Encyklopedia Łodzi 3.pdf
(
9215 KB
)
Pobierz
okladka_3.indd
ISSN 1731-092X
I L U S T R O W A N A
H I S T O R I I
Ł O D Z I
P O C Z
T E K
X I X
W I E K U
W I Z J A
N O W E G O
M I A S T A
zeszyt
nr 3
ISSN 1731-092X
ILUSTROW
A
NA
ENCYKLOPEDIA
HISTORII
ŁODZI
ISSN 1731-092X
ISSN 1731-092X
ILUSTROWANA
ENCYKLOPEDIA
HISTORII
ŁODZI
ZBIERZ KOLEKCJ
!
www.uml.lodz.pl
ILUSTROWANA
ENCYKLOPEDIA
HISTORII
ŁODZI
OD
POŁOWY
XVI
WIEKU
DO
KO
CA
XVI
WIEKU
CO MIESI
C
NOWY ZESZYT!
OKRES
PRADZIEJÓW
I
REDNIOWIECZA
OKRES
PRADZIEJÓW
.
t
1423 – 2008
PIERWSZA
POŁOWA
XIX
WIEKU
WIZJA
NOWEGO
MIASTA
zeszyt
nr 2
zeszyt
nr 3
zeszyt
nr 1
ZBIERZ KOLEKCJ
!
CO MIESI
C
NOWY ZESZYT!
ZBIERZ KOLEKCJ
!
CO MIESI
C
NOWY ZESZYT!
ZBIERZ KOLEKCJ
!
CO MIESI
C
NOWY ZESZYT!
E N C Y K L O P E D I A
WA
IA
i l u s t r o w a n a
e n c y k l o p e d i a
h i s t o r i i
ł o d z i
zeszyt
nr 3
• do czytelników •
Co prawda zeszyt nr 3 naszego wydawnictwa obejmu-
je okres 30 lat, od rozbiorów do połowy lat dwudzie-
stych XIX wieku, ale tak naprawdę decydujące dla ka-
riery Łodzi było kilka lat. Ani czasy zaboru pruskiego,
ani okres Księstwa Warszawskiego nie tchnęły jeszcze
nowego ducha w maleńkie rolnicze miasteczko, leżą-
ce – jak mówiono wtedy – koło Zgierza i Strykowa.
Dopiero w tzw. okresie konstytucyjnym Królestwa
Polskiego sprawy ruszyły z miejsca. Praktycznie
pięć lat zdecydowało o przyszłych losach miasta
– w tym czasie powstały jego fundamenty i wytyczo-
no główne kierunki rozwoju.
Wystraczy wspomnieć, że w 1820 roku, kiedy
zjawił się w Łodzi prezes Komisji Woj. Mazowiec-
kiego Rajmund Rembieliński było w Łodzi ok. 800
mieszkańców i 120 domów w rejonie dzisiejszego
Starego Miasta. Do końca 1822 roku nie mieszkał
tutaj żaden cudzoziemski rzemieślnik, ani fabry-
kant. Za to już 5 lat później mamy Łodzi zupełnie
nową sytuację: regulacji poddano obszar starówki,
wzniesiono osadę sukienniczą Nowe Miasto oraz
dużą osadę fabryczną na południu zwaną Łódką, do
której ciągnęli osadnicy z Niemiec, Czech, Śląska,
Wielkopolski.
Łódź się zaludnia osiągając pod koniec lat 20.
XIX wieku około 5 tysięcy mieszkańców. W Nowym
Mieście osiedlają się sukiennicy, w Łódce – prządko-
wie lnu i tkacze bawełny, na Starym Mieście powstaje
rewir żydowski. Tak oto w ciągu kilku lat za sprawą
głównie Rajmunda Rembielińskiego narodziła się
nowa Łódż, a my mamy chyba do spłacenia dług wo-
bec niego, choćby poprzez wystawienie mu pomnika.
Arkadiusz Grzegorczyk
Redaktor naczelny
w i z j a
n o w e g o
m i a s t a
spis treści
• U schyłku rzeczypospolitej
63
NA OKŁADCE:
Ratusz i kościół
na Rynku Nowego
Miasta.
Litograia
W. Walkiewicza.
Ilustracja
w Oskar Flatt
„Opis miasta Łodzi...”
Wydanie z 1853 roku.
• Łódź pod zaborem pruskim
64
• Czasy Księstwa Warszawskiego
67
• Początki szybszego rozwoju
69
• regulacja Starego Miasta
74
• Wielka karta rozwoju Łodzi
76
• Budowa nowego Miasta
78
• Pierwsza faza przemysłowa
1823-1824
80
• Osada przemysłowa Łódka
84
• Trzeci łódzki ratusz
90
• narodziny ulicy Piotrkowskiej
91
• Legenda „Panny Piotrkowskiej”
92
ISSN 1731-092X
Nakład: 6000 egz.
Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi
Suplement historyczny
miesięcznika „Piotrkowska 104”
Wy d a w c a :
Urząd Miasta Łodzi
Biuro Analiz Medialnych i Wydawnictw
90-926 Łódź, ul. Piotrkowska 104
Koncepcja, redakcja, opracowanie
Arkadiusz Grzegorczyk
Stare domy przy
ul. Nowomiejskiej,
zbudowane
w latach 20. XIX w.
w czasie budowy
osady sukienniczej
Nowe Miasto.
Widok z 1912 r.
Projekt graiczny i skład
Paweł Kawiński
• www.kofeini.com
Zdjęcia:
Archiwum UMŁ, Paweł Kawiński,
Hanna Zubrzycka-Kolińska
Druk i oprawa:
WIST
nr III
/ 1
i l u s t r o w a n a
e n c y k l o p e d i a
h i s t o r i i
ł o d z i
2
Periodyzacja dziejów Łodzi
•
wieś monarsza – założona ok. XII-XIII wieku n.e.
•
wieś biskupia – ok. XIV wieku (pierwszy zapis – 1332 r.)
•
miasto feudalne – pocz. XV wieku (lokacja – 1414 i 1423 r.)
•
1423 – 1806 – we władaniu biskupów włocławskich
•
1793 – 1806 – pod zaborem pruskim
(po sekularyzacji dóbr kościelnych
od 1806 r. miasto rządowe)
•
1807 – 1815 – w granicach Księstwa Warszawskiego
•
od 1815 roku – wchodzi w skład Królestwa Polskiego
•
1830 – 1863 – pod administracją polsko-rosyjską
•
1863 – 1914 – w administracji rosyjskiej
•
1914 – 1918 – głównie pod okupacją niemiecką
•
1918 – 1939 – drugie co do wielkości miasto II RP
•
1939 – 1945 – pod okupacją niemiecką
ŹródŁa bibliograficzne
Pierwszą pozycją jest wydana w styczniu 1853
roku książka Oskara Flatta „Opis miasta Łodzi
pod względem historycznym, statystycznym
i przemysłowym”. Stanowi do dziś nieocenione
źródło fundamentalnych wiadomości o wcze-
snych okresach istnienia miasta. Następne zna-
czące w historii naszego miasta pozycje to: Jana
Karola Kochanowskiego rozprawa z roku 1907
pt. „Szkice i drobiazgi”, opublikowana w Biblio-
tece Warszawskiej oraz ks. Stanisława Muzne-
rowskiego „Przyczynki do monograii Łodzi”
z roku 1922, a także Andrzeja Zanda „Narodzi-
ny Łodzi nowoczesnej” i inne prace tegoż autora.
Z nowszych pozycji należy wymienić: „Ulicę
Piotrkowską” Anny Rynkowskiej oraz mono-
graię „Łódź – dzieje miasta” , tom I, pod red.
Ryszarda Rosina (PWN 1980), która pozostaje
najpełniejszym źródłem wiedzy o naszym mie-
ście. Ponadto korzystaliśmy z licznych artyku-
łów i publikacji: Witolda Kowalskiego, Francisz-
ka Lewandowskiego i Wacława Pawlaka – nie-
strudzonych badaczy łódzkich dziejów.
i l u s t r o w a n a
e n c y k l o p e d i a
h i s t o r i i
ł o d z i
nr III
/ 2
U schyłku rzeczypospolitej
63
Pod koniec XVIII wieku na terenach podłódzkich bardziej niż w mieście
widać było ożywienie gospodarcze związane z koniunkturą na drewno
i rozwojem hut szkła, a także z falą tzw. osadnictwa olęderskiego.
• rozwój PrzemysŁu szklarskiego •
Po-
czątki przemysłu na terenie dzisiejszej Łodzi – jak się
okazuje – wiążą się nie z włókiennictwem, a ze szklar-
stwem. W Łodzi i jej najbliższych okolicach – jeszcze
w okresie przedrozbiorowym – rozwinął się przemysł
szklarski, co miało związek z dużymi zasobami i ni-
ską ceną drewna w tym rejonie. Już w połowie XVIII
wieku czynna była huta szkła w Lućmierzu, która
utrzymała się tylko do lat 80. Jeszcze przed II rozbio-
rem powstała huta szkła pod Chojnami. Znajdowała
się ona w okolicach dzisiejszych ulic Dąbrowskiego,
Niższej i Broniewskiego, a w kolonii Chojny Huta
mieszkało ok. 50 osób. Następna powstała między
wsią Kały a Sokołowem. Również w końcu XVIII
wieku uruchomiono nową hutę w Radogoszczu,
a niedaleko od Łodzi czynnych było kilka innych za-
kładów. Na przełomie wieków działały też huty szkła:
• osadnictwo olęderskie •
Za datę zamy-
kającą dzieje Łodzi rolniczej i rozpoczynającą dzie-
je Łodzi przemysłowej przyjmuje się rok 1823, gdy
w miasteczku pojawili się pierwsi rękodzielnicy,
sukiennicy ze Śląska, Czech i Niemiec. Jednak już
w ostatnich latach istnienia dawnej Rzeczypospolitej
najbliższe okolice Łodzi przeżywały okres pewnego
ożywienia gospodarczego i osadnictwa, które wy-
raźniej widać we wsiach podłódzkich. Np. w Wólce
w 1760 r. niemal 1/3 gospodarstw chłopskich była
opuszczona, a w 1792 roku – czyli przed zajęciem
tych okolic przez Prusaków – prawie wszystkie zo-
stały już obsadzone, głównie przez nowych koloni-
stów, a w najbliższych okolicach Łodzi powstało kilka
nowych osad.
Niektórzy okoliczni właściciele ziemskich poczęli
tu sprowadzać tzw. osadników olęderskich. Osadnic-
two to, zarówno na terenie Wielkopolski, jak i ziem
Polski środkowej, w minimalnym stopniu obejmo-
wało autentycznych Holendrów, natomiast najważ-
niejszą rolę odgrywał w nim czynnik niemiecki, choć
również często i polski. Osadzeni na terenach pole-
śnych, które musieli wykarczować, tzw. olędrzy zwol-
nieni byli przeważnie od pańszczyzny, w zamian zaś
musieli płacić czynsz w gotówce.
W ostatnich latach istnienia dawnej Rzeczypo-
spolitej na obszarze dzisiejszej Łodzi powstały trzy
niewielkie osady olęderskie. Jedna z nich założona
została na terenach po wyciętym lesie należącym do
wsi Chojny i nosiła nazwę Holendry Choińskie, Dą-
brówka albo Dąbrowa. Osada ta znajdowała się na
granicy Zarzewa i Chojen.
W 1790 roku właściciel dóbr Mileszki Jan Stet-
kiewicz na wylesionych gruntach na wschód od Wi-
dzewa założył maleńką osadę olęderską, która przy-
jęła nazwę od jego imienia – Janów. Zabudowania
jej leżały na północ od obecnej linii kolejowej Łódź
– Koluszki.
Na terenach poleśnych należących do wsi Rado-
goszcz powstała w 1793 roku trzecia z kolei osada
olęderska – Żabieniec, położona na zachód od terenu
dzisiejszego stadionu „Start”.
Stanisław August
Poniatowski
– ostatni król Polski
(1764-1795).
Pod koniec XVIII w. powstała huta szkła w kolonii
Chojny, a potem osada Dąbrowa.
na gruntach dawnej wsi Rogi, gdzie dla pracowni-
ków zbudowany został specjalny budynek familijny,
w którym zamieszkały 62 osoby i Huta Jagodnica,
z 17 domami. Były to na owe czasy dość duże zakłady
przemysłowe, zatrudniające po kilkudziesięciu robot-
ników. Tym samym powstało we wsiach podłódzkich
pewne zaplecze, co miało znaczenie przy zakładaniu
później pierwszych fabryk tekstylnych, zwłaszcza że
wiele hut nie wytrzymało konkurencji i upadło, ale
kolonie robotnicze pozostały.
Na Sejmie
Czteroletnim,
który uchwalił
Konstytucję 3 maja
w 1791 roku
nie było łodzian,
a region
reprezentowali
posłowie z Sieradza,
Wielunia, Szadku,
Łęczycy
i Kalisza.
nr III
/ 3
i l u s t r o w a n a
e n c y k l o p e d i a
h i s t o r i i
ł o d z i
64
Łódź pod zaborem pruskim
Po drugim rozbiorze Polski, w styczniu 1793 roku, ziemia łódzka i Łódź
zostały zajęte przez Prusy i wcielone do departamentu warszawskiego,
kierowanego przez ministra Bucholtza.
Fryderyk Wilhelm II,
król pruski w czasach
II i III rozbioru Polski.
• nowe PodziaŁy administracyjne •
Na
mocy traktatu rozbiorowego Prusy zajęły cały obszar
województw łęczyckiego i sieradzkiego. Zarówno
więc sama Łódź, jak i wszystkie wsie leżące w jej oko-
licy znalazły się pod obcym panowaniem. Garnizony
zaborcy usadowiły się w Łęczycy, Rawie, Piotrkowie,
Sieradzu i innych większych miastach obszaru włą-
czonego do nowo zorganizowanej prowincji, tzw.
Prus Południowych. Nowe władze, zaraz po zajęciu
w 1793 r. ziem Polski środkowej, zaczęły wprowadzać
nowe podziały terytorialno-administracyjne. Prawie
cały obszar współczesnej Łodzi znalazł się w 1796 r.
w nowo utworzonym pow. zgierskim, który należał
do departamentu warszawskiego, a południowo-za-
chodnie peryferie weszły w skład pow. szadkowskie-
go – departamentu kaliskiego. Podział ten nie uległ
zmianie w czasach Księstwa Warszawskiego.
oto kilka pytań z tego dokumentu:
•
Czy Łódź jest miastem królewskim czy prywat-
nym? – Prywatnym. Arcybiskup kujawski Rybiń-
ski przebywa w Warszawie i Wolborzu.
•
Czy ulice miasta są wybrukowane? – Nie.
•
Ile Łódź posiada domów z kominami? – 44.
•
Ile stodół jest w mieście? – 44.
•
Ile domów stoi pustką? – 11.
•
Czy są gmachy publiczne? – Drewniane więzienie
w bardzo złym stanie.
•
Ilu liczy mieszkańców? – 180 chrześcijan
i 11 żydów.
•
Ile jest karczem? – Dwie, dziedzica i plebana.
•
Ile było w ostatnim roku w kasie wpływów
i wydatków? – Nie było żadnych.
• oskar flatt Pisze •
• indaganda Pruskie •
Prawdopodobnie jesz-
cze w końcu 1793 roku, czy też w początkach 1794 r.,
władze pruskie ściągnęły informacje dotyczące stanu
gospodarczego i zaludnienia wszystkich miast leżą-
cych w Prusach Południowych. Były to odpowiedzi
burmistrza na tak zwane indaganda pruskie, czyli
specjalną ankietę.
i l u s t r o w a n a
e n c y k l o p e d i a
h i s t o r i i
ł o d z i
nr III
/ 4
Plik z chomika:
MKTK
Inne pliki z tego folderu:
Stary Widzew.pdf
(11680 KB)
Encyklopedia Łodzi 1.pdf
(2107 KB)
Bałuty.pdf
(1331 KB)
Cmentarz Stary.pdf
(2055 KB)
Górna.pdf
(1950 KB)
Inne foldery tego chomika:
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin