ASPEKTY ALKOHOLIZMU.pdf

Medyczno-psychologiczne aspekty alkoholizmu

159

P ERSPECTIVA

Legnickie Studia

Teologiczno-Historyczne

Rok III 2004 Nr 1

K S . T ADEUSZ ¯ UREK

MEDYCZNO-PSYCHOLOGICZNE

ASPEKTY ALKOHOLIZMU

Czym jest alkoholizm od strony badañ medycznych i psycholo-

gicznych? Jako zjawisko wielowymiarowe, ze wzglêdu na swe uwa-

runkowania i okrelone konsekwencje jakie rodzi, alkoholizm mo¿na

i nale¿y rozpatrywaæ w kategoriach interdyscyplinarnych, a wiêc na

p³aszczynie filozoficznej, medycznej, psychiatrycznej, psychologicz-

nej, spo³ecznej, etycznej czy te¿ prawnej. Niniejsze opracowanie ma

przybli¿yæ zagadnienie alkoholizmu jako choroby i uzale¿nienia, a tak¿e

wskazaæ na poszczególne etapy jego rozwoju.

1. Pojêcie alkoholizmu w naukach medycznych.

Spojrzenie na alkoholizm i nadu¿ywanie alkoholu przesz³o pewn¹

ewolucjê nie tylko w zakresie u¿ywanej terminologii, ale równie¿ jeli

chodzi o definiowanie i postrzeganie tych zjawisk w naukach medy-

cznych i psychologii. Definicja z 1951 r. podana przez WHO okrela³a

alkoholika jako: osobê, która spo¿ywa du¿e iloci alkoholu i u któ-

rej uzale¿nienie od alkoholu jest tak nasilone, ¿e wystêpuj¹ powa¿ne

zaburzenia psychiczne lub pogorszenie stanu zdrowia psychicznego

i somatycznego, a tak¿e zaburzenia stosunków interpersonalnych, funk-

cjonowania spo³ecznego i ekonomicznego; odnosi siê to tak¿e do osób,

u których zaburzenia te zaczynaj¹ siê dopiero pojawiaæ 1 . W definicji

Za: M. T. H ASLAM . Psychiatria . Poznañ 1997 s. 608.

160

K S . T ADEUSZ ¯ UREK

tej starano siê zawrzeæ wszystkie elementy choroby alkoholowej, jak

równie¿ wskazaæ na skutki spowodowane t¹ chorob¹. Za spraw¹ E.

M. Jellinka i jego pozycji Koncepcja alkoholizmu jako choroby 2 ,

ca³e zjawisko zaczêto traktowaæ jako przypadek czysto medyczny,

w którym schodz¹ siê problemy zdrowotne (somatyczne i psychiczne),

a na marginesie mówiono o problemach spo³ecznych, wynikaj¹cych

z nadu¿ywania alkoholu. Jeszcze w latach siedemdziesi¹tych Amery-

kañska Rada ds. Alkoholizmu definiowa³a go jako zaburzenie prze-

wlek³e, postêpuj¹ce i potencjalnie zagra¿aj¹ce ¿yciu, charakteryzuj¹ce

siê wzrostem tolerancji, uzale¿nieniem fizycznym i/lub patologicznymi

zmianami narz¹dowymi, bêd¹cymi bezporednio lub porednio skut-

kiem picia alkoholu 3 . Kolejne Rewizje Miêdzynarodowej Klasyfikacji

Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów dokona³y jednak pewnych istot-

nych zmian. Ucilono pojêcia, a tak¿e wprowadzono nowe terminy

w miejsce dotychczasowych niezbyt precyzyjnych pojêæ. Za X Rewi-

zj¹ Miêdzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych

nale¿a³oby przyj¹æ nastêpuj¹ce terminy odnonie tego zagadnienia 4 :

ostre zatrucie alkoholowe (intoksykacja alkoholowa) to stan po

za¿yciu wiêkszej iloci alkoholu, zwane te¿ upojeniem alkoholowym.

Jest to stan przemijaj¹cy, a przejawiaj¹cy siê zaburzeniami wiado-

moci, funkcji poznawczych, nastroju i zachowania. Cechuj¹cy siê

zaburzeniami wiadomoci, procesów poznawczych, spostrzegania,

afektu i innych funkcji oraz reakcji psychofizjologicznych;

u¿ywanie szkodliwe alkoholu to stan powstaj¹cy po za¿yciu al-

koholu, cechuj¹cy siê szkodliwymi nastêpstwami somatycznymi (usz-

kodzenia i zapalenia organów wewnêtrznych) i psychicznymi (np.

obni¿enie nastroju, zaburzenia wiadomoci), ale bez stwierdzenia ob-

jawów uzale¿nienia. Czêsto okrela siê je równie¿ terminem nad-

u¿ywanie alkoholu, choæ ta nazwa jest niecis³a, gdy¿ nadu¿ywanie

E. M. J ELLINEK . The Disease Concept of Alcoholism . New Haven 1962.

B. H ABRAT . Szkody zdrowotne spowodowane alkoholem. Przewodnik lekarza prakty-

ka . Warszawa 1996 s. 16.

Miêdzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych. Re-

wizja dziesi¹ta ICD-10 . T. 1. UWM Vesalius. Kraków 1994 s. 306.

Medyczno-psychologiczne aspekty alkoholizmu

161

mo¿e wystêpowaæ tak u osób uzale¿nionych od alkoholu, jak i u osób

wprowadzaj¹cych siê w stan nietrzewoci bez uzale¿nienia;

zespó³ uzale¿nienia alkoholowego, zwany te¿ ogólnie uzale¿nieniem

od alkoholu zespó³ zjawisk fizjologicznych, behawioralnych, po-

znawczych, powstaj¹cy wówczas, gdy przyjmowanie alkoholu domi-

nuje nad zachowaniem, które cechowa³o jednostkê przed uzale¿nie-

niem siê. Przejawia siê w zespole silnego i nieodpartego pragnienia

przyjêcia rodka psychoaktywnego. Nawet po d³ugim okresie absty-

nencji mo¿e nast¹piæ wówczas nawrót do uzale¿nienia i objawów

zespo³u.

Jak ³atwo zauwa¿yæ, w medycynie i psychologii rezygnuje siê

z pojêæ alkoholizm i alkoholik, które maj¹ zabarwienie pejoraty-

wne, a w ich miejsce wprowadza siê terminy pe³niej oddaj¹ce z³o¿o-

noæ zjawisk zwi¹zanych z nadu¿ywaniem alkoholu. Poniewa¿ w jê-

zyku potocznym, a tak¿e w literaturze teologicznej, kanonicznej czy

etycznej utrwalony pozostaje nadal termin alkoholizm jako pojêcie

zawieraj¹ce w sobie ca³oæ problemów zwi¹zanych ze szkodliwym

u¿ywaniem alkoholu, st¹d pojawia siê on tak¿e w niniejszym artykule,

z rozró¿nieniem na chorobê alkoholow¹ i uzale¿nienie alkoholowe.

2. Alkoholizm jako choroba i uzale¿nienie.

Jeszcze do niedawna alkoholizm traktowano jako rodzaj socjo-

patii, a wiêc nieprzystosowania spo³ecznego, a nie jako chorobê.

Osoba uzale¿niona od alkoholu zachowywa³a siê bowiem aspo³ecz-

nie, naruszaj¹c przyjête i uznawane normy stosunków spo³ecznych.

Dzi wiadomo, ¿e zachowanie takie powstaje wskutek trwa³ej intoksy-

kacji alkoholowej, wystêpuj¹cej przy uzale¿nieniu, gdy dochodzi do

uszkodzenia orodkowego uk³adu nerwowego (mózgu), który sta-

nowi podstawê ¿ycia psychicznego, intelektualnego i uczuciowego 5 .

Medycyna jako nauka zajmuj¹ca siê zachowaniem zdrowia oraz dia-

gnozowaniem i leczeniem chorób (rozumianych jako psychofizyczne

Tam¿e . s. 210.

162

K S . T ADEUSZ ¯ UREK

zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu), ma równie¿ swoiste po-

dejcie do problemu alkoholizmu. Interesuje j¹ przede wszystkim p³asz-

czyzna fizjologiczna problemu od strony wp³ywu i dzia³ania alkoholu

na organizm, a wiêc na ca³y system tkankowo-narz¹dowy cz³owieka.

Alkoholizm jest w naukach medycznych postrzegany jako jeden

z rodzajów toksykomanii, a wiêc zespó³ z³o¿onych zjawisk patolo-

gicznych, spowodowanych alkoholowym zatruciem organizmu, wy-

wo³uj¹cy powa¿ne zaburzenie w sferze zdrowia psychofizycznego.

Jest wiêc traktowany jako choroba oraz jednostka nozologiczna

w cis³ym sensie. St¹d w literaturze medycznej mo¿na siê spotkaæ

z okreleniem choroba alkoholowa, jako terminem technicznym

okrelaj¹cym problemy zdrowotne wywo³ane u osoby okresow¹ lub

przewlek³¹ intoksykacj¹ alkoholow¹. Objawy tej choroby s¹ sklasy-

fikowane, a symptomy i syndromy zaburzeñ psychicznych, fizjolo-

gicznych i spo³ecznych szczegó³owo opisane 6 . Przy czym mówi¹c

o chorobie alkoholowej, rozumie siê j¹ jako chorobê pierwotn¹, tzn.,

¿e jest przyczyn¹ i pod³o¿em powstawania wielu innych chorób (so-

matycznych i psychicznych), a tak¿e jako chorobê mierteln¹, to zna-

czy, ¿e nie leczona prowadzi nieuchronnie do mierci. Rzadko zdarza

siê jednak w przypadku nast¹pienia zgonu rozpoznanie jego przyczy-

ny jako choroby alkoholowej. Najczêciej jako przyczyny zgonów

odnotowywane s¹ somatyczne symptomy alkoholizmu, np. marskoæ

w¹troby, niewydolnoæ kr¹¿enia itp. Warto, zastanawiaj¹c siê nad

istot¹ alkoholizmu, pamiêtaæ, ¿e to jest jednak choroba i jako taka

winna byæ leczona, a nie traktowana tylko w kategoriach moralnych,

jako grzech czy s³aboæ woli.

W przypadku alkoholizmu na p³aszczynie psychologii mo¿emy

mówiæ o tak zwanym uzale¿nieniu alkoholowym, definiowanym jako

zale¿noæ fizyczna i psychiczna od alkoholu. Przy zale¿noci fizycznej

Cz. C EKIERA . Ryzyko uzale¿nieñ . Lublin 1994 s. 83. W Miêdzynarodowej Klasyfikacji

Chorób i Problemów Zdrowotnych nie ma wyszczególnionej choroby alkoholowej,

jako odrêbnej jednostki chorobowej. Jej objawy i skutki zosta³y natomiast rozpisane

na wiele kategorii schorzeñ zwi¹zanych z nadu¿ywaniem alkoholu lub z zespo³em

uzale¿nienia od alkoholu.

Medyczno-psychologiczne aspekty alkoholizmu

163

osiowym zjawiskiem jest g³ód alkoholowy, charakteryzuj¹cy siê

wzmo¿on¹ i trudn¹ do odparcia chêci¹ spo¿ycia alkoholu czy upicia

siê i towarzysz¹c¹ temu utrat¹ kontroli nad iloci¹ wypijanego alko-

holu. Pod³o¿em tych objawów jest neuroadaptacja alkoholu przez

organizm i wprzêgniêcie go jako katalizatora procesów metabolicz-

nych. St¹d organizm domaga siê go jako rodka niezbêdnego do funk-

cjonowania wielu narz¹dów i tkanek. Jego brak oznacza powstanie

zespo³u abstynencyjnego, charakteryzuj¹cego siê wieloma bardzo

przykrymi dolegliwociami psychofizycznymi. Dostarczony organizmo-

wi alkohol powoduje zmniejszenie objawów abstynencyjnych, ust¹-

pienie bólów, przywrócenie energii, umo¿liwia koncentracjê i myle-

nie, ale tylko na jaki czas, po czym organizm, którego wszystkie prze-

miany biochemiczne zosta³y podporz¹dkowane alkoholowi, domaga

siê gwa³townie nowej porcji alkoholu i powstaje b³êdne ko³o uzale¿-

nienia fizjologicznego, które przerwaæ mo¿e jedynie odtrucie organizmu.

Zale¿noæ psychiczna zwi¹zana z alkoholem powstaje pocz¹tko-

wo najczêciej jako nawyk ³atwego regulowania stanu emocjonalne-

go. Alkohol przyjmowany jest celem znieczulania przykrych doznañ

i prze¿yæ oraz wprowadzania siê w stan psychicznego odprê¿enia.

Z czasem, w miarê rozwoju zale¿noci fizycznej, przyjemnoæ jak¹

daje spo¿ywanie napojów alkoholowych zostaje wyparta przez do-

znania negatywne. Przejawiaj¹ siê one w postaci narastaj¹cego na-

piêcia i niepokoju psychicznego, rozdra¿nienia i przymusu przyjmo-

wania alkoholu, ju¿ nie tyle celem wywo³ania po¿¹danych stanów

emocjonalnych, ile celem unikniêcia przykrych dowiadczeñ spowo-

dowanych g³odem alkoholowym i zespo³em abstynencyjnym.

U osób w zaawansowanym stadium uzale¿nienia, zale¿noæ fi-

zyczna i psychiczna wystêpuj¹ ³¹cznie, tworz¹c trudny do przezwy-

ciê¿enia mechanizm przymusu. Ten z kolei prowadzi do wystêpowa-

nia klinicznej destrukcji alkoholowej 7 . Sk³ada siê na ni¹ szereg nega-

tywnych psychicznych i spo³ecznych objawów, które w po³¹czeniu

J. M ELLIBRUDA . Psychologiczne mechanizmy uzale¿nienia i program terapii . wiat

problemów 1996 (11) s. 4; T EN ¯ E . Psycho-bio-spo³eczny model uzale¿nienia od alko-

holu . Alkoholizm i Narkomania 1997 nr 1 (28) s. 279-280.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: