EDUKACJA REGIONALNA
wykłady
25.10.2003r.
Cel:
1. Znajomość pojęć: region, regionalizm
2. Rozumienie istoty regionalizmu
3. Umiejętność wskazania funkcji regionalizmu
Ad. 1. Region ( regio-(is) – okręg, okolica ) to część kraju stanowiąca pewien odrębny obszar, różniący się od otoczenia zespołem cech fizycznych, etnograficznych i gospodarczych.
Pojęcie region w różnych krajach używa się zamiennie: land, hrabstwo, departament, zostało przyjęte przez konferencje władz lokalnych i regionalnych Europy ( Organ Rady Europy powstały w 1975 r. ) wprowadził następujące określenie regionu. W pojęciu region odpowiada na ogół społeczności ludzkiej stanowiącej najszerszą wspólnotę terytorialną wewnątrz każdego państwa narodowego. Wspólnota ta charakteryzuje się homogenicznością typu historycznego lub kulturalnego, geograficznego, społeczno – ekonomicznego, względnie równocześnie wszystkich elementów, co nadaje populacji spójność w dążeniu do celu. Są to zatem Wielkopolanie, Kujawiacy, Pomorzanie, Ślązacy, Górale.
W ujęciu powszechnym i tradycyjnym, region to obszar w granicach linearnych – region administracyjny.
W ujęciu pozalinearnym, region to obszar wyodrębniony według kryterium geograficznego, historycznego, etnograficznego, językowego.
Region ujmowany jest dwojako: jako wspólnota celu i wyrasta z tych samych lub zbliżonych celów życiowych np. region nadmorski, w znaczeniu kulturowym ujmowany jest jako synteza.
Region tworzy wspólne terytorium, więzy społeczne i wzory interakcji.
Cechy charakteryzujące region to:
- układ osadniczy ( centra kulturowe )
- wysoki poziom integracji społecznej ( świadomość dziedzictwa kulturowego )
- wysoki poziom samoregulacji ( przejawia się w rozwijaniu samorządności )
- charakter granic
- stopień wyodrębnienia przestrzennego środowiska społeczno – kulturowego.
Region jest nie tylko materialnym terytorium ukształtowanym przez wymierne czynniki. Jest ujmowany z punktu widzenia mieszkańców i grup społecznych. Jest obrazem przestrzeni społecznych, jest terytorium na którym się żyje i pracuje. Region stwarza poczucie przynależności i zakorzenienia.
Regionalizm – dotyczy okolicy, dążność do poznania i utrzymania odrębności kulturowej danej dzielnicy kraju. Regionalizm rozumiany jest w dwóch znaczeniach:
1. Prąd społeczno – kulturalny, dążący do zachowania kultury danego obszaru i do jej odnowy, propagowania.
2. Ruch społeczno – kulturalny, opierający się na zainteresowaniu odrębnością kultury poszczególnych obszarów, kraju i dąży do pogłębiania wiedzy o tej kulturze, dąży do jej eksponowania.
Geneza regionalizmu – rozwój regionalizmu XIX w. ( Wiosna Ludów 1848 r. ). Regionalizm polski zrodził się w szczególności podczas zaborów; chronienie kultury języka polskiego.
Regionalizm współczesny wyrasta ze sprzeciwu wobec anonimowości w społeczeństwie masowym. Człowiek nie chce być przedmiotem, chce być podmiotem ( wybiera sobie cele, prawo samooceny, kontroli itp. ).
Charakterystyczne czynniki współczesnego regionalizmu to:
- aktywne działanie w tworzeniu dóbr kultury i włączaniu wartości regionalnych w kulturę ogólnonarodową i ogólnoludzką;
- włączanie się w działania na rzecz społeczności lokalnych;
- działanie na rzecz własnego środowiska lokalnego;
- odkrywanie własnych korzeni, akceptowanie innej niż własna społeczności kulturowej, identyfikowanie z małą ojczyzną.
Funkcje regionalizmu:
a) społeczna – polega na kształtowaniu i umacnianiu więzi z regionem; aktywności na rzecz regionu;
b) kulturalna – ochrona, ocalanie ginącej kultury regionalnej;
c) wychowawcza – polega na rozbudzaniu zainteresowań historią, teraźniejszością i przyszłością regionu oraz na kształtowaniu emocjonalnego przywiązania do rodzinnych stron.
Sposoby ujmowania regionalizmu:
a) Historyczno – kulturalne zwane dziedzictwem kulturowym w regionie. Sposób ten określa obszar, zwyczaje, tradycje i wydarzenia historyczne, kulturalne, zasoby kultury materialnej jako źródło zakorzenienia, które jest świadectwem minionej epoki.
b) Geograficzno – społeczne, które dotyczą obszaru administracyjnego i struktury społeczno – ekonomicznej.
K. Denek, O nowy kształt edukacji.
P. Prusak, Nauczyciel w edukacji regionalnej ( w: ) R. Parzędzki, J. M. Strachanowski, Unifikacja czy tożsamość edukacyjna.
Założenia programowe edukacji regionalnej:
Cele:
1. Znajomość pojęcia edukacja regionalna i cele edukacji regionalnej.
2. Umiejętność doboru treści w pracy wychowawczej i form współpracy ze środowiskiem w zakresie prezentacji dziedzictwa kulturowego.
3. Umiejętność wskazania i wykorzystania zasad nauczania własnego dziedzictwa kulturowego.
Przez edukację regionalną rozumiemy wychowanie i kształcenie na treściach najbliższych człowiekowi. Realizowanie na wszystkich szczeblach edukacji szkolnej w placówkach oświatowo-wychowawczych i penitencjarnych pozwala uzyskać wiedzę o regionie, jego przeszłości i tradycji, zbliża do wartości materialnych i duchowych, intelektualnych, moralnych i religijnych, sprzyja identyfikacji z tymi wartościami.
Cele edukacji regionalnej:
- ukształtowanie w wychowankach poczucia własnej tożsamości regionalnej;
- otwarcie na inne społeczności i kultury
Cele szczegółowe edukacji regionalnej:
- wyposażenie uczniów w wiedzę o regionie, w powiązaniu z rzeczywistością narodową, państwową i międzynarodową z zakresu geografii, etnografii i kultury, dotyczącą własnego regionu;
- wydobycie w procesie edukacji wartości tkwiących w regionie, powiązanie z wartościami narodowymi, państwowymi czy też ogólnoludzkimi;
- wprowadzenie ucznia w świat wartości środowiska i przygotowanie do identyfikacji z tymi wartościami;
- kształtowanie tożsamości pluralistycznej.
Zasady nauczania własnego dziedzictwa kulturowego:
1. Zasada wzorca – czyli czerpanie przykładów z najbliższego otoczenia.
2. Zasada identyfikacji z małą ojczyzną
3. Zasada kształtowania tożsamości regionalnej i narodowej
4. Zasada szacunku wobec innych wartości
5. Zasada tolerancji wymaga poszanowania różnorodności i odrębności kulturowych innych grup.
Te zasady powinny prowadzić do tworzenia wspólnoty dla przyszłości, poprzez poszukiwanie własnej tożsamości.
13.12.2003 r.
Mała Ojczyzna jako wartość edukacji
1. Co to jest Ojczyzna i jej rola w procesie wychowania.
2. Zrozumienie istoty małej Ojczyzny w tradycyjnym i współczesnym ujęciu.
3. Umiejętność dostrzeżenia własnej lokalności.
Edukacja, którą rozumiemy jako proces do zachowania tradycji. Podstawową wartością w edukacji jest mała Ojczyzna.
Ojczyzna to kraj, w którym mieszka, urodził się, którego jest obywatelem lub z którym powiązany jest wspólnotą losów historycznych, wspólnoty kulturowej, języka oraz związku emocjonalnego np. historycznego.
Ojczyzna to także środowisko urodzenia, to ziemia przodków z którymi jesteśmy związani emocjonalnie w wyniku przekazu kulturowego.
Na treść pojęcia składa się:
- określona zbiorowość ludzi;
- terytorium historycznie należące do danego narodu;
- historia przekazywana z pokolenia na pokolenie np. historia, tradycje, legendy.
Etymologia pojęcia Ojczyzny – słowo to pochodzi od łacińskiego patria – Ojczyzna, pater – ojciec, patrimonium – ojcowizna.
Rozumienie słowa Ojczyzna stanowi tożsame określenie jak rodzina. W językach słowiańskich rodzina łączy sens Ojczyzny.
Proces globalizacji powoduje, że w młodym pokoleniu zacierają się te normy. W Polsce mimo wielu procesów, aktualne pojęcie tłumaczone przez Karola Libelt – jeden ród, lud, plemię z którego wyszli nasi rodzice, którego sami jesteśmy matką. Ponadto uważał on, że na pojęcie Ojczyzny składa się państwo ze wszystkimi obywatelami. Ojczyzna stanowi wartość autonomiczną w sensie ziemi określonego narodu, a zadaniem jest rozwijanie miłości do Ojczyzny.
Ojczyzna była natchnieniem pisarzy. Kazimierz Denek O nowy kształt edukacji w jednym z rozdziałów dokonał przeglądu utworów polskich poetów, których natchnieniem była Ojczyzna. Zawarł fragmenty wierszy Marii Konopnickiej (str. 148), Zamiewski ( str. 151 ), Janczewski ( str. 150 ). One zawierają emocjonalny stosunek do tej wartości. Inne czasy to czasy Konopnickiej – czas zaborów, ale odniesienie jest to samo. Osowski istotę małej Ojczyzny nazwał prywatną, osobistą w odróżnieniu do dużej, wielkiej Ojczyzny. Określenie mała funkcjonuje jako ojcowizna lub swojszczyzna, u Nikotorowicza jako domowizna.
Według Osowskiego to najbardziej naturalne środowisko człowieka, oaza człowieka przed zniekształconymi formami życia. Mała Ojczyzna, to miejsce w którym się rodzimy. Można przyjąć, że mała Ojczyzna jest przestrzenią psychofizyczną, powstałą w wyniku szczegółowych związków intelektualnych i emocjonalnych jednostki z otoczeniem oraz praktycznych działań w miejscowym środowisku. Zatem mała Ojczyzna jest rzeczywistością realną, konkretną i materialną, a jednocześnie naznaczoną wartościami, znaczeniami, symbolami i nitami.
Istotą małej Ojczyzny są tam żyjący ludzie na określonym terytorium, pozostający w kręgu kultury, przyrody. Jest źródłem tożsamości zarówno indywidualnej jak i łączy kulturę z przeszłością poprzez przekaz historii, więzi rodzinne. Mała Ojczyzna łatwo odpowiada na pytaniem kim jestem? Dokąd zmierzam? Daje poczucie zakorzenienia, bycia u siebie, ale jednocześnie obowiązek uczestnictwa i ulepszania istniejących warunków.
Współczesne odniesienie do małej Ojczyzny – pisze o tym Theiss, który zwraca uwagę na to, że Ojczyzna jest źródłem życia lokalnego, źródłem opartym na wolności, samorządności, wspólnym dobrze, dialogu i przestrzeganiu prawa. Jest współcześnie strukturą dobrze znaną, nadal stawia wymagania starań, wysiłku i nakładu; jest miejscem przekształcania się wspólnoty lokalnej. Grupa tam mieszkających ludzi skupiona jest wokół ludzi, który w toku dyskusji szukają najlepsze rozwiązanie w drodze do celu.
Okres transformacji jest czasem niemożności. W. Theiss wprowadził określenie syndromu gminnej rozpaczy. Polega na tym, że w obliczu biedy, bezrobocia, rodzi się brak wiary w to, że może się coś zmienić; szerzy się apatia szczególnie w środowiskach po pegerowskich ( PGR-y ).
W tych warunkach mała Ojczyzna staje się środowiskiem ryzyka kulturotwórczego. Chęć dokumentowania swojej przeszłości. Od szkoły poprzez gimnazjum same dzieci zdobywają wiedzę poprzez drzewo genealogiczne. Rola kulturotwórcza polega na przekazie – przekaz tradycji i obyczajów np. tradycje świąteczne, zwyczaje, obyczaje, obrzęd dożynek, legendy, pieśni i tańce.
Szczególną rolę odgrywają towarzystwa regionalne związane z danym miastem.
Kultura ludowa elementem istoty tożsamości kulturowej społeczeństwa polskiego.
1. Zaznajomienie się z pojęciami: kultura ludowa i folklor.
2. Rozumienie cech funkcji kultury ludowej.
3. Dostrzeżenie zmian warunkujących tworzenie kultury lokalnej.
Kultura ludowa to oryginalny wytwór ludu, jego tradycje wytworzone w przeszłości, niezmienne, samoistne i zamknięte. Według prof. Bursztry regionalny typ kultury charakteryzują: kultura materialna – są to narzędzia, techniki pracy, ubiór, budownictwo oraz elementy kultury społecznej umysłowej – zwyczaje, obyczajowość, język, zasady moralne, poczucie przynależności do grupy.
Do sztuki ludowej należy sztuka plastyczna, dekoracyjna, budownictwo, narzędzia gospodarstwa domowego, tkactwo, ceramika, pieśni ludowe, muzyka.
Folklor – zakres sztuki ludowej, oryginalna twórczość ludowa, pieśni, tańce, melodia, ale i też wiedza ludu obejmująca praktyki czarodziejskie i lecznictwo.
Związany jest z warunkami życia i z ludźmi żyjącymi na danym obszarze. W treści i formach jest odbiciem życia ludności.
Cechy kultury ludowej – Ojczyzna jest pewną swoistością, zawiera sztukę ludową i folklor. Przykładem kultury plebejskiej były zespoły, które dawały ogromną radość. Kultura ta zawiera elementy kultury dworskiej i mieszczańskiej, zawsze zawierała zróżnicowanie elitarne. Główną cechą kultury ludowej jest tworzenie i przekaz, który dokonuje się w kontaktach bezpośrednich. Podłożem są więzy społeczne. Jest to kultura o charakterze oralnym, różniąca się od kultury piśmiennej elitarnej i od współczesnej. Twórcami są ludzie wyspecjalizowani. W kulturze ludowej może być rolnik, który wykonuje jakąś pieśń. Odbiorcy w kulturze są bardziej swobodni. Tworzy się ona w międzyosobowych kontaktach, a tym samym łączy ludzi w bliskości przestrzeni. Kultura ludowa jest treścią przestrzeni, podstawą tożsamości i wytrwałości związków tego środowiska. Bez kultury ludowej nie byłoby treści materialnej. Dzięki niej ludzie mają własną Ojczyznę, mogą głębiej wszystko przeżywać. Kultura ludowa tworzy wartości lub określa co jest najważniejsze, co jest mądre i godziwe. Jednostki, które uczestniczą w niej, mają poczucie swojskości, poczucie odrębności do kultury elitarnej. Są oni świadomi odmienności słownictwa w zakresie poezji, obrzędów, mitów, budownictwa i uroczystości weselnych.
Tworzy wizje, opiewa wszystko co jest ważne. Kultura ludowa posiada funkcję stymulującą, pobudza do działania. Występuje różnicowanie i dynamizowanie kultury ogólnospołecznej ( inne są warunki na nizinach, inne nad morzem ). Kultura ludowa realizuje wartości ogólnospołeczne. Jest charakterystyczna dla danego środowiska przez co wzbogaca kulturę ogólnospołeczną.
Przyczyny kryzysu:
- założenia ustrojowe w przeszłości;
- brak bierności, idealizacja ziemi, która prowadziła do braku wartości poczucia wsi – bierność jest następstwem wyręczenia autentycznych twórców;
- idealizacja nowoczesności; mniejsze zainteresowanie tworzeniem biernej postawy kultury;
- załamanie się stabilności wsi;
- osłabienie więzi rodzinnych i sąsiedzkich.
Przejście od kultury ludowej do lokalnej stało się szansą utrzymania tożsamości. Podłożem dla tej kultury jest odmienna od kultury społecznej. Odmienność może się wyrażać odmiennym stylem życia. Ludzie muszą być zintegrowani, dalszy rozwój wymaga poczucia wartości. Zależy on od infrastruktury społeczno – kulturalnej np. krzyże, kapliczki, kościoły.
17.01.2003 r.
Aksjologiczny wymiar kultury regionalnej w wychowaniu dzieci i młodzieży
Czy wartości kultury regionalnej mogą stanowić świat wartości sprzyjający wychowaniu młodego człowieka?
Aksjologia – nauka o wartościach, teoria wartości. Jest to dział filozofii zajmujący się badaniem natury wartości, ustala co jest cenne, o co warto zabiegać; ustala normy i kryteria wartościowania.
Wartość – pojęcie to ma charakter wieloznaczny. Wartością jest to wszystko, co cenne, godne pożądania i wyboru, to co stanowi ostateczny cel ludzkich dążeń. W naukach humanistycznych wartością jest to, co człowiek ceni, grupa społeczna, wszystko, to co jest uważana za ważne, godne przeżywania. Do wyróżniania tego co cenne i wartościowe służą przekonania.
M. Roceach wyróżnił wartości ostateczne i instrumentalne. Wartości instrumentalne – ambitny, zdolny, czysty, odważny – to cechy zachowania człowieka.
Wartości ostateczne – wolność, szczęście, pokój na świecie, dojrzała miłość – to stan rzeczy albo dążenia człowieka.
Wychowanie – jest to proces kształtowania wielostronnej osobowości wychowanka zgodnie z celami aprobowanymi przez społeczeństwo, którego jest członkiem i w którego obowiązkach będzie brał udział w życiu dorosłym. Celem ostatecznym wychowania jest człowiek i jego doskonalenie.
Wychowanie musi mieć charakter wielostronny, czyli musi obejmować wszystkie strony człowieka ( fizyczną, moralną, intelektualną, emocjonalną, estetyczną, operacyjną oraz stronę duchową ). Pominięcie którejś z tych stron zuboży wychowanie. W tak rozumianym wychowaniu nie może zabraknąć świata wartości. Pytania aksjologiczne zadawane przez dzieci i młodzież. Wpajamy dzieciom jak odróżnić dobro od zła itp. Wychowawca proponuje wychowankowi konkretny świat wartości służących wychowaniu młodego pokolenia.
Rozwój wychowanka powinien być pełny tzn., że powinien dotyczyć każdego człowieka i nie tylko mojego umysłu, rozwoju fizycznego, stosunku do innego człowieka – tak określa się rozwój integralny ( ogarnia wszystkie sfery człowieka tj. psychiczna, biologiczna, intelektualna, duchowa, moralna ).
Przestrzeń wartości tworzy kultura regionalna. Między kulturą regionalną a człowiekiem istnieje sprzężenie zwrotne tj. człowiek tworzy kulturę, a kultura człowieka. Kultura jest właściwym sposobem bytowania człowieka – słowa Jana Pawła II na konferencji UNESCO 1991 r. ). Środowisko kulturowe uważa się za ważny element rozwoju człowieka.
Wartości tkwiące w kulturze regionalnej
...
aniulaboro