Samuel Huntington - Zderzenie Cywilizacji.pdf - X-EROTYKA

Samuel Huntington

ZDERZENIE CYWILIZACJI i nowy kształt ładu światowego

przełożyła HANNA JANKOWSKA

Warszawskie

Wydawnictwo

Literackie

MUZA SA

Warszawa 1997

Tytuł oryginału: The Clash ofCM&zttions and the Remaking of World Order

Projekt okładki: Maciej Sadowski Redakcja: Barbara Gruszka Redakcja techniczna: Slawomir

Grzmiel Korekta: Alicja Chylińska

W projekcie okładki wykorzystano: Michał Anioł Bitwa pod Gościną

BIBLIOTEKA Wydziału Dasm*r«te i M?uk P«Sycznych

Uniwersytetu Vvsrviawskiago

ul. Nowy Świat 69, 00-046 WaiMawa

tel. 620-03-81 w. 295, 296

ISBN 83-7079-999-X

Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 1997

Dla Nancy, która znosiła „zderzenie"

z uśmiechem

PRZEDMOWA

Latem 1993 roku na łamach „Foreign Affairs" ukazał się mój artykuł pod tytułem „Zderzenie

cywilizacji?"*. Zdaniem redaktorów czasopisma, w ciągu trzech następnych lat wywołał on

więcej dyskusji niż jakikolwiek inny opublikowany przez nich od lat czterdziestych i z

pewnością więcej niż którakolwiek z prac mojego autorstwa. Reakcje i komentarze napływały

ze wszystkich kontynentów i z bardzo wielu krajów. Czytelnicy różnij odebrali moją tezę, w

myśl której głównym i najniebezpieczniejszym wymiarem kształtującej się obecnie polityki

globalnej będzie konflikt między grupami należącymi do różnych cywilizacji. Jednych to

zaciekawiło, innych rozgniewało, jeszcze innych przestraszyło lub zbiło z tropu. W każdym

razie artykuł poruszył ludzi ze wszystkich kręgów kulturowych.

Przy takim zainteresowaniu, błędnych niekiedy interpretacjach i kontrowersjach wywołanych

tym artykułem, postanowiłem dalej zgłębiać poruszone w nim problemy. Do

konstruktywnych sposobów postawienia pytania należy sformułowanie hipotezy. I o to

właśnie chodziło w artykule, który miał w tytule znak zapytania, na ogół przez polemistów

nie dostrzegany. Niniejsza książka ma

Samuel P. Huntington, Wojna cywilizacji?, ptzeł. JK, „Res Publica Nowa", nr 2

(65), luty 1994.

udzielić pełniejszej, głębszej i lepiej udokumentowanej' odpowiedzi na zawarte w artykule

pytanie. Staram się tutaj rozwinąć, poszerzyć i uzupełnić tematy poruszone w artykule, a

niekiedy złagodzić ostrość niektórych twierdzeń. Wprowadzam też wiele koncepcji i

omawiam kwestie, o których w artykule nie było mowy albo zostały wspomniane pobieżnie.

Należą do nich: pojęcie cywilizacji, zagadnienie cywilizacji uniwersalnej, relacja między

władzą a kulturą, zmieniający się układ sił między cywilizacjami, powrót do kulturowych

korzeni w społeczeństwach niezachodnich, polityczna struktura cywilizacji, konflikty

zrodzone przez zachodni uniwersalizm, muzułmańska wojowniczość i chińska pewność

siebie, różne reakcje na rosnącą potęgę Chin - tworzenie przeciwwagi lub dołączanie do ich

orszaku, przyczyny i dynamika wojen na liniach rozgraniczających cywilizacje oraz

przyszłość Zachodu i świata cywilizacji. W artykule nie została poruszona tak doniosła

sprawa, jak wpływ przyrostu ludności na destabilizację i układ sił. Drugi ważny temat, o

którym w artykule nie było mowy, znajduje podsumowanie w tytule książki i jej ostatnim

zdaniu: „starcia cywilizacji stanowią największe zagrożenie dla pokoju światowego, a oparty

na cywilizacjach ład międzynarodowy jest najpewniejszą gwarancją zapobieżenia wojnie

światowej".

Niniejsza książka nie jest w zamyśle dziełem naukowym z zakresu nauk społecznych.

Stanowi raczej interpretację ewolucji polityki światowej po zakończeniu zimnej wojny. Ma

stworzyć pewne ramy, paradygmat widzenia polityki globalnej, wartościowy dla naukowców

i przydatny dla twórców polityki. Miarą jego wartościowości i użyteczności nie jest jednak

zdolność wyjaśnienia z jego pomocą wszystkiego, co się dzieje w polityce światowej. Tego z

pewnością osiągnąć się nie da. Chodzi o to, czy dostarcza stosowniejszego i bardziej

użytecznego narzędzia do interpretacji wydarzeń na arenie międzynarodowej niż inne

paradygmaty. Poza tym żaden z paradygmatów nie

zachowuje aktualności po wiek wieków. Jeśli podejście uwzględniające różnorodność

cywilizacji może być przydatne do rozumienia polityki światowej pod koniec XX i na

początku XXI wieku, nie znaczy to, że byłoby równie użyteczne pół wieku temu albo będzie

w połowie następnego stulecia.

Koncepcje, które w końcu zostały wyłożone w artykule i niniejszej książce, były po raz

pierwszy prezentowane publicznie podczas wykładu z cyklu Bradley Lectures w American

Enterprise Institute w Waszyngtonie w październiku 1992 roku, potem w opracowaniu

przygotowanym w ramach projektu Instytutu Olina „Kwestia bezpieczeństwa w

zmieniającym się środowisku i amerykańskie interesy narodowe", co umożliwiła Fundacja

Smitha Richardsona. Po opublikowaniu artykułu brałem udział w niezliczonych seminariach i

spotkaniach z przedstawicielami środowisk naukowych, władz, biznesu oraz innymi grupami

w całych Stanach Zjednoczonych. Tak się pomyślnie złożyło, że mogłem też uczestniczyć w

dyskusjach na temat artykułu i przedstawionych w nim tez w wielu innych krajach, w tym w

Arabii Saudyjskiej, Argentynie, Belgii, Chinach, Francji, Hiszpanii, Japonii, Korei,

Luksemburgu, Niemczech, Republice Południowej Afryki, Rosji, Szwajcarii, Szwecji,

Singapurze, na Tajwanie i w Wielkiej Brytanii. W trakcie tych dyskusji zetknąłem się z

przedstawicielami wszystkich głównych cywilizacji oprócz hinduistycznej i bardzo wiele

skorzystałem z prezentowanych uwag i punktów widzenia. W roku 1994 i 1995 prowadziłem

na Harvardzie seminarium na temat świata po zakończeniu zimnej wojny, a zawsze żywe i

niekiedy dość krytyczne wypowiedzi studentów stały się dla mnie dodatkowym bodźcem. W

pracy nad tą książką bardzo mi również pomogło środowisko harwar-dzkiego Instytutu

Studiów Strategicznych i Ośrodka Spraw Międzynarodowych im. Johna M. Olina.

Maszynopis przeczytali w całości Michael C. Desch, Robert O. Keohane, Fareed Zakaria i R.

Scott Zimmer-

mań. Dzięki ich komentarzom dokonałem istotnych poprawek dotyczących treści i struktury

książki. Przez cały czas jej pisania korzystałem także z pomocy Scotta Zim-mermana przy

zbieraniu materiałów. Bez jego energicznej, kompetentnej i pełnej oddania pracy książka

nigdy nie zostałaby ukończona w takim terminie. Konstruktywny wkład wnieśli także

pomagający nam studenci, Peter Jun i Christiana Briggs. Grace de Magistris przepisywała

pierwsze partie powstającej książki, a Carol Edwards z wielkim zaangażowaniem i niezwykle

wydajnie przerabiała maszynopis tak wiele razy, że znaczne części zna już chyba na pamięć.

Denise Shannon i Lynn Cox z wydawnictwa Georges Borchardt oraz Robert Asahina, Robert

Bender i Johanna Li z Simon & Schuster z entuzjazmem i profesjonalizmem pilotowali

maszynopis przez kolejne stadia procesu wydawniczego. Jestem tym wszystkim osobom

niezmiernie wdzięczny za pomoc przy stworzeniu tej książki. Dzięki nim jest o wiele lepsza,

niż byłaby bez ich wkładu, a niedociągnięcia, jakie pozostały, są wyłącznie moją winą.

Pracę nad tą książką umożliwiła mi pomoc finansowa Fundacji Johna M. Olina i Fundacji

Smitha Richardsona. Bez niej ukończenie książki opóźniłoby się o całe lata. Bardzo jestem

wdzięczny za hojne wsparcie moich wysiłków. Podczas gdy inne fundacje w coraz większym

stopniu ograniczają swoje zainteresowania do spraw krajowych, wspomniane tu instytucje

zasługują na wyjątkowe uznanie za to, że nadal interesują się kwestiami wojny, pokoju oraz

bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, i sponsorują prace poświęcone tej

tematyce.

CZĘŚĆ l

ŚWIAT CYWILIZACJI

NOWA EPOKA W POLITYCE ŚWIATOWEJ

na /fS WSTĘP: FLAGI I TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA

3 stycznia 1992 roku w audytorium jednego z moskiewskich budynków rządowych odbyło się

spotkanie rosyjskich i amerykańskich uczonych. Dwa tygodnie przedtem przestał istnieć

Związek Radziecki, a Federacja Rosyjska stała się niezależnym państwem. Ze sceny

audytorium zniknął ozdabiający ją do tej pory posąg Lenina, na głównej ścianie powieszono

flagę Federacji. Rzecz w tym, że zawisła odwrotnie, co zauważył jeden z Amerykanów.

Powiadomiono o tym rosyjskich gospodarzy, którzy podczas pierwszej przerwy szybko i

dyskretnie naprawili błąd.

Pierwsze lata po zakończeniu zimnej wojny stały pod znakiem dramatycznych przemian

tożsamości różnych ludów oraz symboli tych tożsamości. Politykę globalną zaczęto

reorganizować według linii podziałów kulturowych. Flagi obrócone do góry nogami były

oznaką okresu przejściowego, wznosiło się jednak coraz więcej flag i błędów już nie

popełniano. Rosjanie i inne narody mobilizują się i maszerują pod tymi i innymi symbolami

swej nowej kulturowej tożsamości.

Dwa tysiące ludzi zebranych na demonstracji w Sarajewie 18 kwietnia 1994 roku

wymachiwało flagami Arabii Saudyjskiej i Turcji. Wybierając te właśnie sztandary,

a nie flagi ONZ, NATO czy Stanów Zjednoczonych, mieszkańcy Sarajewa identyfikowali się

z muzułmańskimi współwyznawcami i oznajmiali światu, kogo uważają za prawdziwych

przyjaciół, a kogo niezupełnie.

16 października 1994 roku w Los Angeles 70000 ludzi maszerowało wśród morza

meksykańskich flag, protestując przeciwko Propozycji 187 dotyczącej referendum, które

miało rozstrzygnąć, czy stan pozbawi nielegalnych imigrantów i ich dzieci pewnych

przywilejów. Obserwatorzy zadawali pytanie, dlaczego demonstranci domagający się

bezpłatnego szkolnictwa powiewają meksykańską flagą. „Powinni wznosić flagę

amerykańską". W dwa tygodnie później na ulice wyszedł jeszcze większy tłum, niosąc tym

razem odwróconą flagę amerykańską. Te pokazy z flagami zapewniły zwycięstwo Propozycji

187, za którą opowiedziało się 59 procent głosujących.

W świecie, jaki nastał po zakończeniu zimnej wojny, flagi bardzo się liczą, to samo dotyczy

innych symboli kulturowej tożsamości, takich jak krzyże, półksiężyce, a nawet nakrycia

głowy. Liczy się bowiem kultura, a kulturowa tożsamość jest tym, co dla większości ludzi ma

najważniejsze znaczenie. Ludzie odkrywają nowe tożsamości będące często starymi,

maszerują pod nowymi (nieraz starymi) sztandarami, wywołując wojny z nowymi - też

niejednokrotnie starymi - wrogami.

Ponury Weltanschauung tej nowej epoki świetnie wyraził nacjonalistyczny demagog z

Wenecji, bohater powieści Michaela Dibdina Dead Lagoon: „Bez prawdziwych wrogów nie

ma prawdziwych przyjaciół. Nie istniejemy, nie możemy kochać tego, czym jesteśmy, dopóki

nie znienawidzimy. Boleśnie odkrywamy te stare prawdy po stu albo więcej latach

sentymentalnego miamlenia. Ci, którzy im zaprzeczają, wypierają się własnej rodziny,

swojego dziedzictwa, kultury, praw nabytych z mocy urodzenia, wypierają się samych siebie.

Niełatwo będzie im wybaczone". Ani mężowie stanu, ani uczeni nie mogą lekceważyć

ponurej treści zawartej w tych starych prawdach. Dla

ludów poszukujących swej tożsamości i na nowo odkrywających więź etniczną posiadanie

wrogów jest sprawą zasadniczą, a potencjalnie najgroźniejsze wrogości rodzą się na granicach

między głównymi cywilizacjami świata.

Główna teza tej książki brzmi następująco: to kultura i tożsamość kulturowa, będąca w

szerokim pojęciu tożsamością cywilizacji, kształtują wzorce spójności, dezintegracji i

konfliktu w świecie, jaki nastał po zimnej wojnie. W pięciu częściach rozwinięte są wnioski

wynikające z tej tezy.

Część I: Po raz pierwszy w dziejach świata polityka globalna jest zarówno wielobiegunowa,

jak i wielocywili-zacyjna. Modernizacja nie jest równoznaczna z wester-nizacją i nie

prowadzi ani do powstania cywilizacji uniwersalnej w żadnym możliwym do przyjęcia

znaczeniu, ani do westernizacji społeczeństw niezachodnich.

Część II: Następuje zmiana układu sił między cywilizacjami: wpływy Zachodu słabną,

cywilizacje azjatyckie rosną w siłę ekonomiczną, militarną i polityczną, w świecie islamu ma

miejsce demograficzna eksplozja, destabilizująca kraje muzułmańskie i sąsiednie, cywilizacje

nie-zachodnie potwierdzają na nowo wartość swoich kultur.

Część III: Wyłania się ład światowy oparty na cywilizacjach: kraje o zbliżonych cechach

kulturowych współpracują ze sobą, próby przenoszenia społeczeństw z jednej cywilizacji do

drugiej kończą się niepowodzeniem, kraje grupują się wokół państw będących ośrodkami ich

cywilizacji.

Część IV: Uniwersalistyczne aspiracje Zachodu prowadzą do nasilających się konfliktów z

innymi cywilizacjami. Najpoważniejsze są konflikty z islamem i Chinami. Na szczeblu

lokalnym wojny pograniczne, głównie między muzułmanami i niemuzułmanami, powodują

„zwoływanie się krajów pokrewnych", grożą dalszą eskalacją, co z kolei skłania państwa-

ośrodki cywilizacji do podejmowania wysiłków na rzecz powstrzymania tych wojen.

Część V: Przetrwanie Zachodu zależy od tego, czy Amerykanie potwierdzą na nowo swoją

zachodnią toż-

samość, ludzie Zachodu pogodzą się z tym, że ich cywilizacja jest jedyna w swoim rodzaju,

ale nie uniwersalna i zjednoczą się, by tchnąć w nią nowego ducha i uchronić przed

wyzwaniami ze strony niezachodnich społeczeństw. Od tego, czy przywódcom świata uda się

zaakceptować wielocywiliza-cyjny charakter polityki globalnej i podjąć współdziałanie, by go

utrzymać, zależy uniknięcie globalnego konfliktu.

WIELOBIEGUNOWY ŚWIAT WIELU CYWILIZACJI

Po raz pierwszy w historii polityka globalna stała się wielobiegunowa, a jednocześnie jej

podmiotami jest wiele cywilizacji. Przez większy okres dziejów ludzkości kontakty między

cywilizacjami miały charakter sporadyczny albo w ogóle ich nie było. Z początkiem ery

nowożytnej, około 1500 roku n.e., polityka globalna przybrała dwa wymiary. Przez ponad

czterysta lat państwa narodowe Zachodu - Wielka Brytania, Francja, Hiszpania, Austria,

Prusy, Niemcy, Stany Zjednoczone i inne - tworzyły wielobiegu-nowy układ

międzynarodowy w ramach cywilizacji zachodniej, wzajemnie na siebie oddziałując,

rywalizując i tocząc wojny między sobą. Równocześnie państwa zachodnie dokonywały

ekspansji, podbijały i kolonizowały inne cywilizacje lub decydowały o ich losach (mapa 1.1).

W okresie zimnej wojny polityka globalna stała się dwubiegunowa, a świat podzielił się na

trzy części. Grupa najbogatszych, a przy tym demokratycznych społeczeństw, na której czele

stanęły Stany Zjednoczone, zaangażowała się w ideologiczną, polityczną, ekonomiczną, a

niekiedy militarną rywalizację z grupą uboższych społeczeństw komunistycznych, satelitów

Związku Radzieckiego, który im przewodził. Konflikt ten w znacznej mierze toczył się na

obszarze Trzeciego Świata, poza obydwoma obozami. Na Trzeci Świat składały się z kolei

kraje na ogół ubogie, politycznie niestabilne, które niedawno uzyskały niepodległość i

proklamowały niezaangażowanie (mapa 1.2).

Pod koniec lat osiemdziesiątych świat komunistyczny się załamał, a zimnowojenny układ

międzynarodowy przeszedł do historii. Najważniejsze różnice między narodami nie mają

charakteru ideologicznego, politycznego czy ekonomicznego, lecz kulturowy. Ludy i narody

próbują udzielić odpowiedzi na najbardziej podstawowe z pytań, jakie stoją przed ludźmi:

kim jesteśmy? I odpowiadają na nie w sposób tradycyjny, tak jak zawsze ludzie to czynili,

odwołując się do tego, co najwięcej dla nich znaczy. Określają się w kategoriach

pochodzenia, religii, języka, historii, wartości, obyczajów i instytucji. Identyfikują się z

grupami kulturowymi: plemionami, grupami etnicznymi, wspólnotami religijnymi, narodami,

a także, w najszerszym wymiarze, z cywilizacjami. Polityka służy nie tylko promowaniu

interesów, ale i określaniu tożsamości. Wiemy, kim jesteśmy, tylko wtedy, kiedy sobie

uzmysłowimy, kim nie jesteśmy, nierzadko zaś tylko wtedy, kiedy wiemy, przeciw komu

występujemy.

Państwa narodowe są nadal głównymi aktorami sceny międzynarodowej. Tak jak w

przeszłości, ich postępowanie jest określane przez dążenie do władzy i bogactwa, ale także

przez preferencje, wspólne cechy i różnice kulturowe. Najważniejszymi ugrupowaniami

państw nie są już trzy bloki z okresu zimnej wojny, ale siedem lub osiem głównych

cywilizacji świata (mapa 1.3). Społeczeństwa niezachodnie, zwłaszcza w Azji Wschodniej,

rozwijają się gospodarczo i stają się coraz bogatsze, tworząc podstawy potęgi militarnej i

wpływów politycznych. W miarę jak niezachodnie społeczeństwa rosną w potęgę i zyskują

pewność siebie, zwracają się ku własnym kulturowym wartościom i odrzucają te, które

Zachód im „wmusił". Henry Kissinger stwierdza, że na system międzynarodowy XXI wieku

będzie się składać co najmniej sześć wielkich mocarstw - Stany Zjednoczone, Europa, Chiny,

Japonia, Rosja i być może Indie, a ponadto wiele różnych średnich i małych krajów1. Sześć

mocarstw wymienionych przez Kissingera należy do pięciu odrębnych cywilizacji, istnieją

ul. Nowy Świat 69, 00-046 Wafszawa tel. 620-03-81 w. 295, 296

ponadto ważne państwa islamskie, które dzięki położeniu strategicznemu, liczbie ludności

i/lub zasobom ropy naftowej wywierają wpływ na sprawy polityki światowej. W tym nowym

świecie polityka lokalna jest polityką etniczności, o polityce globalnej przesądzają

cywilizacje. Miejsce rywalizacji supermocarstw zajęło starcie cywilizacji.

Najostrzejsze, najpoważniejsze i najgroźniejsze konflikty nie będą się w tym nowym świecie

toczyć między klasami społecznymi, biednymi i bogatymi czy innymi grupami

zdefiniowanymi w kategoriach ekonomicznych, ale między ludami należącymi do różnych

kręgów kulturowych. W ramach poszczególnych cywilizacji będą wybuchały konflikty

plemienne i etniczne. Jednakże walka między państwami i grupami należącymi do różnych

cywilizacji grozi potencjalną eskalacją, bo inne państwa i grupy spieszą na pomoc „krajom

pokrewnym"2. Krwawe starcie klanów w Somalii nie zwiastuje przerodzenia się w konflikt

na większą skalę. Krwawe walki plemienne w Rwandzie mają określone skutki dla Ugandy,

Zairu i Burundi, ale nie dla odleglejszych krajów. Krwawe konflikty między cywilizacjami w

Bośni, na Kaukazie, w Azji Środkowej czy w Kaszmirze mogą się przerodzić w poważniejsze

wojny. W konfliktach rozgrywających się na terenie byłej Jugosławii Rosja udzieliła

dyplomatycznego poparcia Serbom, a Arabia Saudyjska, Turcja, Iran i Libia wspierały

finansowo Bośniaków i dostarczały im broni, nie powodując się racjami ideologicznymi,

Samuel Huntington - Zderzenie Cywilizacji.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: