Konstytucja 3 maja 1791 roku.pdf

Konstytucja 3 Maja, 1791

___________________________________________________________________________

PREAMBULA

W imię Boga w Trójcy świętej Jedynego.

Stanisław August z Bożej łaski i woli narodu król polski, wielki książę litewski, ruski, pruski,

mazowiecki, żmudzki, kijowski, wołyński, podolski, podlaski, inflancki, smoleński, siewierski

i czernichowski, wraz z stanami skonfederowanymi w liczbie podwójnej naród polski

reprezentującymi.

Uznając, iż los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucyi narodowej

jedynie zawisł, długim doświadczeniem poznawszy zadawione rządy naszego wady, a chcąc

korzystać z pory, w jakiej się Europa znajduje, i z tej dogorywającej chwili, która nas samym

sobie wróciła, wolni od hańbiących obcej przemocy nakazów, ceniąc drożej nad życie, nad

szczęśliwość osobistą egzystencją polityczną, niepodległość zewnętrzną i wolność

wewnętrzną narodu, którego los w ręce nasze jest powierzony, chcąc oraz na

błogosławieństwo, na wdzięczność współczesnych i przyszłych pokoleń zasłużyć, mimo

przeszkód, które w nas umiejętności sprawować mogą, dla dobra powszechnego, dla

ugruntowania wolności, dla ocalenia ojczyzny naszej i jej granic, z największą stałością ducha

niniejszą Konstytucyję uchwalamy i tę całkowicie za świętą, za niewzruszoną deklarujemy,

dopóki by naród w czasie prawem przepisanym wyraźną swoją wolą nie uznał potrzeby

odmienienia w niej jakiego artykułu. Do której to Konstytucyi dalsze ustawy Sejmu

teraźniejszego we wszystkim stosować się mają.

___________________________________________________________________________

I. RELIGIA PANUJĄCA

Religią narodową panującą jest i będzie wiara święta rzymska katolicka ze wszystkimi jej

prawami. Przejście od wiary panującej do jakiegokolwiek wyznania jest zabronione pod

karami apostazyi. Że zaś ta sama wiara święta przykazuje nam kochać bliźnich naszych,

przeto wszystkim ludziom, jakiegokolwiek bądź wyznania, pokój w wierze i opiekę rządową

winniśmy i dlatego wszelkich obrządków i religii wolność w krajach polskich, podług ustaw

krajowych, warujemy.

___________________________________________________________________________

II. SZLACHTA ZIEMIANIE

Szanując pamięć przodków naszych jako fundatorów rządu wolnego stanowi szlacheckiemu

wszystkie swobody, wolności, prerogatywy, pierwszeństwa w życiu prywatnym i publicznym

najuroczyściej zapewniamy, szczególniej zaś prawa, statuta i przywileje temu stanowi od

Kazimierza Wielkiego, Ludwika Węgierskiego, Władysława Jagiełły i Witolda, brata jego,

wielkiego księcia litewskiego, niemniej od Władysława i Kazimierza Jagiellończyków, od

Jana Alberta, Aleksandra i Zygmunta Pierwszego braci, od Zygmunta Augusta ostatniego z

linii jagiellońskiej sprawiedliwie i prawnie nadane, utwierdzamy zapewniamy i za

niewzruszone uznajemy. Godność stanu szlacheckiego w Polszcze za równą wszelkim

stopniom szlachectwa gdziekolwiek używanym przyznajemy. Wszystkę szlachtę równymi być

między sobą uznajemy, nie tylko co do starania się o urzędy i o sprawowanie posług

ojczyźnie, honor, sławę, pożytek przynoszących, ale oraz co do równego używania

przywilejów i prerogatyw stanowi szlacheckiemu służących, nade wszystko zaś prawa,

bezpieczeństwa osobistego, wolności osobistej i własności gruntowej i ruchomej, tak jak od

wieków każdemu służyły, świątobliwie, nienaruszenie zachowane mieć chcemy i

zachowujemy, zaręczając najuroczyściej, iż przeciwko własności czyjejkolwiek żadnej

odmiany i ekscepcyi w prawie nie dopuścimy, owszem, najwyższa władza krajowa i rząd

przez nią ustanowiony żadnych pretensyi pod pretekstem iurium regalium i jakimkolwiek

innym pozorem do własności obywatelskich bądź w części, bądź w całości rościć sobie nie

będzie. Dlaczego bezpieczeństwo osobiste i wszelką własność komukolwiek z prawa

przynależną, jako prawdziwy społeczności węzeł, jako źrzenicę wolności obywatelskiej

szanujemy, zabezpieczamy, utwierdzamy i aby na potomne czasy szanowane, ubezpieczone i

nienaruszone zostawały mieć chcemy. Szlachtę za najpierwszych obrońców wolności i

niniejszej Konstytucyi uznajemy. Każdego szlachcica cnocie, obywatelstwu i honorowi jej

świętość do szanowania, jej trwałość do strzeżenia poruczamy, jako jedyną twierdzę ojczyzny

i swobód naszych.

___________________________________________________________________________

III. MIASTA I MIESZCZANIE

Prawo na teraźniejszym sejmie zapadłe pod tytułem Miasta nasze królewskie wolne w

państwach Rzeczypospolitej w zupełności utrzymane mieć chcemy i za część niniejszej

Konstytucyi deklarujemy, jako prawo wolnej szlachcie polskiej, dla bezpieczeństwa ich

swobód i całości wspólnej ojczyzny, nową, prawdziwą i skuteczną dające siłę.

___________________________________________________________________________

IV. CHŁOPI WŁOŚCIANIE

Lud rolniczy, spod którego ręki płynie najobfitsze bogactw krajowych źrzódło, który

najliczniejszą w narodzie stanowi ludność, a zatem najdzielniejszą kraju siłę, tak przez

sprawiedliwość, ludzkość i obowiązki chrześcijańskie, jak i przez własny nasz interes dobrze

zrozumiany, pod opiekę prawa i rządu krajowego przyjmujemy, stanowiąc, iż odtąd

jakiebykolwiek swobody, nadania lub umowy dziedzice z włościanami dóbr swoich

autentycznie ułożyli, czyliżby te swobody, nadania umowy były z gromadami, czyli też z

każdym osobno wsi mieszkańcem zrobione, będą stanowić wspólny i wzajemny obowiązek,

podług rzetelnego znaczenia warunków i opisu zawartego w takowych nadaniach i umowach,

pod opiekę rządu krajowego podpadający. Układy takowe i wynikające z nich obowiązki,

przez jednego właściciela gruntu dobrowolnie przyjęte, nie tylko jego samego, ale i następców

jego lub prawa nabywców tak wiązać będą, iż ich nigdy samowolnie odmieniać nie będą

mocni. Nawzajem włościanie jakiejkolwiek bądź majętności od dobrowolnych umów,

przyjętych nadań i z nimi złączonych powinności usuwać się inaczej nie będą mogli, tylko w

takim sposobie i z takimi warunkami, jak w opisanych tychże umów postanowione mieli,

które, czy na wieczność, czyli do czasu przyjęte, ściśle ich obowiązywać będą.

Zawarowawszy tym sposobem dziedziców przy wszelkich pożytkach od włościan im

należących, a chcąc jak najskuteczniej zachęcić pomnożenie ludności krajowej, ogłaszamy

wolność zupełną dla wszystkich ludzi, tak nowo przybywających, jako i tych, którzy by,

pierwej z kraju oddaliwszy się, teraz do ojczyzny powrócić chcieli, tak dalece, iż każdy

człowiek do państw Rzeczypospolitej nowo z którejkolwiek strony przybyły lub powracający,

jak tylko stanie nogą na ziemi polskiej, wolnym jest zupełnie użyć przemysłu swego, jak i

gdzie chce, wolny jest czynić umowy na osiadłość, robociznę lub czynsze, jak i dopóki się

umówi, wolny jest osiadać w mieście lub na wsiach, wolny jest mieszkać w Polszcze lub do

kraju, do którego zechce, powrócić, uczyniwszy zadosyć obowiązkom, które dobrowolnie na

siebie przyjął.

___________________________________________________________________________

V. RZĄD CZYLI OZNACZENIE WŁADZ PUBLICZNYCH

Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu. Aby więc całość

państw, wolność obywatelska i porządek społeczności w równej wadze na zawsze zostały,

trzy władze rząd narodu polskiego składać powinny i z woli prawa niniejszego na zawsze

składać będą, to jest: władza prawodawcza w stanach zgromadzonych, władza najwyższa

wykonawcza w królu i Straży i władza sądownicza w jurysdykcyjach na ten koniec

ustanowionych lub ustanowić się mających.

___________________________________________________________________________

VI. SEJM CZYLI WŁADZA PRAWODAWCZA

Sejm czyli stany zgromadzone na dwie izby dzielić się będą: na izbę poselską i na izbę

senatorską pod prezydencją króla. Izba poselska jako wyobrażenie i skład wszechwładztwa

narodowego będzie świątynią prawodawstwa. Przeto w izbie poselskiej najpierwej decydować

będą wszystkie projekta: 1-o co do praw ogólnych, to jest konstytucyjnych, cywilnych,

kryminalnych i do ustanowienia wieczystych podatków, w których to materyjach propozycyje

od tronu województwom, ziemion i powiatom do roztrząśnienia podane, a przez instrukcyje

do izby przychodzące, najpierwsze do decyzyi wzięte być mają; 2-o co do uchwał sejmowych,

to jest poborów doczesnych, stopnia monety, zaciągania długu publicznego, nobilitacyj i

innych nadgród przypadkowych, rozkładu wydatków publicznych, ordynaryjnych i

ekstraordynaryjnych, wojny, pokoju, ostatecznej ratyfikacyi traktatów związkowych i

handlowych, wszelkich dyplomatycznych aktów i umów do prawa narodów ściągających się,

kwitowania magistratur wykonawczych i tym podobnych zdarzeń głównym narodowym

potrzebom odpowiadającym, w których to materyjach propozycyje od tronu, prosto do izby

poselskiej przychodzić mające, pierwszeństwo w prowadzeniu mieć będą. Izby senatorskiej,

złożonej z biskupów, wojewodów, kasztelanów i ministrów pod prezydencyją króla, mającego

prawo raz dać votum swoje, drugi raz paritatem rozwiązywać osobiście lub nadesłaniem

zdania swego do tejże izby, obowiązkiem jest: 1-o każde prawo,, które po nadejściu

formalnym w izbie poselskiej do senatu natychmiast przesyłane być powinno, przyjąć lub

wstrzymać do dalszego narodu deliberacyi opisana w prawie większością głosów. Przyjęcie

moc i świętość prawa nadawać będzie. Wstrzymanie zaś zawiesi tylko prawo do przyszłego

ordynaryjnego sejmu, na którym gdy powtórna nastąpi zgoda, prawo zawieszone od senatu

przyjętym być musi; 2-o każdą uchwałę sejmową w materyjach wyżej wyliczonych, którą izba

poselska senatowi przysłać natychmiast powinna, wraz z tąż izbą poselską większością

głosów decydować, a złączona izb obydwóch większość, podług prawa opisana, będzie

wyrokiem i wolą stanów.

Warujemy, iż senatorowie i ministrowie w obiektach sprawowania się z urzędu swego bądź w

Straży, bądź w komisyi votum descisivum w sejmie nie będą mieli i tylko zasiadać wtenczas

w senacie mają dla dania eksplikacyi na żądanie sejmu.

Sejm zawsze gotowym będzie: prawodawczy i ordynaryjny. Rozpoczynać się ma co dwa lata,

trwać zaś będzie podług opisu prawa o sejmach. Gotowy, w potrzebach nagłych zwołany,

stanowić ma o tej tylko materyi, do której zwołanym będzie, lub o potrzebie po czasie

zwołania przypadłej. Prawo żadne na tym ordynaryjnym sejmie, na którym ustanowione było,

znoszonym być może. Komplet sejmu składać się będzie z liczby osób niższym prawem

opisanej, tak w izbie poselskiej, jako i w izbie senatorskiej.

Prawo o sejmikach na teraźniejszym sejmie ustanowione jako najistotniejszą zasadę wolności

obywatelskiej, uroczyście zabezpieczamy.

Jako zaś prawodawstwo sprawowane być nie może przez wszystkich i naród wyręcza się tej

mierze przez reprezentantów czyli posłów swoich dobrowolnie wybranych, przeto stanowimy,

iż posłowie na sejmikach obrani w prawodawstwie i ogólnych narodu potrzebach podług

niniejszej Konstytucyi uważani być mają jako reprezentanci całego narodu, będąc składem

ufności powszechnej.

Wszystko i wszędzie większością głosów udecydowane być powinno; przeto liberum veto,

konfederacyje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie, jako duchowi niniejszej

Konstytucyi przeciwne, rząd obalające, społeczność niszczące, na zawsze znosimy.

Zapobiegając z jednej strony gwałtownym i częstym odmianom konstytucyi narodowej, z

drugiej uznając potrzebę wydoskonalenia onej po doświadczeniu jej skutków co do

pomyślności publicznej, porę i czas rewizyi i poprawy Konstytucyi co lat dwadzieścia pięć

naznaczamy. Chcę mieć takowy sejm konstytucyjny ekstraordynaryjnym podług osobnego o

nim prawa opisu.

___________________________________________________________________________

VII. KRÓL, WŁADZA WYKONAWCZA

Żaden rząd najdoskonalszy bez dzielnej władzy wykonawczej stać nie może. Szczęśliwość

narodów od praw sprawiedliwych, praw skutek od ich wykonania zależy. Doświadczenie

nauczyło, że zaniedbanie tej części rządu nieszczęściami napełniło Polskę. Zawarowawszy

przeto wolnemu narodowi polskiemu władzę praw sobie stanowienia i moc baczności nad

wszelką wykonawczą władzą oraz wybierania urzędników do magistratur, władzę

najwyższego wykonywania praw królowi w radzie jego oddajemy, która to rada Strażą Praw

stać się będzie. Władza wykonawcza do pilnowania praw i onych pełnienia ściśle jest

obowiązana. Tam czynną z siebie będzie, gdzie prawa dozwalają, gdzie prawa potrzebują

dozoru, egzekucyi, a nawet silnej pomocy. Posłuszeństwo należy się jej zawsze od wszelkich

magistratur, moc przynaglenia nieposłuszne i zaniedbujące swe obowiązki magistratury w jej

ręku zostawiamy.

Władza wykonawcza nie będzie mogła praw stanowić ani tłumaczyć, podatków i poborów

pod jakimkolwiek imieniem nakładać, długów publicznych zaciągać, rozkładu dochodów

skarbowych przez sejm zrobionego odmieniać, wojny wydawać, pokoju ani traktatu i żadnego

aktu dyplomatycznego definitive zawierać. Wolno jej tylko będzie tymczasowe z

zagranicznymi prowadzić negocjacje oraz tymczasowe i potoczne dla bezpieczeństwa i

spokojności kraju wynikające potrzeby załatwiać, o których najbliższemu zgromadzenia

sejmowemu donieść winna. Tron polski elekcyjnym przez familyje mieć na zawsze chcemy i

stanowimy. Doznane klęski bezkrólewiów periodycznie rząd wywracających, powinność

ubezpieczenia losu każdego mieszkańca ziemi polskiej i zamknięcia na zawsze drogi

wpływów mocarstw zagranicznych, pamięć świetności i szczęścia ojczyzny naszej za czasów

familyj ciągle panujących, potrzeba odwrócenia od ambicyi tronu obcych i możnych Polaków

zwrócenia do jednomyślnego wolności narodowej pielęgnowania, wskazały roztropności

naszej oddanie tronu polskiego prawem następstwa. Stanowimy przeto, iż po życiu, jakiego

nam dobroć Boska pozwoli, elektor dzisiejszy saski w Polszcze królować będzie. Dynastia

przyszłych królów polskich zacznie się na osobie Fryderyka Augusta, dzisiejszego elektora

saskiego, którego sukcesorem de lumbis z płci męskiej tron polski przeznaczamy. Najstarszy

syn króla panującego po ojcu na tron następować ma. Gdyby zaś dzisiejszy elektor saski nie

miał potomstwa płci męskiej, tedy mąż przez elektora za zgodą stanów zgromadzonych córce

jego dobrany zaczynać ma linią następstwa płci męskiej do tronu polskiego. Dla czego Maryję

Augustę Nepomucenę, córkę elektora, za infantkę polską deklarujemy, zachowując przy

narodzie prawo, żadnej preskrypcyi podpadać nie mogące, wybrania do tronu drugiego domu

po wygaśnięciu pierwszego.

Każdy król, wstępując na tron, wykona przysięgę Bogu i Narodowi na zachowanie

Konstytucyi niniejszej, na pacta conventa, które ułożone będą z dzisiejszym elektorem saskim

jako przeznaczonym do tronu i które, tak jak dawne wiązać go będą.

Osoba króla jest święta i bezpieczna od wszystkiego. Nic sam przez się nie czyniący za nic w

odpowiedzi narodowi być nie może. Nie samowładcą, ale ojcem i głową narodu być powinien

i tym go prawo i Konstytucyia niniejsza być uznaje i deklaruje. Dochody, tak jak będą w

paktach konwentach opisane, i prerogatywy tronowi właściwe, niniejszą Konstytucyją dla

przyszłego elekta zawarowane, tkniętymi być nie będą mogły.

Wszystkie akta publiczne, trybunały, sądy, magistratury, monety, stemple pod królewskim

powinny iść imieniem. Król, któremu wszelka moc dobrze czynienia zostawiona być

powinna, mieć będzie ius agratiandi na śmierć wskazanych, prócz in criminibus status. Do

króla rozrządzenie najwyższe siłami zbrojnymi krajowymi w czasie wojny i mianowanie

komendantów wojska należeć będzie, z wolą atoli ich odmianą za wolą narodu; penetrować

oficyjerów i mianować urzędniki podług prawa niższego opisu, nominować biskupów i

senatorów podług opisu tegoż prawa oraz ministrów, jako urzędników pierwszych władzy

wykonawczej, jego będzie obowiązkiem.

Straż czyli rada królewska do dozoru całości i egzekucyi praw królowi dodana składać się

będzie: 1-o z prymasa jako głowy duchowieństwa polskiego i jako prezesa Komisyi

Edukacyjnej, mogącego być wyręczonym w Straży przez pierwszego ex ordine biskupa,

którzy rezolucyi podpisywać nie mogą; 2-o z pięciu ministrów, to jest ministra policyi,

ministra pieczęci, ministra belli, ministra skarbu, ministra pieczęci od spraw zagranicznych; 3-

o z dwóch sekretarzów, z których jeden protokoł Straży, drugi protokoł spraw zagranicznych

trzymać będą; obydwa bez votum decydującego.

Następca tronu z małoletności wyszedłszy i przysięgę na Konstytucyją wykonawszy, na

wszystkich straży posiedzeniach, lecz bez głosu, przytomnym być może.

Marszałek sejmowy, jako na 2 lata wybrany, wchodzić będzie w liczbę zasiadających w

Straży, bez wdawania się w rezolucyje, jedynie dla zwołania sejmu gotowego w takim

zdarzeniu: gdyby on uznał, w przypadkach koniecznego zwołania sejmu gotowego

wymagających, rzetelną potrzebę, a król go zwołać wzbraniał się, tedy tenże marszałek do

posłów i senatorów wydać powinien listy okólne, zwołując onych na sejm gotowy i powody

zwołania tego wyrażając. Przypadki zaś do koniecznego zwołania sejmu są tylko następujące:

1-o w gwałtownej potrzebie do prawa narodu ściągającej się, a szczególniej w przypadku

wojny ościennej; 2-o w przypadku wewnętrznego zamieszania grożącego rewolucyją kraju

lub kolizyją między magistraturami; 3-o w widocznym powszechnego głodu

niebezpieczeństwie; 4-o w osierociałym stanie ojczyzny przez śmierć króla lub w

niebezpiecznej jego chorobie. Wszystkie rezolucyje w Straży rozstrząsane będą przez skład

wyżej wspomniony. Decyzja królewska po wysłuchanych wszystkich zdaniach przeważać

powinna, aby jedna była w wykonaniu prawa wola. Przeto każda ze Straży rezolucyja pod

imieniem królewskim i z podpisem ręki jego wychodzić będzie, powinna jednak być

podpisana także przez jednego z ministrów zasiadających w Straży i tak podpisana do

posłuszeństwa wiązać będzie i dopełnioną być ma bądź przez komisyje, bądź przez

jakiekolwiek magistratury wykonawcze, w tych jednak szczególnie materyjach, które

wyraźnie niniejszym prawem wyłączone nie są. W przypadku, gdyby żaden z ministrów

zasiadających decyzyi podpisać nie chciał, król odstąpi od tej decyzyi, a gdyby przy niej

upierał się, marszałek sejmowy a w tym przypadku upraszać będzie o zwołanie sejmu

gotowego i jeżeli król spóźniać będzie zwołanie, marszałek to wykonać powinien.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: