1.Podstawowe pojęcia.
Dochody z tytułu opodatkowania stanowią, podstawę gospodarki budżetowej państwa, służą finansowaniu wydatków publicznych.
Podatek w sensie ekonomicznym, jest to ciężar, który ponoszą podmioty istniejące poza państwem lub inne związki publicznoprawne na rzecz tego państwa lub innego związku publicznoprawnego.
Podatek w sensie prawnym, są to ogólne, pieniężne, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie na rzecz państwa lub innego związku publicznoprawnego nakładane na podstawie przepisów prawa;
określające wysokość podatków, terminy i inne warunki ich nakładania i pobierania.
Podatek w sensie ustrojowym lub politycznym, dotyczą relacji między państwem a obywatelem a o kształcie podatku decyduje większość parlamentarna, stanowi ona o wysokości podatków i zasadach jakie będą obowiązywały.
Rozróżniamy tu 4 zasady:
prawo nie działa wstecz,
zasada zaufania obywateli do państwa i prawa,
zasada zgodności z prawem,
zasada równości,
2. Funkcje podatku.
Fiskalna, służy temu, by skutecznie finansować wydatki publiczne państwa;
funkcja ta dotyczy pojedynczego podatku, jak i podatków składających się na system podatkowy.
Pozafiskalna, tutaj państwo pragnie wywrzeć określony i skuteczny wpływ na stosunki społeczno – gospodarcze;
funkcja ta dotyczy pojedynczego podatku.
Alokacyjna, za pomocą podatków oddziaływuje się na strukturę wytwarzanego PKB;
poprzez konstrukcje podatkowe państwo wpływa na kierunki alokacji czynników produkcji.
Stabilizacyjna, za pomocą podatku oddziaływuje się na stabilizację makroekonomiczną, która ma zapewnić zrównoważenie wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym zatrudnieniu czynników produkcji, zrównoważonym bilansie płatniczym i ustabilizowanym ogólnym poziomie cen.
Redystrybucyjna, podatki oddziaływują na rozkład dochodów ukształtowany w wyniku gry sił rynkowych.
3. Konstrukcja prawna podatku.
Kluczowe elementy: precyzyjne określenie stanów faktycznych i prawnych podlegających opodatkowaniu;
ustalenie zakresu podmiotowego podatku;
ujęcie podstawy opodatkowania i kształtu taryfy podatkowej;
wskazanie zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatku.
Podmiot podatku, podmiotem podatku jest zbiór podatników pozytywnie określonych w ustawie, pomniejszony o tę kategorię, którą ustawa zwalnia z obowiązku podatkowego. Zakres podmiotowy podatku powinien być kompleksowo, czyli w całości uregulowany w ustawie podatkowej.
Kategoriami tymi są:
· osoby fizyczne;
· osoby prawne;
· jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej.
Kategorie podatników szczegółowego ustawodawstwa podatkowego:
· podatkowe grupy kapitałowe;
· gospodarstwa rolne;
· spadki nie objęte;
· małżonkowie.
Przedmiot podatku, odpowiada na pytanie: od czego podatnik płaci podatek?
Znajduje to odzwierciedlenie w tytule aktu prawnego;
Przedmiot opodatkowania zgodnie z art. 217 konstytucji, może być ujęty wyłącznie w ustawie.
Podstawa podatku, istnieją dwa aspekty znaczeniowe - „podstawa opodatkowania”.
Aspekt konstrukcyjny, podstawa jest ujmowana jako jeden z elementów konstrukcyjnych podatku;
wyraża ona ilościowe lub wartościowe ujęcie przedmiotu opodatkowania w kategoriach ogólnych i abstrakcyjnych;
wielkość podstawy wyznacza sytuacja faktyczna lub prawna, z którą łączy się powstanie obowiązku podatkowego, tj. przedmiot opodatkowania; podstawa wchodzi w skład przedmiotu opodatkowania.
Aspekt normatywny, podstawa jest rozumiana jako zespół norm prawnych regulujących instytucję podstawy opodatkowania;
oznaczenie wielkości podstawy opodatkowania w danym rodzaju podatku;
ustalona w postępowaniu podatkowym w kategoriach jednostkowych i konkretnych-podstawa wymiaru podatku.
Przepisy prawne, które w poszczególnych rodzajach podatku, określają podstawę i przedmiot opodatkowania są wspólne.
Podstawa ma wymiar konstytucyjny, jest prawną konsekwencją przedmiotu opodatkowania.
Stawka podatkowa,
W ustawodawstwie podatkowym mogą być stosowane następujące rodzaje stawek podatkowych:
kwotowa, to ilość jednostek pieniężnych, jaką należy zapłacić od danej podstawy opodatkowania;
procentowa, wyraża ona relacje pomiędzy wysokością podatku a wielkością podstawy opodatkowania.
Stawki te przybierają formę:
stawki stałej, oznacza ona, że jedna i ta sama stawka znajduje zastosowanie do określenia wysokości podatku, niezależnie od tego jaka jest wielkość podstawy opodatkowania.
Stawki proporcjonalne,
mają one stały stosunek do podstawy opodatkowania;
przy zachowaniu tego samego stosunku między podstawą a stawką, kwota podatku zmienia się wraz ze zmianami podstawy; rośnie wraz ze wzrostem podstawy i maleje wraz ze zmniejszeniem się podstawy;
najczęściej stawki te znajdują zastosowanie przy opodatkowaniu konsumpcji (dochód wydatkowany) oraz w podatkach typu przychodowego.
Stawki progresywne,
stawka podatku rośnie wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania;
tempo wzrostu stawki jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania;
progresja przyspieszona, stawka podatkowa zwiększa się wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania;
progresja liniowa, stawka podatkowa w stosunku do zwiększającej się podstawy opodatkowania pozostaje stała;
progresja opóźniona, stawka podatkowa w stosunku do zwiększającej się podstawy opodatkowania zmniejsza się.
Stawki progresywne ujmowane są jako:
progresja globalna, oznacza, że do całej podstawy opodatkowania stosuje się jedną stawkę,
progresja szczeblowana, podstawę opodatkowania dzieli się na części i do każdej z tych części stosuje się osobną stawkę podatkową; stawki te stosowane są w podatkach dochodowych i majątkowych.
Stawki regresywne, polegają na tym, że stawka podatku zmniejsza się wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania.
Stawki degresywne, w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania maleje stawka podatkowa;
jest to odwrócona progresja, którą rozpatruje się „z dołu do góry” a degresję „z góry na dół”;
Skala podatkowa, jest to zbiór uporządkowanych (rosnąco lub malejąco) stawek procentowych znajdujących zastosowanie do podstawy opodatkowania.
Podstawowe typy skali:
progresywna, ujęta jako skala progresji globalnej bądź jako skala progresji szczeblowej; regresywna.
Ulgi podatkowe,
ustawodawca nie rezygnuje z opodatkowania, gdyż jego zamiarem jest tylko redukcja obciążenia podatkowego;
jest ona korektą podstawy opodatkowania;
są adresowane do określonych kategorii podatków;
zniżka wysokości podatku dokonuje się przez:
· zmniejszenie podstawy opodatkowania,
· obniżenie stawek podatkowych,
· obniżenie kwoty podatku.
Wg. Ordynacji podatkowej, ulga to przewidziane w przepisach prawa podatkowego:
· zwolnienia,
· odliczenia,
· obniżenia,
· zmniejszenia,
których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku.
Zwolnienie, oznacza definitywne wyłączenie określonej kategorii podmiotów lub przedmiotów spod opodatkowania;
4. Systematyka podatku.
Kryterium przedmiotowe,
w procesie tym dochód najpierw kształtuje przychód, następnie zostaje ustalony przychód minus koszty i konsumpcja.
Przychodowe, opodatkowaniem jest tu objęty dochód brutto a więc bez uwzględnienia kosztów uzyskania;
jest to podatek łatwy w wymiarze i poborze, gwarantuje budżetowi państwa dochody, niezależnie od tego, jaki będzie ostateczny rezultat finansowy;
źródłami uzyskania przychodu mogą być:
· czynsze dzierżawcze,
· nieruchomości kapitału,
prowadzi to do tworzenia w określonym systemie podatkowym kilku rodzajów podatków przychodowych.
Dochodowe,
ta forma opodatkowania uzależnia wysokość podatku od osiągniętego wyniku finansowego; uwzględniają elementy osobowe opodatkowania;
dochód w sensie podatkowym, wyraża sumę zindywidualizowanych przychodów netto, uzyskiwanych w pewnym okresie czasu z poszczególnych źródeł przychodów,
Dochód = Przychód- Koszty.
Majątkowe,
przedmiotem opodatkowania jest majątek lub też jego przyrost;
podatki te określane są mianem realnych;
płacone są one z dochodu i mają charakter nominalny; w sensie prawnym podatek jest majątkowy, gdy jego konstrukcja prawna, a zwłaszcza przedmiot i podstawa opodatkowania dotyczą posiadania majątku w całości lub jego składników, nabycia lub zużycia, a także przyrostu majątku; wyróżniamy tutaj podatki:
· od stanu majątku,
· od zmiany praw majątkowych,
· od przyrostu majątku.
Konsumpcyjne, w sensie ekonomicznym źródłem tych podatków jest dochód wydatkowany, czyli kwota produktu umniejszona w cenie;
rzeczywisty ciężar podatku ponosi ludność.
Obrotowe, za swój przedmiot opodatkowania mają czynności związane zarówno z przychodem, dochodem lub majątkiem.
Kryterium podmiotowe:
· wg. podmiotu czynnego, są to podatki na rzecz kościołów i innych związków wyznaniowych oraz innych związków niepublicznych; podmiotem czynnym jest państwo lub inny związek publicznoprawny.
· wg. podmiotu biernego, są to podatki od gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych;
- podmiotem biernym jest podmiot na, który państwo lub inny związek publicznoprawny nakłada obowiązek podatkowy.
Wg. powyższego kryterium wyróżniamy podatki:
· od osób fizycznych;
· od osób prawnych;
· spółek jawnych, komercyjnych, cywilnych.
Wg. innej systematyki: podatki państwowe, samorządowe.
Podatki zwyczajne i nadzwyczajne, nakłada się je w wyjątkowych sytuacjach,
np. powodziowe;
celowe, należą do nich podatki, zasób środków majątkowych,
np. na rehabilitację osób niepełnosprawnych.
Inne podziały podatków;
Miarowe, konstruowany jest z uwzględnieniem całokształtu sytuacji faktycznych i prawnych związanych z danym podmiotem; są one dopasowywane do zdolności płatniczej,
np. podatek dochodowy;
Rynkowe, stanowią one istotny element kształtowania cen poprzez wpływ na strukturę kosztów, przy równoczesnym pomijaniu osoby obciążonej ciężarem podatkowym,
np. podatek obrotowy;
Fiskalne, służą one pokrywaniu potrzeb finansowych państwa poprzez przesuwanie dochodu narodowego od jednostki na rzecz ogółu.
Interwencyjne, służą głównie do oddziaływania na przebieg procesów gospodarczych lub społecznych;
Rzeczywiste, podstawa opodatkowania ustalona jest w wyniku postępowania podatkowego; kształtowana jest przez przebieg zdarzeń gospodarczych w określonym czasie;
są one uzależnione od wyników działalności gospodarczej.
Należne, podstawa opodatkowania ma charakter stały i jest niezależna od przyszłych zdarzeń gospodarczych; wysokość obciążenia ustalana jest „z góry”.
Naliczone, jest to kwota umieszczona na dokumencie zakupu.
Kryterium ponoszenia ciężaru podatkowego,
kryterium to ma związek z teorią przerzucalności podatku, która polega na przesunięciu przez podatnika ciężaru na inny podmiot;
może on powodować:
- wzrost cen towarów i usług zbywalnych przez podatnika, jest to przerzucanie w przód;
- obniżenie cen nabywanych przez podatnika , przerzucenie w tył.
Pośrednie,
oddziaływają regresywne w stosunku do dochodów ludności;
są wyrazem preferencji fiskalnej funkcji podatku;
ich zaletą jest to, że dotyczą dochodu zużywanego na zakup dóbr i usług.
Bezpośrednie,
występują, gdy normatywnie określone źródło podatku, przedmiot i podmiot są zbieżne z rzeczywistym źródłem ekonomicznym podatku i przedmiotem podatku;
stwarzają przesłanki do respektowania zdolności płatniczej podatnika;
umożliwiają indywidualizację ciężaru podatkowego;
są tu możliwe do zastosowania ulgi, zwolnienia, wyłączenia.
...
edytas14