A

Arystoteles 384-322 r p.n.e.

Prezentował zupełnie inną formację umysłową aniżeli jego mistrz Platon, którego ostro atakował.

Nie miał a Atenach praw politycznych. Ukończył platońską akademię, założył własną szkołę – Liceum.

Z dorobku pisarskiego Arystotelesa zachowały się dwa dzieła: „Etyka Nikomachejska” i „Polityka”.

Wierzył w poznanie rozumem, poprzedzone doświadczeniami.

Według Arystotelesa twierdzenie generalne musi mieć pokrycie w zgromadzonych faktach, uporządkowanych i przeanalizowanych. Analiza musi poprzedzać wnioskowanie.

Wg Arystotelesa świat jest dualistyczny: istnieje forma i materia. Ważniejsza jest forma (wyobrażenie). Wg niego na początku musiała istnieć czysta forma, która wszystko zapoczątkowała.

Punktem wyjścia Arystotelesowej nauki o państwie jest stwierdzenie, ze państwo należy do tworów natury (…) człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie, taki zaś, który z natury, a nie przypadku żyje poza państwem, jest albo nędznikiem, albo nadludzką istotą. Państwo to synteza mniejszych wspólnot, rodzinnych i wiejskich; jest ono od nich jednak doskonalsze bo samowystarczalne. Celem państwa jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka. Arystoteles ostro krytykował współczesnych sobie cyników za ich pogardę dla dóbr materialnych; poddawał też w wątpliwość pochodzącą od sofistów wersję państwa jako płodu ludzkich konwencji.

Dokonał klasyfikacji ustrojów (podzielił je wg tego kto rządzi i tego czy są to ustroje dobre czy złe):

Alighieri Dante (1265-1321)

Zdecydowanie występował jako obrońca autonomii filozofii w stosunku do teologii, co niewątpliwie wywarło wpływ na kształt jego wywodów o stosunku państwa i jego władcy do kościoła i papieża. Obraz koncepcji politycznej Dantego ukazują liczne jego dzieła; podstawowe propozycje zawiera jego traktat De monarchia (O monarchii), napisany ok. 1310 r.; ocena stanu politycznego świata najgłębsza jest w Boskiej Komedii.

Dante z dużą dozą pesymizmu oceniał współczesną sobie rzeczywistość. Światem rządzą głupi, gnuśni i występni. Włochy przypominają statek bez sternika podczas wielkiej burzy, ojczysta Florencja to nowy Babilon. Wielką nierządnicą jest kuria papieska; nie lepsi są lokalni książęta i monarchowie.

Celem uniwersalnego państwa miała być doczesna szczęśliwość rodzaju ludz­kiego (civilitas humana). Dante odrzucał średniowieczny kanon, że państwo to element w bożym planie zbawienia ludzkości, a więc organizacja o zadaniach pozaziemskich, czasowych i cząstkowych. Cel państwa to pełne zaspokojenie fizycznych i duchowych potrzeb człowieka. Możliwe jest to przy zachowaniu pokoju; ten zaś może zagwarantować tylko władca światowy, który nie ma żadnego interesu w tym, by pokój i spokój ludzi mącić. Dlatego monarcha musi być silny, musi być wyposażony w pełnię środków działania nieodzownego dla realizowania celów państwa. Ale tylko w tym sensie jest on panem swoich ludów. Ze względu na cel państwa jest ich sługą.

Hegemonem monarchii powinien być lud rzymski, a cesarzem – cesarz rzymski.

Nie ma oczywiście mowy o zależności monarchii światowej od kościoła, ale nie ma też wykluczenia współpracy dwóch równorzędnych partnerów. Obie instytucje w równym stopniu mają swoje źródło w Bogu. Istotny jest jednak warunek współdziałania: kościół nie może mieszać się do polityki, podobnie jak nie może interweniować w dziedzinę filozofii. Filozofia bowiem to nauka o zadaniach całkowicie doczesnych, nie może podlegać teologii.

Austin John (1790-1859)

Do najważniejszych tez Austina należała teza, że przedmiotem nauki prawa jest prawo pozytywne, a nie prawo naturalne, prawo boże czy inne przedmioty, nazywane prawem. Prawo pozytywne definiował jako rozkaz suwerena poparty, sankcją.

Suwerenem jest osoba (grupa osób) niezależna politycznie, której rozkazy są słuchane.

Pozytywizm nie musi się wiązać z prawem pisanym.

Nie stawiał pytania czy norma jest sprawiedliwa czy nie, nie pytał czy zwierzchnik polityczny działa legalnie czy nie – bowiem każdy zwierzchnik działa legalnie, a każda norma jest prawem. Nie wolno tego oceniać.

Rozwinął logikę prawniczą.

B

Bodin Jean (1530-1596)

Prawnik. We wczesnej młodości wstąpił do zakonu karmelitów, ale oskarżony o herezję, został uwolniony ze ślubów. Napisał „sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”

Odrzucił Biblię jako źródło dowodzenia, przyjął za podstawę badań doświadczenie. Uchodzi za twórcę metody historycznej w prawoznawstwie, a także metody porównawczej, w której dostrzegał szansę dla ustalania prawidłowości proce­sów rozwoju.

Bodina nauka o państwie, a zwłaszcza koronna teza o suwerenno­ści władzy państwowej zapewniła jego twórczości poważny wpływ na umacnia­nie się doktryny absolutyzmu królewskiego; przyczyniła się też do ogólnego rozwoju nowożytnej doktryny politycznej i prawnej.

To on stworzył definicję słowa „suwerenność”. Dzięki czemu zakończono spór o wyższość władzy cesarskiej nad papieską.

Państwo to sprawiedliwy rząd nad wieloma rodzinami i nad tym, co jest dla nich wspólne, z władzą suwerenną na czele. Na miano państwa zasługuje zatem tylko taki rząd, który jest sprawiedliwy, tzn. respektuje prawo boże i naturalne.

Państwo jest organizacją publiczną, która wznosi się ponad rodzinami, stanowiącymi podstawowe i naturalne komórki życia w państwie, będącymi jego fundamentem i wzorcem.

Suwerenność to główne znamię państwa to absolutna i nieustająca władza państwa.

Suwerenność jest niepodzielna, dlatego też należy odrzucić wszelkie rozważania o mieszanej formie rządu jako nonsensowne.

Głównym przejawem suwerenności, mieszczącym w sobie wszystkie inne jej elementy jest wyłączność prawodawcza. Kto bowiem posiada wyłączność stanowienia prawa, ten decyduje o wszystkich pozostałych dziedzinach publicznej aktywności.

Jeśli nie ma władzy suwerennej nie ma państwa.

Władca suwerenny nie może być kontrolowany.

Władzy suwerennej wszyscy w państwie podlegają.

Sprawowanie władzy suwerennej nie musi być w rękach jednostki – dopuszczał republikę, chociaż wolał monarchię. Gdyby monarcha postępował wbrew zasadą prawnego rządzenia poddani nie mają prawa czynnie wystąpić przeciw niemu (mogą np. podać się do dymisji).

Jest uważany za prekursora pozytywizmu prawniczego – jeżeli prawo jest złe nie wolno przeciw niemu wystąpić. Jedynym ograniczeniem jest to by prawo pochodziło od władcy.

Bentham Jeremy (1748-1832)

Reprezentował liberalizm w jego najbardziej nieskazitelnej i pełnej postaci(tzw. „czysty chemicznie”).

Twierdził, że człowiek aprobuje to, co jest dla niego pożyteczne, pożyteczne zaś jest to co mu sprawia przyjemność. Moralne jest tylko postępowanie zwiększające w skali ogólnej sumę przyjemności, a zmniejszające sumę cierpień. Człowiek sporządza rachunek przyjemności lub przykrości – społeczeństwo jest sumą jednostkowych rachunków. Zasadą jest wolność jednostki – każda jednostka sama umie przeprowadzić swój rachunek.

Zasada użyteczności wyrażała etyczną funkcję prawa w społeczeństwie oraz stawała się podstawą skutecznej, racjonalnej polityki, która ma zabezpieczać rozwój ekonomiczny społeczeństwa.

W demokracji interesy rządzących i rządzonych są identyczne.

Wolna konkurencja jest kluczem zapewniającym jednostce (w konsekwencji również społeczeństwu) pomyślność i szczęście.

Bernstein Eduard (1850-1932)

Początkowo był zwolennikiem Marksizmu, w późniejszym okresie występował z postulatami rewizji marksizmu – poddawał krytyce marksistowską teorię rewolucji, wypowiadał się przeciwko idei dyktatury proletariatu, zalecał partii prowadzenie przede wszystkim działalności reformatorskiej.

Bernstein uznał, że marksistowska prognoza rozwoju społecznego okazała się niesłuszna w ocenie czasu niezbęd­nego dla osiągnięcia ustroju socjalistycznego. Skoro zaś przewidywany rozwój wymagać będzie okresu daleko dłuższego niż pierwotnie przypuszczano, to również formy jego urzeczywistniania muszą być inne niż te, na które wskazy­wali twórcy marksizmu. Istota zagadnienia sprowadzała się do odpowiedzi na pytanie: czy pożądany jest gwałtowny przewrót polityczny - czy nieodzowna jest rewolucja socjalistyczna?

Bernstein przypisywał dużą wagę do sprawy zniesienia produkcji towarowej i stosunków pieniężnych. W myśl jego poglądów proporcjonalny do nakładów pracy podział dóbr materialnych będzie się dokonywał za pomocą bezpłatnego użytkowania.

Stopniowa likwidacja kapitalistycznego wyzysku w połączeniu z rozbudową pierwiastków socjalistycznych doprowadzi do przekształcenia kapitalizmu w socjalizm bez konieczności gwałtownego przewrotu. Kapitalizm wrośnie w socjalizm bez rewolucyjnych wstrząsów.

„Cel jest niczym, ruch jest wszystkim”.

Buonaccorsi Filip, zwany Kallimachem, emigrant włoski, pełniący na dworze polskim funkcję sekretarza królewskiego. W swych Radach dla Jana Olbrachta domagał się obalenia przywilejów szlacheckich i kościelnych, rozbudowy skarbu królews­kiego oraz silnego rządu z królem na czele. Monarcha miał załatwiać ważne sprawy państwowe tylko wespół z radą tajną. Proponował usunięcie biskupów, z senatu oraz roztoczenie kontroli nad klerem. Mocnym wsparciem dla absolutnego władcy miały być skarbce miast, których mieszkańcy mieli też cieszyć się szczególną protekcją tronu.

C

Calvin Jean (1509-1564) zbiegł z Francji do Szwajcarii.

Od Lutra pochodziła teza, że natura człowieka jest do gruntu zepsuta, -że pozbawiona wolnej woli jednostka nie może postępować inaczej niż źle i nie jest też w stanie wypełniać prawa bożego.

Bóg jest jedynym suwerenem; osobiście kieruje ręką rządzących. Bóg jest wszechobecny przy podejmowaniu państwowych decyzji.

Władza w państwie nie jest więc osobistym prawem monarchy i rządzącej ekipy; nie pochodzi ona też od ludu; należy bezpośrednio do samego Stwórcy – króla najwyższego.

Podkreślał rolę predyspozycji do zbawienia lub potępienia człowieka przez Boga. Wszystko co dotyczy człowieka (miejsce gdzie żyje, funkcja społeczna itp.) zależą od Boga. Całe życie to posterunek przydzielony przez Boga, nie wolno przekraczać granic swojego przydziału. Człowiek, który chce zmienić swoje stanowisko (swój przydział) grzeszy.

Przeciwko władcy nie wolno się opierać – wystarczy że władca rządzi, by słuchać go bez zastrzeżeń – absolutyzm i boskość to jedno i to samo.

Kościół to siła samoistna, zdolna do wykonywania zadań duszpas­terskich, religijnych i sprawowania władzy ściśle politycznej, świeckiej. Kalwiński kościół jest widzialny; jest on organicznie związany z aparatem politycznym. Prawowierny pastor łączy w sobie godność duchowną i świecką.

W gminie Kalwińskiej badano, czy obywatele chodzą na nabożeństwa, dochowują małżeńskiej wierności, wychowują w du­chu wiary swoje potomstwo; pilnowało też surowości obyczajów (w Genewie zabronione były m. in. publiczne zabawy, gra w kości i kręgle, zbytkowne ubieranie się itp.) Wykroczenia przeciwko dekalogowi pociągały za sobą kary kościelne, ale zarazem i surowe sankcje prawne, aż do kary śmierci włącznie.

Chamberlain Houston Steward (1855-1927)

Twierdził, że większość ludzi w ogóle nie ma rasy i żyje w chaosie, gdyż pozbawiona jest świadomości więzów rasowych.

Uważał, że pierwszą białą rasę europejską stworzyli grecy, drugą rasę białą stworzyli rzymianie, a trzecią rasę białą germanie.

Najczystsza rasa Nordycka jest w Niemczech.

Constant Beniamin (1767-1830) – Francuz

Twierdził, że własność prywatna to podstawowe prawo człowieka, a ochrona tego prawa to główne zadanie państwa.

Wprowadził pojęcie „Wolności pozytywnej” i „Wolności negatywnej”

Wolność pozytywna to wolność i prawo uczestniczenia w życiu politycznym.

Wolność negatywna to wolność od państwa. Wolność sumienia i wypowiedzi, swoboda wyboru zajęcia.

Wygłosił wykład „O wolności starożytnych w porównaniu wolności współczesnej” – starożytni uważali się za wolnych gdy stanowili prawo (które mogło wkraczać w prywatność). Współcześni czują się wolni gdy państwo nie wkracza w ich prywatność.

Dla Constanta ważniejsza jest wolność negatywna. Władza nie może przekroczyć wolności negatywnej – istota własności nie może być zmieniana ustawami..

Odrzucił zasadę suwerenności ludu.

Ustrój miał opierać się na podziale władz. Teoria podziału władz Constanta wykazywała znaczne odchylenia od znanego wzorca monteskiuszowskiego. Różnice te odzwierciedlały zmiany w faktycznym ustroju Francji po 1789 r. oraz poważny awans polityczny burżuazji.

Podział władzy - sześć rodzajów władz:

-          władza ustawodawcza – reprezentatywna stała (wyższa izba – dożywotnio)

-          władza ustawodawcza – reprezentatywna opinii (niższa izba – z wyborów)

-          władza wykonawcza królewska

-          władza wykonawcza ministerialna

-          władza municypalna (lokalna/samorządowa)

-          władza sądowa

Claude Henri Saint-Simon (1760-1825)

Przeprowadził ostrą krytykę ustroju kapitalistycznego.

Dochodził do przekonania o konieczności przebudowy istniejącego ustroju społecznego. Chciał usunąć wady systemu kapitalistycznego przez wprowadzenie racjonalnej organizacji produkcji i stworzenie społeczeństwa industrialnego.

Odrzucił zasadę równości jako hamującą postęp społeczny. Postulował oparcie industrialnego społeczeństwa na hierarchii pracy, zdolności i wiedzy.

Klasą organizatorską ludu powinna być klasa wytwórców (industrialistów).

Twierdził, że wojsko i urzędnicy to klasa pasożytnicza.

Szeregi industrialistów tworzą  nie tylko robotnicy, ale również kapitaliści.

Parlament powinien zajmować się wielkimi budowami itp.

Przemiany społeczne miały zostać zapoczątkowane przez industrialistów – nie popierał rewolucji.

D

Duguit Leon (1859-1928)

Podstawą życia społecznego jest konieczność współistnienia ludzi.

Człowiek żyje w społeczeństwie - organizacja społeczeństwa jest oparta na solidarności jednostek. Społeczeństwo to wytwarza pewne reguły, które są wyrazem właśnie solidarności społecznej. Organizacja społeczeństwa opiera się na tym, że każda jednostka ma pewną funkcję do spełnienia w społeczeństwie.

Z faktu że człowiek jest istotą społeczną, wyciągał Duguit wniosek, że jednostka podlega pewnym regułom, które wyrażają solidarność społeczną. Ta reguła jest starsza od państwa i od prawa. Według teorii Duguita reguła jest niezmienna, jest wyrażeniem solidar­ności; zmienna i zależna od okoliczności może być jej treść.

Prawo jest wymuszone przez regułę solidarności.

Jedynym zadaniem państwa jest ujmowanie reguły solidarności w przepisy prawa.

W teorii Duguita widoczna jest chęć ogranicze­nia indywidualizmu i wskazania na społeczne uwarunkowania jednostki.

Dżugaszwili Józef Wissarinowicz – Stalin (1879-1953)

Po śmierci Lenina na szczycie kierownictwa partii rozgorzała walka pomiędzy Lwem Trockim oraz Stalinem. Walkę tę wygrał Stalin.

Po umocnieniu swojej władzy Stalin przystąpił do konsekwentnej rozprawy z przeciwnikami politycznymi i do likwidacji wszelkich przejawów niezależnego od ideologii i woli partii życia społecznego – czyli od wodza.

Stalinizm był przede wszystkim totalitarnym systemem rządzenia, w którym państwo i rządząca a zarazem jedyna istniejąca partia zmierzała do kontrolowania nie tylko gospodarki, nie tylko zewnętrznych aspektów życia, ale usiłowała wprowadzić także kontrolę nad całym życiem umysłowym, od sztuki po naukę i filozofię.

Stalinizm jako ideologia oznaczał wprowadzenie jedynej obowiązującej wersji marksizmu, którą Stalin nazwał marksizmem-leninizmem.

W gruncie rzeczy Marksizm w wydaniu Stalina nie oznaczał, że naprawdę chodziło o teorię Marksa czy nawet Lenina, ale o to, co Stalin uznał za marksizm.

Diderot Denis – Francja.

Nie cofał się przed totalnym potępieniem absolutnej monarchii, wychodząc z założenia, że nie złe używanie władzy, ale sam jej zakres przesądza o nierealności wykorzystania tego ustroju dla ugruntowania wolności liberalizacji życia politycznego. Marzył o tym, by reprezentantem suwerennego ludu mógł być parlament. Żądał od tego organu roztoczenia skutecznej kontroli nad rządem i jego szefem - monarchą. Podzielał też pogląd innych encyklopedystów, iż bogacenie się jednostek to droga ku powszechnemu dobrobytowi.

Diogenes - był ideałem cyników

Cynizm – był najstarszą szkołą hellenistyczną. Odpowiedzią cyników na pytanie jak żyć w nowej rzeczywistości, było stwierdzenie: żyć własnym życiem, kształtować swą osobowość bez oglądania się na formy proponowane przez nowe państwo.

Filozofia życia cyników była prosta. Najważniejszą wartością w życiu człowieka jest jego szczęście. Szczęście polega na cnocie, ta zaś na życiu zgodnym z naturą. Pojęcie szczęścia było tu wyzute ze wszelkiego wyrafinowania intelektualnego. Natura była równa przyrodzie; naturalne potrzeby człowieka stanowi to, co mu absolutnie niezbędne. Był to program minimalizmu życiowego, kult prostoty życia i ascezy – rozkosze cywilizacyjne przeszkadzają w praktykowaniu cnoty. ideałem cyników był Diogenes, o  którym legenda mówiła, że żył w beczce i odziewał się jednym tylko płaszczem.

Skrajny minimalizm i indywidualizm, a także pochwały dla życia na łonie biologicznie pojmowanej natury prowadziły do odrzucenia krępujących konwencji społecznych – będących nie do przyjęcia bo niezgodnych z naturą. Byli w związku z tym przeciwnikami państwa. Diogenes na pytanie skąd pochodzi, odpowiadał że jest obywatelem świata (kosmopolites).

Państwo jest złem bo stanowi twór nienaturalny, mający swój początek w działalności ludzkiej.

E

Epikureizm – twórcą był filozof Epikur.

Filozofia Epikurejska mówiła, że mędrzec dochodzi do wewnętrznej wolności wtedy, gdy przestaje żyć w strachu, gdy nie gnębią go troski i zmartwienia. Droga do szczęścia wiedzie wśród  przyjemności. Synonimem cnoty jest bowiem używanie wszelkich doczesnych rozkoszy, które daje cywilizacja. Oczywiście trzeba umieć starannie dobierać sobie przyjemności i unikać wszystkiego co mogłoby zakłócić wewnętrzny spokój.

Epikurejczyk nie lekceważy konwencji społecznych i politycznych. Pilnuje swej własności i dba o jej pomnażanie. Nie odwraca się też od państwa. Toleruje je i uznaje za pożyteczne bo zapewnia minimum moralności, gwarantuje zewnętrzny spokój, chroni jednostkę przed zawiścią innych.

Jednak prawdziwy mędrzec nie pasjonuje się polityką; nie pociąga go służba obywatelska, podobnie jak odpychają go zobowiązania religijne. Epikurejczyk pomaga władzy, gdy wymaga tego jego bezpieczeństwo.

F

Filmer Robert

Rojaliści – popierali absolutyzm władcy.

Główny teoretyk – Robert Filmer, dowodził, że nieograniczona władza monarchy ma ten sam charakter, co władza ojca nad potomstwem. Legalnym źródłem władzy jest dziedzictwo po praojcu Adamie – jego sukcesorami są absolutni monarchowie. Twierdził, że władza królewska jest starsza od parlamentu, bo ma swe podstawy w ustawach Wilchelma Zdobywcy.

Fr...