a. okres mecenatu państwowego
Słownik języka polskiego pod red. Witolda Doroszewskiego (SJPD). Wydawany w latach 1950 -1969. Opracowywany metodą tradycyjną, tj. przy użyciu fiszek (6,5 mln fiszek). Zasób słów od drugiej połowy XVIII wieku (tzw. bierne słownictwo literackie) do połowy dwudziestego wieku.
Założenia pracy:
1. Normatywizm selekcyjny. Myśl o słownictwie takim, jakim ono powinno być za kilka lat. Autorzy pomijali słownictwo kolokwialne oraz potoczne, piętnowali słownictwo „niskie”.
2. behawioryzm – nieuwzględnienie słów wulgarnych czy kolokwialnych („chałtura”) zaowocuje odrzuceniem tych jednostek przez użytkowników języka polskiego.
3. racjonalizm i scjentyzm – hasła odzwierciedlają wiedze i osiągnięcia naukowe, a nie wiedzę przeciętnych użytkowników języka o danych obiektach.
4. perswazyjność – hasła związane z gospodarką czy religią noszą znamiona cenzury, usunięte zostały cytaty z dzieł Cz. Miłosza, P. Jasienicy, J. Andrzejewskiego.
Słownik liczy 125 tysięcy haseł, 10 tomów + jeden tom suplementu. W 1996 ukazały się reprint i wersja on – line.
Dzieci SJPD:
a. Mały słownik języka polskiego, 1968, red. S. Skorupka, H. Auderska, Z. Łempicka, 35 tys. haseł, usunięto wyrazy przestarzałe, zdrobniałe, fachowe, gerundia, cytaty skrócono. Słownik wydawany był potem kilkakrotnie.
b. Słownik języka polskiego pod red. M. Szymczaka, 3 tomy, 1978 – 1981, ponad milionowy nakład, dodano wyrazy nowe, usunięto przestarzałe, kolokacje zamiast cytatów, 80 tys. haseł. Zarzucano autorom niejasny wstęp, pominięcie języków ogólnego oraz potocznego na rzecz naukowego, błędne informacje gramatyczne, encyklopedyzm większy niż w SJPD. W 1992 roku ukazał się 1 tom suplementu wyrazów potocznych.
b. okres leksykografii komercyjnej (demonopolizacja – PWN przestało być jedynym liczącym się wydawcą opracowań słownikowych, komercjalizacja)
- Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny H. Zgółkowej, wyd. Kurpisz, Poznań – od 1994, do tej pory 50 tomów. Koncepcja słownika przyjaznego użytkownikowi (uproszczenie struktury haseł, wiedza przeciętnego użytkownika języka, rezygnacja ze skrótów i odsyłaczy). Wady: wiele wyrazów przestarzałych, specjalistycznych, środowiskowych, zbyt wiele regularnych wyrazów od pochodzących od nazw własnych, redundancja opisu gramatycznego, sztuczność przykładów.
- 1996, Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, 60 tysięcy haseł. Własny korpus przykładów. Uwzględnienie frazeologizmów o różnym stopniu łączliwości jako osobnych haseł (także kolokacje, np. między innymi, bractwo kurkowe), rekcja czasownika. Liczne odsyłacze, definicje rozczłonkowane, dokumentacje przykładowe, informacje gramatyczne, normatywne, etymologiczne, kwalifikatory. Dużo haseł nie uwzględnianych wcześniej w słownikach: walkie-takie, wentyl bezpieczeństwa, grać do kotleta, wczasy pod gruszą. W 1999 roku skrót Popularny słownik języka polskiego – 30 tys. haseł.
- 2003 Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, 100 tys. haseł, 2 edycje (zwykła 4 tomy i luksusowa 5 tomów z indeksem a tergo i cd z korpusem PWN). Podstawą SJPSz i inne słowniki PWN („źródła pomocnicze”). Zmiany: 1.Dodanie nowych wyrazów (nazw własnych, skrótów i skrótowców, maksym i sentencji); 2. Usunięcie jednostek przestarzałych. 3. zmiana kolejności hasła: wymowa i gramatyka na koniec artykułu hasłowego, w ich miejsce etymologia.
Część cytatów z korpusu PWN, uwzględnienie etymologii, pragmatyki, brak natomiast synonimów czy hiperonimów, mało jest kolokacji. Dużo niepotrzebnych derywatów geograficznych, np. manamczyk (mieszkaniec Manamu – stolicy Bahrajnu), dżibutczyk i Dżibutczyk – mieszkaniec miasta i kraju.
Starano się w definicjach praktykować umiarkowany scjentyzm. Frazeologizmy notowane tylko raz – pod hasłem głównym – bramka samobójcza pod bramka.
Koncepcja stworzona w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przez językoznawców kognitywistów. Duży wpływ mają też tutaj prace Anny Wierzbickiej (lingwistki polskiego pochodzenia).
Celem takiej definicji zdanie sprawy ze sposobu pojmowania przedmiotu przez mówiących danym językiem, tj. ze sposobów utrwalonej społecznie i dającej się poznać poprzez język i użycie języka wiedzy o świecie, kategoryzacji jego zjawisk, ich charakterystyki i wartościowania. Definiujemy przedmiot mentalny, a nie odbicie przedmiotu rzeczywistego (empirycznie może nie być przedmiotu, np. wampir). Interesuje nas konotacja, czyli treść znaczeniowa. Koń w takiej definicji to nie ssak parzystokopytny, ale zwierzę o na czterech nogach, z dużym łbem, rżące, przewożące dla człowieka ciężkie ładunki.
Definicja kognitywna Definicja scjentystyczna
Tą metodą napisany jest „Słownik stereotypów i symboli ludowych” pod red. J. Bartmińskiego, wydawany w Lublinie.
„Inny słownik języka polskiego” red. Mirosław Bańko, 2000. „Słownik, który mówi twoim językiem”
Wzorowany na Collins Cobuild English (ukazuje się od 1987 r.)
Praca nad ISJP trwała 7 lat, pracowało kilkadziesiąt osób (m.in. M. Grochowski, M. Świdziński, Z. Saloni). 45 tys. haseł, drugie tyle pochodnych. Leksyka współczesnej polszczyzny. Słownik nie jest kompilacją wcześniejszych dzieł. Informacja hasłowa w dwóch kolumnach:
1. forma hasłowa, trudniejsze formy fleksyjne, definicja, przykłady, związki frazeologiczne;
2. informacje wyspecjalizowane: część mowy, rodzaj rzeczownika, aspekt czasownika, łączliwość składniowa, synonimy oraz antonimy. To, co zazwyczaj czytelnik omija wzrokiem.
Regularne derywaty są podhasłami (rzeczowniki odczasownikowe, przysłówki), np. autor – autorka, autorsko, autorski. W formach hasłowych zalecenia podziału wyrazu. Definicje pisane językiem prostym, kontekstowe.
Oparty na komputerowym korpusie tekstów – stąd przykłady, choć bez dokładnej lokalizacji.
Waloryzacja form na podstawie frekwencji w korpusie (na przykład wariantów fleksyjnych).
- trwają prace;
- będzie słownik elektroniczny;
- opisem zostanie objęta polszczyzna po 1945 r.;
- charakter słownika: dokumentacyjny, deskryptywny (odnotowanie form uznanych za niepoprawne, np. włanczać, poszłem);
- źródła słownika: korpus komputerowy – Narodowy Korpus Języka Polskiego (publikacje powojenne, pisma hobbistyczne, podręczniki szkolne ogólne, witryny internetowe);
- mikrostruktura słownika: 1. wyrażanie hasłowe; 2. wariant wyrażenia hasłowego; 3. informacja o wymowie (IPA, alfabet łaciński, nagranie); 4. etymologia (przy wyrazach obcych); 5. informacja fleksyjna; 6. kwalifikatory; 7. definicja; 8. relacje semantyczne (synonimia, antonimia, sprzeczność, hiperonimia); 9. informacja syntaktyczna; 10. kolokacje; 11. przykłady pełnozdaniowe (w kolejności chronologicznej); 12. jednostki nieciągłe zawierające wyrażenie (związki frazeologiczne) – odsyłacze przy haśle właściwym; 13. frazemy („całuję rączki, świeżo malowane”; 14. „skrzydlate słowa”; 15. przysłowia (w wyborze).
- na początek 15 tysięcy gniazd leksykalnych;
- słownik jak Wikipedia.
- definicja ikoniczna (ostensywna).
Strona internetowa projektu:
www.wsjp.pl
Nazwy własne:
Nazwy własne (propria, onimy) a pospolite (apelatywa): pisownia, zakres wyrazu (w pospolitych wąska treść a szeroki zakres, w własnych odwrotnie), nieprzekładalność własnych, nazwy własne wskazują – pospolite znaczą; własne są arbitralne, pospolite istnieją na mocy konwencji.
Antroponimy - nazwy własne człowieka: imiona, nazwiska, przezwiska, pseudonimy
Toponimy - nazwy własne obiektów na ziemi:
Ojkonimy Anojkonimy Oronimy Hydronimy
a. zamieszkałych b. niezamieszkałych c. gór d. zbiorników wodnych
Zoonimy: nazwy własne zwierząt – Burek, Mruczek.
Chrematonimy - nazwy własne wytworów przemysłowych: Snickers, Opel Astra, Ludwik
Ideonimy - nazwy własne dzieł związanych z inwencją twórczą człowieka: tytuły książek, filmów itd.
Kosmonimy – nazwy obiektów w kosmosie, np. Mars, Saturn.
Procesy zachodzące między nazwami własnymi a nazwami pospolitymi
Onimizacja, proprializacja
Onim Nazwa pospolita
Biedronka, Windows
Apelatywizacja
N. własna Eponim
adidas
alfons (bohater komedii Moliere`a)
wersalka, napoleon,
kalendarz juliański (typ częsty w medycynie – ok. 8 tys. terminów – ścięgno Achillesa, choroba z Lyme).
Procesy transonimiczne, Procesy transapelatywne
Słowniki onomastyczne:
a. imiona:
- „Słownik imion współcześnie w Polsce używanych”, K. Rymut, 1995. Rodzajnik imienia, ilość osób w Polsce nosząca takie imię ogółem, potem z podziałem na województwa, następnie dekady. Oparty na systemie PESEL.
- etymologia imion: a. Henryk Fros, Franciszek Sowa „Twoje imię”; b. Jan Bubak „Księga naszych imion”.
b. nazwiska:
- „Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych” – jak słownik imion, red. K. Rymut. Opracowanie notuje występowanie danych nazwisk, tj. ile osób się nimi posługuje, w jakich województwach etc.
- „Nazwiska Polaków” przewodnik historyczno – etymologiczny, K. Rymut, 100 tysięcy nazwisk. Z tego opracowania dowiecie się Państwo, skąd pochodzi wasze nazwisko.
c. nazwy geograficzne:
„Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”, 1880 – 1902. Słownik znajduje się w Bibliotece Wydziału Polonistyki (można zamówić wybrany tom do czytelni). W tym słowniku znajdziecie Państwo szereg ciekawych dziewiętnastowiecznych informacji na temat waszej miejscowości.
„Słownik historyczno – geograficzny ziem polskich w średniowieczu” (SHG) opracowywany dzielnicami, osobna seria dla Wielkopolski i Małopolski. Tomy małopolskie wydane do litery Ma. W słowniku tym znajdziecie Państwo najstarsze informacje o miejscowościach (z epoki średniowiecza).
„Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany”, 2001 (jest do Ma). Znajdziecie tam Państwo krótką historię miejscowości, etymologię nazwy i zmiany jej pisowni.
WSZYSTKIE POWYŻSZE OPRACOWANIA ZNAJDUJĄ SIĘ W ZASOBACH BIBLIOTEKI WYDZIAŁU POLONISTYKI (WIĘKSZOŚĆ W CZYTELNI).
anna.dobrut