Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela
1) oddziaływanie prawa międzynarodowego na prawa człowieka
· konwergencyjne – treść norm konstytucyjnych jest odpowiednio uzgadniana z treścią standardów międzynarodowych (ustawa zasadnicza RFN), bądź gdy normy konstytucyjne interpretuje się zgodnie z treścią standardu (Hiszpania, Portugalia)
· komplementarne – stosowane normy międzynarodowej ochrony PR wypełniają luki występujące w konstytucji (Austria, Holandia)
2) Problemy z normowaniem praw drugiej generacji – uznawane są bardziej za cele polityki państwa a nie prawa podmiotowe jednostki – zobowiązują państwo do starannego działania a nie natychmiastowego rezultatu – prawa drugiej generacji traktuje się jako cele polityki państwa
3) Obecnie pogląd doktryny – prawa człowieka to te, które służą jednostce w sposób bezpośredni. Możliwy jest model integracyjny wszystkich generacji – jednolitości zbioru praw człowieka. Nie kwestionuje się ich wspólnego źródła – przyrodzonej godności osobowej człowieka
4) Prawa człowieka zawarte w konstytucji można stosować bezpośrednio, dzięki temu omija się ustawodawstwo organów państwowych – na ich podstawie formułować np. skargę konstytucyjną, która jest dopełnieniem potencjału konstytucyjnej ochrony praw jednostki.
5) K’97 poświęca im rozdzial II (Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela), ustawodawca przyjął model integracyjny, można powiedzieć, że są wartością centralną kostytucji – 6 podtytułow:
· Zasady ogólne
· Wolności i prawa osobiste
· Wolności i prawa polityczne
· Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
· Środki ochrony wolności i praw
· Obowiązki
6) Nowa konstytucyjna regulacja tych praw odpowiada modelowi konstytucji prawnej:
· Zastosowana technika legislacyjna
· Wprowadzenie możliwości bezpośredniego stosowania
· Instytucja skargi konstytucyjnej
7) Prawo pozytywne – przybierają postać praw podmiotowych – 3 możności:
· Swobodnego podejmowania decyzji co do sposobów dokonywania określonych czynności wywołujących skutki prawne
· Swobodnego wykonywania tak podjętych decyzji
· Domagania się określonych świadczeń ze strony innych podmiotów prawa
8) Prawa i wolności wywodzą się z jednego źródła – godności osobowej istoty ludzkiej
9) Ograniczenie korzystania z tych praw jedynie wg zasad, stos. łącznie:
· Legalności – zgodne z obowiązującym prawem (w PL – ustawa)
· Celowości – konieczność ochrony prawowitego celu
· Proporcjonalności – pomiędzy ograniczeniem a faktyczną potrzebą dyktowaną przez chroniony cel
10) Dobro najwyższe i wartość centralna – godność osobowa jednostki ludzkiej, niezależnie czy to prawa człowieka czy obywatela.
11) W k. znajdują się również prawa dotyczące wyłącznie cudzoziemców – zakaz bezprawnego wydalenia, prawo do azylu.
12) Wertykalne działanie praw człowieka – dotyczą relacji jednostka państwo. Człowiek jest podmiotem uprawnionym, państwo – podmiotem zobowiązanym (do poszanowania praw i ich ochrony). Tylko ona podlega obecnie ewentualnemu sądowi organów międzynarodowej ochrony PC.
13) Horyzontalne działanie praw człowieka – obowiązki człowieka wobec innych ludzi – relacja jednostka-jednostka. Poszanowanie analogicznych wolności i praw drugiego człowieka. Ochrona – tylko na poziomie krajowej ochrony prawnej.
KATALOG KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI
1. Zasada równości oraz zakaz dyskryminacji – ścisły związek między nimi – zakaz
dyskryminacji to negatywna strona zasady równości praw. Ich dopełnieniem jest zasada równouprawnienia kobiet i mężczyzn w życiu rodzinny, społecznym, politycznym i gospodarczym (art.33)
2. Postulat równości – równość praw, równość wobec prawa, równe traktowanie przez władze publiczne.
3. Dyskryminacja (pojęcie) lub też różne traktowanie osób znajdujących się w obiektywnie takiej samej sytuacji. Klauzule antydyskryminacyjne charakteryzuje otwartość a nie enumeratywne wyliczanie. (w k’53 była zamknięta).
4. Mniejszości narodowe i etniczne – art.35
– wolność zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów, tradycji i kultury
– tworzenie inst. Edukacyjnych i kulturalnych, służących ochronie tożsamości religijnej
– uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.
WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE
Prawa niederogowalne:
1) prawo do życia (a ochrona prawa do życia – stosowanie przez państwo polityki ochrony życia ludzkiego w realnych jego zagr.
2) Zakaz przymusowego poddawania eksperymentom naukowym
3) Zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania bądź karania, w tym kar cielesnych
4) ochrona nietykalności osobistej jednostki oraz wolności osobistej
Katalog minimalnych gwarancji:
· prawo do odwołania się od wyroku pozbawienia wolności
· zasada niezwłocznego powiadomienia rodziny o pozbawieniu wolności
· prawo osoby zatrzymanej do informacji o przyczynach zatrzymania – 48 godzin do sądu, po kolejnych 24 zwolnienie jeśli nie ma nakazu tymczasowego aresztowania
· humanitarne traktowanie
· prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności
Reguły karnoprawne:
1) Zasada legalizmu przestępstw i kar
2) Zasada nieprzedawniania zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości
3) Zasada zawieszenia biegu przedawnienia w stosunku do przestępstw popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych
4) Prawo do sądu i zaskarżenia wyroków I inst.
5) Sądy o charakterze wyjątkowym oraz tryb doraźny – tylko na czas wojny
Klasyczne prawa i wolności jednostki – „kamienie węgielne demokracji” – prawa do bycia pozostawionym w spokoju.
Prawo do (ochrony):
1) prawnej
2) życia prywatnego i rodzinnego
3) czci i dobrego imienia
______wskazanie na możliwość ograniczenia ochrony:
4) korespondencji
5) nienaruszalność domicylu – mir domowy
6) informacji dotyczących jej osoby
7) dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych
8) prawo do żądania sprostowania lub usunięcia nieprawdziwych, niepełnych, nielegalnie zebranych informacji
9) swobody poruszania się po terytorium Polski (wyboru zamieszkania i pobytu)
10) wolności sumienia i religii
11) rodziców do wychowywania dzieci
12) wolność wypowiedzi (zakaz cenzury prewencyjnej oraz koncesjonowania prasy)
WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE
A) wolności i prawa podmiotowo uniwersalne (dot. Każdego człowieka)
1) wolność pokojowego zgromadzania się
2) wolność zrzeszania się (wyj. zastrzeżenia)
3) wolność zrzeszania się w związki zawodowe, org. społ.-zaw. Rolników oraz pracodawców – prawo do rokowań zbiorowych, prawo do strajku (tylko ZZ)
4) prawo do tzw. Petycji (wniosku lub skargi)
Ograniczenia: odmowa rejestracji/zakaz działania – tylko sąd, wolność zrzeszania się w związkach zawodowych – jedynie ustawa (zgodne z konwencjami Międzynarodowego Organizacji Pracy)
B) prawa obywatelskie
1) prawo do dostępu na jedn. zasadach do służby publicznej
2) prawo do uzyskiwania informacji o działalności org. władzy publicznej
3) prawo do udziału w referendum, wybierania władzy
Ograniczenia: do informacji – wyłącznie:
· na ustawową ochronę wolności i praw innych osób lub podmiotów gosp.,
· porządku publicznego,
· bezpieczeństwa,
· ważnego interesu gospodarczego państwa.
WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE
+ wolności „poprzez państwo” – za pośrednictwem jego środków, jego aktywnego działania na rzecz stworzenia możliwości realizacji tych praw
A) PRAWA EKONOMICZNE
1) Prawo do własności (praw majątkowych, dziedziczenia)
· Uwłaszczenie jedynie na cele publiczne za godziwym odszkodowaniem
2) Prawo do pracy
· Wykonywania zawodu i wolności wyboru miejsca pracy (obowiązek jedynie ustawowo- skazani, w służbie zastępczej, klęska lub zagrożenie; zakaz zatrudniania dzieci<16;minimalna wysokość wynagrodzenia w ustawie)
· Zasada ochrony dzieci (wprowadzono RPO do ochrony)
· Przed przemocą
· Okrucieństwem
· Wyzyskiem
· Demoralizacja
· Obowiązek władz publicznych do walki z bezrobociem
· Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, dni wolnych od pracy, płatnych urlopów (niezależnie od obywatelstwa)
· Prawo do zabezpieczenia społecznego jedynie obywatele
PRAWA SOCJALNE
1) Ochrona rodziny, macierzyństwa i rodzicielstwa (państwo musi zawsze uwzględniać dobro rodziny
2) Prawo do ochrony zdrowia (każdemu, ale tylko obywatele do o. zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych)
PRAWA KULTURALNE
Prawo do:
1) nauki
2) wolności twórczości artystycznej
3) badań naukowych
4) wolność nauczania (zakładanie szkoły tylko obywatele polscy)
5) korzystania z dóbr kultury
ZASADY:
1) adekwatna polityka promieszkaniowa (również przeciwdziałanie bezdomności)
2) ustawowa ochrona konsumentów, użytkowników i najemców
OBOWIĄZKI JEDNOSTKI
1) ciążące na każdym człowieku znajdującym się w obrębie jurysdykcji państwa
· przestrzeganie prawa
· ponoszenie określonych świadczeń – np. podatków
· dbałość o stan środowiska
2) obowiązki obywateli polskich
· wierność RP
· troska o dobro wspólne
· ochrona ojczyzny + obowiązkowa służba wojskowa/zastępcza
ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI
Bezpośrednio z konstytucji:
1) zasada wynagrodzenia szkody
2) zasada kontroli instancyjnej
3) instytucja skargi konstytucyjnej (dot. Ustaw, aktów generalnych i indywidualnych adm., decyzje sądowe, bezczynność władz). Cudzoziemcy też, ale nie o azyl lub status uchodźcy. Stosowana dopiero po wyczerpaniu się możliwości toku instancyjnego.
4) możliwość występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich
5) skarga indywidualna do organów międzynarodowych – Komitet Praw Człowieka w Genewie, Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu
Dochodzone tylko w granicach ustalonych w ustawie:
1) minimalna wysokość wynagrodzenia/zasiłku
2) bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, urlopów, dni wolnych
3) pomoc władz publicznych osobom niepełnosprawnym
4) prawo rodzin w trudnej sytuacji, świeżych matek to pomocy władz
5) bezpieczeństwo ekologiczne
6) zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych
7) prawo konsumentów, użytkowników i najemców do ochrony przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, bezpieczeństwu, prywatności oraz nieuczciwością
WOLNOŚCI I PRAWA JEDNOSTKI W SYTUACJACH NADZWYCZAJNYCH
Warunki ograniczenia:
1) ...
przemekn5