K. Ajdukiewicz - Zagadnienia... (opracowanie - epistemologia).pdf

(796 KB) Pobierz
Kaimierjdukiewic„Zagadnieniaikierunkiilooii”
„ Filozofia ” – wyraz pochodzeniagreckiegonacący „umiłowaniemądroci”lub„dążeniedowiedy”
Etymologiczne wyróżnidwnimmożnadwakładniki
 ( czyt. fileo ) = miłuj,dąż
 ( czyt. sofija ) = mądrod,wieda
PierwotnieokrelającyerokoroumianąnaukOdniejwłanieodrywadiijużamodielnie
ktałtowad pocły innepecjalnocitakiejak matematyka, nauki przyrodnicze, historia itp.,
dyscyplinydoniedawnawchodącewkładilooiito
metafizyka, teoria poznania, logika, psychologia, etyka, estetyka Onejednakrównieżpróbująi
uamodielniad(pychologia„cujei”bardiejbiologicna cyteż socjologiczna; logika bardziej
matematycnarównieżetykaietetykadająi„uciekad”)
Jedynie wiernepootają matafizyka i teoria poznania oraz tzw. etyka normatywna (ucącaotym
codobreacołe)
CdpierwaTeoriaponania.
RodiałI. Klasyczne zagadnienia teorii poznania.
Teoria poznania wanateżepitemologią(  czyt. episteme = wiedza )lubgnoeologią
(  czyt. gnosis = poznanie ), to po prostu nauka o poznaniu .
Ponaniemnaywamyarównopewneaktyponawcejakiireultatyponawce
Akty poznawcze topewnecynnocipychicne : potreganieprypominanieądenietakże
roważanieroumieniewniokowanieitd
Prykład rezultatu poznawczego: twierdzenia naukowe (nieącynnociamipychtoteż ≠ aktom
pozn.)
BadającTPajmującą iPpoccibadatocopychologiajednakżejettuinnepodejcie
Wpychologiiitotnejetaktycnyprebiegproceówponawcychklayikacjaopiprawa
rądąceprebiegiemproceówponawcych
WTPPiRPpoddajeioceniepunktuwideniaprawdylubałujakiuaadnieniediałao
(aadnod/beaadnod)
TrygłówneagadnieniaTP to:
1. Co to jest prawda?
2. ródłoponania
3. Zagadnienie granicy (albo przedmiotu) poznania.
RodiałII. Zagadnienie prawdy.
Klasyczna definicja prawdy: „prawdamylipoleganajejgodnocirecywitocią”
Krytyka I: „Mylmożebydniepodobnadorecywitociamimotobydmyląprawdiwą”
=>Obrona„nieamprocepodobnydorecywitocialetredmylimuiidoniej
upodabniad”
=> Atak: „*podobieotwo+ jet pojciem nieotrym polega na cciowym jedynie
podobieotwucech”
ReaumującKI godnodmylirecywitociąnieprowadaianidoidentycnoci,anido
podobieotwamidynimi
Krytyka II: Brakmożliwociweryikowaniagodnocimylirecywitocią*Opieraitona
wywodachtarożytnychceptyków+Unająccoaprawdnależałobynadnietylkomylalei
recywitodprawdalnodichopierainawątpliwychkryteriachnatpnie kolejnych itd. bez
koocawreultacienigdyniewiedielibymycojetprawdą
TS/KA:ZiKF/1
Prawdajakogodnodkryteriami
- każdyjetgotówunadaprawdtakietwierdenie wktóreamwieryijeunaje
- nieakłada jednak swojej wszechwiedzy
- to w co wierymożebydałem
- ktomożepoiadaddokładniejekryteriadlategoteż
„twierdenieprawdiwe– totylecotwierdenie,którecyniadodkryteriomotatecnymi
nieodwołanym”
Nieklasyczne definicje prawdy [różnicewotatecnymkryterium+
1. Koherencyjnateoriaprawdy„godnodmylimidyobą”
godnodtwierdeniainnymtwierdeniemmożliwodichharmonijnejkompozycji. Nad kryterium
dowiadceniagóruje kryterium godnoci
*PrykładłyżeckawklancewodywgwrokułamanawgdotykuprotaDotykwpółgrainna
wiedąjakąpoiadamywiecjemuwierymy+
Powtajejednakproblemnaktórynapotykalinpneokantyciekołymarburkiejiżaby
prawdabyłagodnateraniejymijakipryłymidowiadceniamidowiedielibymyiotym
dopierowniekooconoci
2. prawda to proce niekoocony Ergo: „nicego nie można twierdid otatecnie i
nieodwołalnie,każdetwierdeniejettylkoprowiorycne” .
Inniaotatecnekryteriumdecydująceopryjciujakiegotwierdeniauważajądeinicje
3. „prawdiwod jakiego twierdenia polega na powechnej na nie godie” [gdzie
„powechnagoda”wymagadoprecyowanianiechodinpototalniewytkichludienaglobie+
4. Ocywitod jako kryterium prawdy, wolennicy analiują na cym ma polegad ta
ocywitod:
„janegoiwyranego”predtawianiatanurecy– Descartes
normawydającainamocywitanarucainamkoniecnoci=> odcuwamyją
jako obowiąek powinnod
=>
norma jet od na nieależna = norma
transcendentalna – Rickert
5. Pragmatyzm: ostateczne kryterium utożamiaprawdiwodjakiegotwierdeniajego
pożytecnocią *wnajbardiejradykalnejormiew„lżejych”bliżaidoempirymui
poytywimu+Prekonaniewywierawpływnanaediałanienadajekierunek, wskazuje
rodkiwiodącedocelu
Według autora powyże deinicje upatrujące prawd w godnoci myli kryteriami ą
ałowaniempojciaprawdy
KrytykaIobronajakietwierdeniejetgodnerecywitociąjettakjaktotwierdeniegłoi.
„Myl m jest prawdziwa – myl m twierdażejettakatakirecywiciejettakatak”*npmyl
„iemiajetokrągła”jetgodnarecywitocią+
KrytykaIIobronaceptycytwierdąiżabydobyduaadnionąwiedtrebadojddoniejtoując
wiarygodnekryteriumiproblememjetjegowiarygodnodTojednakniejetproblemtego
roumowaniawbrewtemucooniugerująBowiarygodnod(prawdiwod)kryteriumrotryga
inneroumowaniedochodącdanegotwierdenianietrebawiediediżkryteriumatoowane
byłowiarygodne Cyminnymjetuaadniadjakietwierdenie,ainnymwiedied,żeije
uaadniało Błdnymatemjettwierdenieżedouaadnieniaprowaditw regressus ad
infinitum.
* Sceptycy [ gr.  - rozglądam ię, pozukuję +amibylidalecyodgłoeniacegokolwiek
OnijedyniecoculibądcoimiwydawałoPrecieżgdybypryjądwyżejpodjteroumowanie
ceptykówapoprawneamibyobieprecyli*jakmożnacoudowodnidnawetteceptyków?
;)]
TS/KA:ZiKF/2
Nieklaycnedeinicjeprawdyprowadądoidealimu
Klaycnądeinicjkwetionowanopreniewłaciweormułowaniemylilecpowyjanieniujet
ona zroumiałaNatomiatroważanianadniekla def. prawdy doprowadiłydoidealimu– gdzie
wiata dotpnegoponanianieuważaaprawdiwąrecywitod, lecdegradujeigodoroli
jakiejkontrukcjimylowejpewnegorodajuikcjiodikcjipoetyckiejróżnejjedynieokryteria
prawidełnapodtawiektórychwydajeiądy
RodiałIIIZagadnienieródłaponania
agadnieniem ródła ponania naywano pierwotnie pychologicne dociekania nad aktycną
geneąpojdądówmyli
Wynawcy poglądu pryjmującego itnienie pojd wrodonych ideae innatae – racjonalici
genetycnilubnatywici myływywalająjedyniemyliUmyłurądonytakiżdokonkretnych
pojditakdojdiebewgldunamyłyiintropekcje
Przedstawiciele: Platon, Descartes, Leibniz
Wynawcy poglądu pryjmującego wytkie pojcia i myli ą urobione na
podstawie
dowiadcenia– genetycniempiryci.
Umyłjakonieapianatablica* tabula rasa +poktórejkrelidowiadcenie
Znakipocątkowe – wrażenia(impreje)nichpowtająpamiciowereprodukcje=>ichpreróbki
prowadądopojdłożonych(mniejlubbardiej)idei
Nihil est in intellectu quod non prius fuerit in sensu *niemanicegowumylecobywpierwnie
najdowałoiwmyłach]
Przedstawiciele: angielscy filozofowie XVI i XVIII w, John Locke, Dawid Hume (wyraypoiadajątylko
pozorne znaczenie), francuz Condillac (cłowiekjakopoągtopniowodotającynowenardia
myłowe)
DikiHume’owi wpółcenie wyraz sensowny – takiktóregonacenieubrajanawmetod
powalającąwyratentoowaddopredmiotutjrotrygadcymożnacynienaywadtym
wyraem*=>teawpółcenegooperacjonimurowójpryrodonawtwapunktwyjcianpdla
Einsteina w teorii wgldnoci+
Dociekanianadródłemponanianiepychologicne,ametodologicnelubepitemologicne :
1. [Racjonalizm] aprioryzm ≠ empiryzm metodologiczny
2. Racjonalizm [antyirracjonalizm] ≠ irracjonalizm
1. póroroledowiadceniawponaniu – tzn. spostrzeżeniaawdicanemyłom*wiat
fizyczny] lub introspekcji [stan psychiczny].
Empiryzm – dominującaroladowiadceniawponaniu
Aprioryzm – podkrelarolponaniaapriorycnego*ponanieoddowiadcenianieależne+
WGrecjitarożytnejapriorym*oenywny+unajewiedopartąnadowiadceniuapoorną
ponieważtoconaprawdrecywitemuibydniezmienne, to co zmienne jest w sobie sprzeczne
*araemjet(wpewnymcaie)itakżeniejet(póniej)+
Skrajny aprioryzm – tylkoroumaniedowiadcenieanajamiarecywitocią [Wyłącnie
mylicieletarożytni] kodliwiewpłynąnarowójnauk przyrodoznawstwa, prygotowałgrunt dla
pogląduobniżającegodoniołodżyciaiemkiegoaworyowałwartociwawiatach, kierował
romylania kubepłodnympekulacjomPrygałpodnaporemnowożytnegopryrodonawtwa.
Wcaachnowychpórmidyapriorymema empirymemtocyiotocymamyprawo
pryjmowadjakietwierdeniaopierająceibeporedniolubporednionadowiadceniu
TS/KA:ZiKF/3
Empiryzm skrajny – welkieuaadnionetwierdeniemuiopieradibeporedniolubporednio
nadowiadceniu*akjomatymatematycneprawalogikirównieżątwierdeniamiempirycnymi
jednakindukcyjnymiuogólnieniamitwierdeojednotkowychaponanychdowiadceniem+
Odpowiedią na powyże ą empirym i apriorym umiarkowane, twierdące, iż itnieją
twierdenia,mającepełneuprawnieniawnauce,anieopierająinadowiadceniu,cylią
twierdzeniami a priori.
Twierdzenia a priori - twierdeniaktóremaiprawopryjmowadchociażnieąopartena
dowiadceniach
Empiryzm umiarkowany – uznaje za uprawnione twierdzenia aprioryczne tylko takie twierdzenia,
którejedyniewyłucająenawartychwnimterminów*abycotwierdidniemapotreby
odwoływadidodowiadcenianpaprioritwierdidmożemyiżkwadratmacteryboki
Wytarcydadobieprawenaceniałowa„kwadrat”OdcaówKantalogicnenatptwa
takichdeinicjinaywaitwierdeniami (daniamiądami) analitycnymi+Reaumując tylko
twierdeniaanalitycneą uprawnionymi twierdzeniami a priori.
Aprioryzm umiarkowany – itniejąuprawnionetwierdeniaaprioriniebdącetwierdzeniami
analitycznymi*ą twierdeniami(ądamidaniami)yntetycnymitnnieogranicają itylko do
wyłucania enu ą twierdeniami rzeczowymi, mogłoby otad pre dowiadcenie
potwierdonelubobaloneNpcearFrancukibyłnikiegowrotu=twyntetycnym = nie wynika
deinicjiawartychwnimwyraów/cearFrancukibyłmonarchą=twanalitycne=wynika
determinu„cear”+.
W wikoci tw yntetycne opierają i na dowiadceniu – problem cy wytkie muą
uaadnieniecerpaddowiadceniacynieąądamiapriori Wg aprioryzmu umiarkowanego:
itniejąuprawnionetwierdeniayntetycne a priori [np. tw. uma2bokówwtrójkąciejetwika
odtreciegodaniemapriorytynietrebauciekaddodowiadceniawytarcyobiewyobraid
odcinekpodtawyitożemniejeodniegodwainneiniepołącą+
Wyilającinaużycieantajipotwierdającej„co”otrymalimypewnąwładktóraumożliwia
nam dopatrywanieiprawogólnych*wg prykładuwkażdymtrójkącie+anietylkoaktów
jednotkowychjakwdowiadceniuWładtnaywano „cytąwyobranią” (Kant), „wglądem
naitotrecy” (Husserl) itp.
pórpomidy empirymemiapriorymem(wnowożytnoci)dotycygłównie charakteru tw.
matematyki.
Empiryzm skrajny – wytkietwmatematykioparteąnadowiadceniu
Aprioryzm (wnowożytnocigłównieumiarkowany)– nieależnieoddowiadceniatnapriori
niektórymtwdodatkowoprypiujecharakterądówyntetycnych
Empiryzm umiarkowany – roróżniamatematyknacytą(twierdeniauważaatwierdeniaa
priori o charaktere ądów analitycnych) i toowaną (obok tw analitycnych również tw
syntetyczne - tejednakuważaaempirycne)
Matematyka stosowana – npuprawiającgeometrinadajemyjejterminomenempirycny
W geometrii *np+ ora mowie codiennej wytpują termin kula ecian itd mające en
empirycnywżyciucodiennymtndowiadcalniemożemyiprekonadobrylelicąccianykąty
bokiwmetoddotegoubrajanaampoóbroumieniawyraunp„ecian”.
*W geometrii toowanej terminy geometrycne maja okrelone nacenie nieależnie od
akjomatów+
TS/KA:ZiKF/4
Matematyka czysta – pobawiamycałkowiciejejterminynaceniajakiemiaływmowiepotocneja
zrobiwszy to nadajemy jej nowe. *Wgeometriicytejterminygeometrycneniepoiadająinnego
enuniżtenktórydlanichwynacająakjomaty+
Deinicjawyrana – podajedlaterminówktórychnacenieokrelająichrównonacnikiKażde
danieawierającetermindeiniowanypretłumacydnadaniewktórymtermintenjetatąpiony
przez inneterminyużytewdeinicji*„kulajettobryłaktórejpewienpunktjet równooddalonyod
każdegopunkujejpowierchni”– możemytego użydaweamiatterminu„kula”„bryła
której”+
Termin pierwotny – punktwyjciadlacałegoytemudeinicji*Wmatematycecytejrównieżje
kontytuujemylecitniejeinnypoób „wprowadania”wnaterminu– podobnie jak dziecko uczy
ijykaamodochodidonaceniawyraupredomyłjegopołożeniawdaniuwtym
wypadkuabtrahujemyodterminówpotocnychiwtawiamyjewdaniamatematycneNp„dwa
punktywynacają jednąitylkojednąprotą”]
Aksjomaty deinicjeuwikłane – daniawpowyżypoóbkontytuującenacenieterminów
pierwotnychniepodająrównonacnikówdlaterminówktórychnaceniekontytuują*ąjak
zdania z niewiadomymi]. Prawdziwe akjomatynacątocopowinnynacydiniemajążadnego
sensu empirycznego.
Terminy matematyki cytej wg empirymu umiarkowanego nie poiadają w ogóle enu
empirycnegoMatematykatoowananatomiatmożebyduprawianatylkojakonaukaempirycna
akjomatyątylkohipoteamikiedykonrontujeiichlogicnenatptwadowiadceniem
możnajepotwierdidlubobalid
Empirymkrajnyjetnaukąnacnietarą– nieroróżniającąmatematykinacytąitoowaną
PoglądyąjednakiewtymwypadkujakwempirymieumiarkowanymMatematyktoowaną
unajeanaukempirycną
Konwencjonalizm – [ ła. convenio – zgadzam ię, umawiam ię ] doktryna *łącona ctopoglądem
empiryzmu umiarkowanego], wgktórej oprawdiwoci twierdeomatematykitoowanejmożna
prekonad i jedynie pre dowiadcenie po odpowiednim aotreniu potocnego enu
terminówmatematycnychdokonanymwpoóbkonwencjonalny
priorymumiarkowanymówiąco matematyce(myliotoowanejtnniekontytuujedopiero
naceowoichterminówapomocądeinicjiwyranychiakjomatówpełniącychroldeinicji
uwikłanychlecprejmujenacenieodmowypotocnejwmacniającjedynieodeinicjewyrane)
Aksjomaty rozumie jako zdania syntetyczne a priori . Czysta wyobrania a nie dowiadcenie
myłowe tanowi dotatecną podtaw do wydania tego ądu be odwoływania i do
dowiadcenia*takapatrywałiImmanuelKantXVIIIw+
Poglądtenotałachwianyprematematyk*cytą+naktórejopierałiXIXiXXw. np. geometria
nieeuklidesowa – ichanaliąająłiHPoincaretwierdąciżkażdyniegodnycheobą
ytemówgeometrii(tjeuklideowąrównież)dajeiugodniddowiadceniempoaotreniu
terminów(takiduchkonwencjonalimu)
A. Einstein podkopałjecebardiejeuklideowągeo(jedynągeometriprawdiwąwgKanta)
twierdąc że biorąc a podtaw nie Euklideową na drode dowiadcenia dojdie i do
prostszego systemu fizyki.
priorymmiałjeceproblemudowodnieniemże odciąwyiodwelkiegodowiadcenia
nadrodecytegoromylaniapotraimyprewidiedwynikipryłychdowiadceo (jak to jest w
naukach fizycznych, czy przyrodniczych). Kant tłumacył to iż predmioty nie ą od umyłu
nieależnelecą one wytworemumyłuprocepotreganianiepoleganabiernymuobecnianiu
TS/KA:ZiKF/5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin