5.doc

Strona główna  |   GIS/LIS   |   Mapy Tematyczne

Poczta

Historia Regionu Wałbrzyskiego

SPIS TREŚCI

Z NAJDAWNIEJSZYCH DZIEJÓW

·         Najstarsze ślady pobytu człowieka w rejonie Wałbrzycha pochodzą z paleolitu (na ziemiach polskich 500 000 – 8000r. p.n.e.). Znajdowano obrobione krzemienie, świadczące o tym, że ówczesny człowiek zapędzał się w głąb Kotliny Wałbrzyskiej podczas polowań. Na terenie Wałbrzycha w pobliżu obecnego kocioła Matki Boskiej Bolesnej odkryto w drugiej połowie XIXw. kamienną siekierkę z wywierconym otworem na osadzenie styliska. Długość wyniosła 11,2 cm, szerokość 4,4 cm. Dwie pozostałe siekierki nie mają wywierconego otworu. Pochodzą one z: doliny Pełcznicy (u stóp Zamku Książ) oraz z Poniatowa. 

·         Z neolitu pochodzą wyroby krzemienne z centrum miasta oraz ułamek naczynia i kilkanacie krzemieni z Podgórza. Z epoki brązu (kultura łużycka) pochodzi, odnalezione w 1865r. w pobliżu kościoła p.w. Matki Boskiej Bolesnej, 5 dużych i jedna mniejsza urna, w których znajdowały się przepalone szczątki ludzkie. Również w latach 60-tych minionego stulecia, w odległości ok. 300 m na wschód od tego znaleziska, na łące nad Pełcznicą, odkryto 2 cienkościenne uchate czarki kultury łużyckiej datowne na okres halsztacki epoki żelaza. 

·         Trwający od przełomu er do 375 r.n.e. okres rzymski zaowocował zbiorem monet:
- przed 1938r. znaleziono w mieście 5 monet (jedna Hadriana, dwie Antonina Piusa, dwie nieczytelne), 
- jedną monetę Domicjana znalezioną w Starym Zdroju w pobliżu jednego ze źródeł, 
- brązową monetę ze Szczawna Zdroju (znaleziona w pobliżu dawnych drewnianych cembrowin ujęć wód leczniczych). Zastanawiające, że oprócz monet nie znaleziono innych rzymskich pamiątek. 

·         Z ok. 800r. pochodzi znaleziona w 1894r. na zboczach gór Wołowiec (na granicy dawnych wsi Kamieńsk - dziś część Jedliny - i Podgórza - obecnie dzielnica Wałbrzycha) karolińska ostroga żelazna. Jest to jedyny dowóistnienia jakiegokolwiek osadnictwa w tym rejonie na przełomie wików VIII i IX.

·         Na początek Xw. datowane są znalezione w 1992r. na terenie Starego Książa fragmenty topora i tzw. półkosek. Przed powstaniem tu w XVIIIw. romantycznej ruiny istniało tu wczesnoredniowieczne grodzisko i zamek. Kształ topora świadczy, że powstał on na terenie Państwa Wielkomorawskiego.

·         Późnoredniowieczne (XIV-XVw.)znaleziska archeologiczne z Regionu Wałbrzyskiego to ceramika (5 stanowisk w Rusinowej, 2 stanowiska z Poniatowa, 3 ze Śródmiecia) i fragmenty budowli (wieża rycerska?) z Lubiechowa. 
W średniowieczu w centrum obecnego miasta istniało grodzisko (między dzisieszymi ulicami Młynarską a MIckiewicza) - uważane jest za słowiańskie piercieniowe grodzisko otoczone wałami lub za tzw. gródek stożkowaty otoczony tylko palisadą z drewnianych bali. 
Z czasów średniowiecza pochodzą zamki: 
- Stary Książ - którego początku można dopatrywać się już w IXw. (pierwsze fortyfikacje) i jego rozkwitu, jako budowli obraonnej, w XIII-XIVw. Obiekt ten został przebudowany w końcu XVIIIw. Tutaj prawdopodobnie (a nie do Książą) w 1290r. Bolko I przeniósł swą rezydencję z Lwówka. Z miejscem tym kojażone są nazwy: Vorstinburg, Fuerstenburg, Furstenberk 
- Książ - prawdopodobnie powstał dopiero w XIVw. 
- Nowy  Dwór - usytuowany na szczycie Zamkowej Góry - wzniesiony przed 1364r. przez Bolka II Świdnickiego. 
- Rogowiec i Radosno. 
- Grodno w zagórzu Śląskim. 
- Cisy - zbudowanypod koniec XIIIw. Był własnością rycerskich rodów Bolczów, Zaydliców, Czetryców i in. W 1437 r. zdobyty przez Husytów i zniszczony. Po tym wydarzeniu udało sie go odbudować tylko częściowo - w 1800r. został całkowicie opuszczony.
- Bolków.

OD XV W. DO WOJNY TRZYDZIESTOLETNIEJ

·         Wałbrzych po raz pierwszy został odnotowany jako miasto w 1426r. W dokumencie sprzedaży Ulrich Schoff - właściciel zamku Nowy Dwór- przekazuje "miasteczko Wałbrzych" Janowi z Liebenthal.  Są znane źródła (E.I. Nason - kronikarz księstwa świdnicko-jaworskiego)  mówiące o istnieniu w Wałbrzychu grodziska z cudownym źródełkiem. Najwczeniejszą nie budzcą zastrzeżeń datą z dziejów osady jest rok 1305, w którym powstało tzw. Liber fundations biskupstwa wrocławskiego, gdzie wymieniona jest nazwa Waldenberc. W źródłach z XIVw. pochodzą nazwy wsi należące dziś do Wałbrzycha: Poniatów (1335), Lubiechów (1337), Stary Zdrój (1357), Rusinowa (1372)

·         W czasie wojen husyckich miasto Wałbrzych, mimo że otwarte, pozbawione obronnych murów, nie zostało spalone ani nawet złupione. Stało się tak dlatego, że ówczesny pan Wałbrzycha, rycerz śląski Herman Czetryc, zajął zdecydowane prohusyckie stanowisko. Wyrazem tego było splądrowanie przez ludzi Czetryca w 1427r. klasztoru w Krzeszowie.
Okres wojen husyckich przyniósł jednak całkowite zniszczenie okolic Wałbrzycha: zniszczone zostały wioski Grzmiąca i Rybnica, a zamki w Rogowcu i Radosnej zburzone. 

·         W wojnie o tron czeski (1467 - 1478) pomiędzy Jerzym z Podbieradu (umiarkowany kierunek husytyzmu) a Maciejem Korwinem (królem Węgier) księstwo świdnicko-jaworskie formalnie uznało panowanie króla węgier. Mimo to panowie Wałbrzycha i dóbr wałbrzyskich, Jerzy i Jan Czetrycowie (synowie Hermana) stanęli po stronie czeskiej. Opowiadając się po stronie króla Jerzego, przekazali mu w 1464r. Książ.
W odwecie po śmierci króla Jerzego, następca na tronie czesko-węgierskim Władysław Jagiellończyk, oddał Wałbrzych na krótko (l. 1490 - 1492) rodzinie Czyrnów.
Jednakże już w roku 1493r. rodzina Czetryców może chwalić się ponownie dwoma zamkami (Książ i Chojnik), jednego miasteczka (Wałbrzych) i 19 wsi.

·         W 1499 król Czech i Węgier Władysław  nadał prawa miejskie i górnicze osadzie Boguszów. Wówczas w Boguszowie wydobywano srebro, które w całości, celem oczyszczenia, przekazywano do mennicy we Wrocławiu.
W 1550 r. utworzono tu Królewski Urząd Górniczy.

·         Pierwsza wzmianka o kopalni węgla kamiennego pochodzi z 1561r. i dotyczy zakładu na Białym Kamieniu. Wg. niej rodzina Hochbergów oddaje kopalnię w dzierżawę Jerzemu Rudlowi.
W roku 1594 wydobywano już węgiel w trzech miejscowościach: Sobięcinie, Białym Kamieniu i Starym Zdroju. Wówczas cały urobek wysyłano do kuźni w Świdnicy.

·         W 1534r. w Wałbrzychu wprowadzono luteranizm: pastorowi podporządkowano istniejącą przy kościele parafialnym szkołę.

OD XVII W. DO POCZ. XVIII W.

·         W lipcu 1618r. na zebraniu stanów śląskich Wałbrzych przylącza się do opozycji antyhabsburskiej - antykatolickiej - na Śląsku. Wchodząc do tzw. czwartego okręgu zbrojnego żołnierze z Wałbrzych odbywają ćwiczenia w Świdnicy.

·         Uciekinierzy wojenni w 1624r. i w 1627r. przynoszą do Wałbrzycha zarazę. Umierają steki mieszkańców.

·         W 1632r. protestanckie wojska szwedzkie (pułkownik Duval) żąda od również protestanckiego Wałbrzycha kontrybucji, którą wyegzekwowano siłą. W 1633r. przemarsze wojsk szwedzkich niszczą Książ, Świebodzice oraz Boguszów - niepogrzebane ciała żołnierzy stają się powodem zarazy, która pochłania 126 mieszkańców Wałbrzycha.

·         W 1639r. w Wałbrzychu kwaterują katolickie wojska cesarskie.

·         W wyniku konreformacji w l. 1653 - 1667 w Wałbrzychu odebrano protestantom kościół parafialny, wypędzono ewangelickich nauczycieli i pastorów (m.in. pastora Reussandorf'a), a nakaz przejścia na katolicyzm niemal wyludnił całe miasto.

·         Od roku 1653 następuje intensyfikacja produkcji wyrobów lnianych i co za tym idzie podniesienie podatków eksportowych i wprowadzenie tzw. czynszu tkackiego. zastąpił on daniny w lnie surowym.

·         W latach 1679-1680 wybuchają powstania chłopskie:
- chłopi z 7 wsi z okolic Mieroszowa i Głuszycy występują przeciwko Hochbergom z żądaniem obniżenia podatków,
- chłopi z Zagórza Śląskiego oblegają zamek żądająć obniżenia robocizn i służebności; bunt stłumiono siłą: dwóch chłopów powieszono w Jaworze, dwóch w Świdnicy.

·         Bunt mieszkańców Wałbrzycha przeciwko Henrykowi Czetrycowi i proces w latach 1671-1672, w wyniku którego wałbrzyszanie tracą prawo do sprzedaży piwa.

·         Dokument z 26.09.1686r. przekazuje informację o nieszcześliwym wypadku na kopalni w Sobięcinie. Zginęło dwu górników.
Na pocz. XVIIIw. pojawiają się pierwsze skargi na szkody górnicze. Do urzędu górniczego wpływa skarga od Dawida Enderwitz'a na działalność kopalni, po której obniżyło się pole, a łąki zostały zasypane miałem węglowym.

·         Zwycięstwo kontreformacji zahamowało rozwój wałbrzyskiej szkoły. Gdy opiekę nad szkołą przejmuje katolicki proboszcz Heising, szkoła świeci pustkami. Ewangeliccy wałbrzyszanie wysyłają swoje dzieci do szkół we Wrocławiu i Świdnicy. Wynikiem takiego postępowania był np. rektor szkoły przy kościele marii Magdaleny we Wrocławiu - Henryk Klose.

OD WOJEN ŚLĄSKICH DO POCZ. XIX W.

·         W grudniu 1740r. na Śląsk wkroczyła armia pruska. Do Wałbrzycha pierwsze oddziały weszły 30.01.1741r i obsadziły drogi wiodące do Świebodzic, Boguszowa i Świdnicy.
Owczesny pan Wałbrzycha, Hochberg, 7.11.1741r. składa hołd pruskiemu królowi Fryderykowi II.

·         Prusacy wprowadzają nowy podział administracyjny: Wałbrzych należy do powiatu świdnickiego, kamery wrocławskiej.

·         W grudniu 1744r. (w ramach tzw. drugiej wojny śląskiej) przez Wałbrzych przechodzą oddziały pruskie. Na maisto zostaje narzycona kontrybucja w wysokości 1000 talarów i przymusowe prace ich obywaleli przy budowie umocnień w Świebodzicach.
Za proaustriackie stanowisko zostaje aresztowany burmistrz Wałbrzycha - Graeffner i odstawiony do komendantury w Świdnicy. Podobnie też ówczesny właściciel miasta Henryk Ludwik Karol Hochberg uchyla się od zapłacenia Prusakom podatków, po czym wydaje Austriakom dużą ilość żywności, wina i paszy dla koni.
23.09.1745r. na miasto najeżdża grupa proaustriackich pandurów, która niszczy warsztaty rzemieślnicze i uprowadza bydło. W wyniku drugiej wojny śląskiej Wałbrzych pozostaje pruski.

·         Trzecia wojna pruska dotknęła region dopiero w roku 1757. wówczas mieszkańcy miasta budowali twierdzę Świdnica oraz zostali zmuszeni do wysyłania budulca na twierdzę w Kłodzku.
W listopadzie 1757r. Austriacy zdobywają Wałbrzych i zakładają tu szpital polowy oraz aptekę, by w kwietniu 1758r. oddać cały region pruskiemu gen. Fouque. W odwecie Austriacy zajmują Boguszów.
W czerwcu 1760r. kontrofensywa austriackiego gen. Laudon'a całe Pogórze Sudeckie dostaje się w ręce katolików. Generał Laudon w Wałbrzychu stawia swą główną kwaterę. Pod koniec roku Region ponownie - na krótko - w rękach Prus.
Aż do 1 października 1761r. w mieście kwaterował gen. Laudon, który uruchomił tu dużą polową piekarnię. W okresie tym zdobywa on twierdzę w Świdnicy.
W lipcu 1762r. region ostatecznie przechodzi w ręce Prus, co zsotaje potwierdzone traktatem pokojowym z 15.02.1763r.