pod względem posiadanych środków produkcji) i ziemiaństwo (grupa nieliczna)
2. Robotnicy
• pracowali w przemyśle, rolnictwie, komunikacji, handlu, instytucjach i przedsiębiorstwach państwowych, jako służba domowa
• poziom życia robotników przedstawiał różnorodną mozaikę, którą warunkowała przede wszystkim wysokość zarobków
II Klasa nie podstawowa
1. Drobnotowarowi wytwórcy, charakteryzujący się tym, że przy pomocy własnych środków produkcji, sami bądź z rodzinami, produkowali towary na sprzedaż i własne potrzeby albo świadczyli usługi; klasa ta podlegała procesom rozwarstwiania, tworząc liczne warstwy pośrednie
a) chłopi
• najliczniejsza część klasy
• podstawowym kryterium ich wyodrębniającym było posiadanie ziemi i praca na roli
• ich struktura społeczna była zróżnicowana pod względem ilości posiadanej ziemi
• ich sytuacja uległą zmianie dzięki zmianie struktury własnościowej w rolnictwie poprzez reformę rolną, likwidację serwitutów, podziały spadkowe i transakcje nieruchomościami rolnymi
b) rzemieślnicy i kupcy
• nie stanowili grupy jednolitej pod względem wielkości posiadanych środków produkcji i wysokości uzyskiwanych dochodów
2. Pracownicy umysłowi
• zajmowali oni w strukturze społecznej specyficzne miejsce, wynikające z charakteru ich pracy
• jako całość przejawiali niezdecydowaną postawę wobec istniejących klas społecznych i konfliktów klasowych
• dzielili się na różne kategorie zawodowe, zróżnicowane pod względem wysokości płac i poziomu życia, a także prestiżu społecznego
ü określał tymczasowy ustrój państwa na okres przejściowy (do czasu zwołania sejmu ustawodawczego)
ü władza najwyższa została przyznana Tymczasowemu Naczelnikowi Państwa – J. Piłsudskiemu
ü Tymczasowy Naczelnik Państwa powoływał i odwoływał rząd (prezydent ministrów +ministrowie)
ü władza ustawodawcza – Tymczasowy Naczelnik Państwa + Rada Ministrów
ü wydane przez Radę Ministrów i zatwierdzone przez Tymczasowego Naczelnika Państwa dekrety traciły moc obowiązującą w wypadku nie przedstawienia ich do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Sejmowi Ustawodawczemu
20 II 1919r. Piłsudski przekazał swoją władzę sejmowi Ustawodawczemu
20 II 1919 r. uchwała o powierzeniu J. Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa → Mała Konstytucja
ü powierzenie stanowiska Naczelnika Państwa J. Piłsudskiemu
ü stanęła na stanowisku koncentracji władzy państwowej w Sejmie Ustawodawczym
ü wyposażenie Sejmu we władzę suwerenną, w nieokreśleniu jego kadencji i uzależnieniu od niego organów wykonawczych (Naczelnik Państwa + ministrowie)
ü główne zadanie Sejmu to uchwalenie ustawy zasadniczej – Konstytucji
ü sejm miał wyłączne prawo uchwalania ustaw, które były ogłaszane przez marszałka sejmu za kontrasygnata prezydenta ministrów i właściwego ministra
ü Naczelnik Państwa i ministrowie podporządkowani Sejmowi
ü Naczelnik Państwa: reprezentacja w stosunkach międzynarodowych, stał na czele administracji cywilnej i wojskowej
ü Naczelnik Państwa ponosił odpowiedzialność przed Sejmem
ü każdy akt Naczelnika Państwa dla swej ważności wymagał kontrasygnaty odpowiedniego ministra
ü po porozumieniu z Sejmem Naczelnika Państwa powoływał rząd
ü odpowiedzialność przed sejmem ministrów była indywidualna, a rządu solidarna
ü organ rządowo-parlamentarny o charakterze przejściowym
ü jej powołanie ograniczyło uprawnienia Sejmu
ü skład: Naczelnik Państwa (przewodniczący), marszałek Sejmu Ustawodawczego, 10 posłów wybranych przez Sejm i reprezentujących stronnictwa sejmowe, premier, 3 ministrów, 3 przedstawicieli wojska (mianowani przez Naczelnego Wodza)
ü decydowała o wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz zawarciem pokoju
Wzorowana na konstytucji III Republiki Francuskiej z 1875 r.
1. Zasada ciągłości państwa polskiego – zawarta we wstępie do konstytucji mówiła o kontynuacji państwa po ponad 100-letniej niewoli (negacja rozbiorów Polski)
2. Republikańska form ustroju politycznego – art. 1 K „Państwo Polskie jest Rzeczypospolitą”. Nawiązywała do tradycji przedrozbiorowej i podkreślała ciągłość państwa
3. Zasada zwierzchnictwa narodu – art. 2 K „władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do narodu”. Oznaczało to dopuszczenie do udziału w życiu politycznym wszystkich obywateli oraz wynikała z tego swoboda tworzenia i działania partii politycznych, spełniających funkcje ogniwa pośredniego pomiędzy społeczeństwem a państwem
4. Zasada demokracji reprezentacyjnej – naród jako posiadacz władzy zwierzchniej, sprawował ja przez wybierane organy (organy ustawodawcze) – sejm i senat wyborach 5-przymiotnikowych
5. Zasada trójpodziału władzy – art. 2 K „Organami Narodu w zakresie ustawodawstwa są Sejm i Senat, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej łącznie z odpowiedzialnymi ministrami, w zakresie wymiaru sprawiedliwości - niezawisłe Sądy”
6. Zasada systemu rządów parlamentarnych – określenie stosunku między władzą ustawodawczą i sądowniczą na założeniach rządów parlamentarnych; powołany przez głowę państwa rząd sprawował tak długo swoją władzę wykonawczą jak długo posiadał zaufanie większości parlamentu; odpowiedzialność parlamentarna ministrów – art. 58 „Do odpowiedzialności parlamentarnej pociąga ministrów Sejm zwyczajną większością. Rada Ministrów i każdy minister z osobna ustępują na żądanie Sejmu.”
7. Zasada państwa liberalnego – państwo jako organizacja stworzona dla ochrony interesów indywidualnych, a cele jednostkowe są celami nadrzędnymi nad państwowymi; ponadto wyrazem liberalności był szeroki katalog praw i swobód obywatelskich
8. Zasada jedności państwa – brak różnic ustrojowych dla poszczególnych dzielnic czy części kraju
WYJĄTEK: autonomia Śląska
• władza ustawodawcza – Sejm Śląski: wydawanie ustaw we wszystkich dziedzinach administracji łącznie z uchwalaniem budżetu, z wyjątkiem spraw wojskowych i zagranicznych
• władza wykonawcza – Rada Wojewódzka
Władza ustawodawcza dzieliła się na dwa organy reprezentacyjne, z których Senatowi została przyznana podrzędna rola.
Czynne prawo wyborcze: każdy obywatel, za wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej, osób ograniczonych w korzystaniu z praw cywilnych lub pozbawionych praw publicznych, który ukończył
- 21 lat do Sejmu
- 30 lat do Senatu
Bierne prawo wyborcze: każdy obywatel
- 25 lat – do Sejmu
- 40 lat – do Senatu
Sejm – 444 posłów
Senat – 111 senatorów
Kadencja – 5 lat
Rozwiązanie sejmu przed upływem kadencji – na mocy decyzji prezydenta i za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków senatu; wraz z rozwiązaniem sejmu rozwiązywał się senat
Kompetencje ustawodawcze:
ü stanowienie praw publicznych i prywatnych
ü konstytucja wymagała formy ustawy dla uchwalania budżetu państwa, nakładania podatków, ustalania stanu liczebnego wojsk, udzielania amnestii, ratyfikowania traktatów i innych ważnych spraw (art. 4-6 K)
ü inicjatywa ustawodawcza: rząd, sejm
ü senat miał prawo wnoszenia poprawek do ustaw uchylonych przez sejm
ü promulgacji i publikacji dokonywał prezydent
ü obie izby: prawo interpelacji
ü sejm: prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności parlamentarnej
ü powołanie Najwyższej Izby Kontroli dla kontroli całej administracji państwowej pod względem finansowym (art. 9K)
ü sejm: wyrażanie zgody na wypowiedzenie przez prezydenta wojny i zawarcie pokoju
ü sejm: zatwierdzenie stanu wyjątkowego wprowadzonego przez Radę Ministrów
Kompetencje elekcyjne – wybór prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe
Kompetencje ustrojodawcze – zmiany i rewizje konstytucji (art. 125K)
Zmiana Konstytucji może być uchwalona tylko w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, względnie członków Senatu, większością 2/3 głosów.
Wniosek o zmianę Konstytucji winien być podpisany co najmniej przez 1/4 ustawowej liczby posłów a zapowiedziany co najmniej na 15 dni.
Drugi z rzędu na zasadzie tej Konstytucji wybrany Sejm może dokonać rewizji Ustawy Konstytucyjnej własną uchwałą, powziętą większością 3/5 głosujących, przy obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Co lat 25 po uchwaleniu niniejszej Konstytucji, ma być Ustawa Konstytucyjna poddana rewizji zwyczajną większością Sejmu i Senatu, połączonych w tym celu w Zgromadzenie Narodowe”
Organizacje i tryb funkcjonowania sejmu i senatu określała konstytucja i regulaminy
Wybór dla każdej izby
- marszałka – kierował obradami izby
- wicemarszałków- sekretarzy
Komisje – były powoływane przez sejm i senat dla rozpatrywania projektów
Dla prawomocności uchwał:
- zwykła większość przy obecności 1/3 ustawowej liczby posłów
- kwalifikowana większość przy podwyższonej liczbie posłów (sprawy ważniejsze)
Posłowie i senatorowie:
- uprzywilejowane stanowisko w zakresie odpowiedzialności prawnej za swe czyny
- immunitet parlamentarny – uwalniał posła lub senatora od odpowiedzialności za działalność związaną z wykonywaniem mandatu
- nietykalność poselska - za naruszenie praw osoby trzeciej i przestępstwo karne mogli być pociągani do odpowiedzialności tylko za zgodą sejmu lub senatu
ü stał na czele organów władzy wykonawczej
ü mianowanie i odwoływanie rządu, po uwzględnieniu stanowiska sejmu
ü mianował ministrów na wniosek prezesa Rady Ministrów
ü obsadzał wyższe urzędy cywilne i wojskowe
ü zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
ü przyjmował przedstawicieli państw obcych i wysyłał przedstawicieli polskich za granicę
ü wydawał rozporządzenia wykonawcze i zarządzenia
ü wszystkie akty rządowe prezydenta musiały być kontrasygnowane przez premiera i odpowiedniego ministra, którzy ponosili odpowiedzialność przed sejmem za ich treść
ü zwoływał, zamykał i odraczał sesje zwyczajne i nadzwyczajne sejmu i senatu
ü prawo rozwiązania sejmu za zgodą 3/5 senatu
ü podpisywał ustawy wraz z ministrami i zarządzał i promulgację w Dzienniku Ustaw
ü mianował sędziów
ü miał prawo łaski
ü nie odpowiadał parlamentarnie ani cywilnie
ü mógł odpowiadać za zdradę stanu, pogwałcenie konstytucji, przestępstwo karne przez Trybunałem Stanu na wniosek Sejmu
ü decydowała o ogólnym kierunku polityki wewnętrzne i zewnętrzne
ü projekty ustaw
ü przedstawienie corocznych zamknięć rachunków państwa do parlamentarnego zatwierdzenia
ü zadania realizowane przez uchwalanie rozporządzeń wykonawczych, zarządzeń i podejmowanie uchwał
ü odpowiedzialność ministrów
• solidarna – obejmowała działania kolegialne ministrów w charakterze członków Rady Ministrów
• ...
sollinio