Średniowiecze
Średniowiecze jest epoką obejmującą aż 1000lat (od V do XV wieku), przez co bardzo zróżnicowaną. Jest to okres bardzo długi, w którym wiele się działo. Średniowiecze zasadniczo wpłynęło na późniejszą literaturę, kształtując swoistą i typową dla swojej epoki duchowość, mogąc poszczycić się osiągnięciami w zakresie nauki i sztuki
Przedstawicielami tego kierunku byli:
Św. Franciszek
· Ideałem życia świętego Franciszka było wyrzeczenie się wszystkiego i życie w
całkowitym ubóstwie. Święty Franciszek w ubóstwie upatrywał wolność.
Przesłanie życia świętego Franciszka jest nadal aktualne dla współczesnego
człowieka, który gubiąc system własnych wartości niejednokrotnie moralnych
zgubił i samego siebie. Franciszek uważał, że miłość jest najlepszą bronią w walce z dotykającym nas grzechem. Dla świętego Franciszka niezmiernie ważne było przestrzeganie
pokoju, zgody oraz modlitwy, którą praktykował codziennie
Anzelm z Canterbury
(średniowieczny filozof i teolog wstąpił do klasztoru Benedyktynów gdzie kształcił się pod kierunkiem Lanfranca Głosił pierwszeństwo wiary przed rozumem, starając się jednak uzasadnić jej prawdy na sposób racjonalny, zgodnie z przeświadczeniem o logiczności Boga i świata stwierdzał, że dobra cząstkowe wskazują na istnienie dobra najwyższego, byty przygodne zaś, o wzrastającym stopniu doskonałości, na byt konieczny i najdoskonalszy;
W kwestii uniwersaliów zwolennik realizmu. Zajmował się też licznymi problemami teologicznymi, np. nieśmiertelnością duszy, grzechem pierworodnym
Św. Bonawentura
filozof, teolog i mistyk, franciszkanin
Rzeczywistość postrzegał jako zależną, choć odrębną od Boga. Za jej podłoże uważał światło, pod którego wpływem materia kształtować się miała w byty jednostkowe
Byt ujmowował jako złożenie formy i materii. Rozwój poznania pojmował empirycznie jak Arystoteles. Poznanie zaczyna się od spostrzeżeń. Postęp jego polega zaś tylko na abstrakcyjnym ujmowaniu tego, co zawarte w spostrzeżeniach.
Bacon Roger
filozof i uczony angielski. Najwybitniejszy z empirystów tzw. szkoły oksfordzkiej. Uważał, że do prawdy można dojść tylko na drodze doświadczenia, przez które rozumiał zarówno doświadczenie zewnętrzne, osiągane przez zmysły, jak i wewnętrzne oświecenie mistyczne o charakterze nadprzyrodzonym .Zrzekł się filozofii na rzecz wiary, był krańcowym dualistą, przyrodoznawstwo było dla niego wyłącznie rzeczą doświadczenia a filozofia - rzeczą wiary . Zalecał metodę doświadczalną, ale zaznaczał, że doświadczenie jest możliwe tylko dzięki objawieniu.
Poglądy jego były takie że wszystkie prawdy są znane tylko dzięki objawieniu, filozoficzne
tak samo jak tajemnice religii. Granica między prawdami przyrodzonymi a nadprzyrodzonymi
została zatarta ponieważ wszystkie pochodzą z objawienia. Rozum sam nie jest zdolny do poznania prawdy.
Św. Tomasz z Akwinu
dominikanin, filozof i uczony doktor Kościoła katolickiego.
Wprowadził rozróżnienie wiary i wiedzy, teologii i filozofii. Twierdził, że bytem są jedynie rzeczy jednostkowe. Byty postrzegał jako złożone z istoty i istnienia. W teorii poznania stał na stanowisku empiryzmu, twierdząc, że wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia
Uznawany jest też za najwybitniejszego przedstawiciela średniowiecznej myśli ekonomiczne Rozwinął teorię ceny sprawiedliwej
Eckhart z Hochheim
filozof niemiecki twórca neoplatońskiej mistyki niemieckiej
Założeniem filozofii Eckharta była chęć zniesienia przepaści między Bogiem i człowiekiem.
Bóg jest wg niego pełnią istnienia, jest wszędzie i zarazem jest wszystkim, jak bezgraniczna sfera kulista mająca wszędzie swoje centrum, ale całkowicie pozbawiona powierzchni. Dusza ludzka istnieje istnieniem Boga, poprzez poznanie i miłość. Współzależność Boga i człowieka jest niezależna od narzuconej moralności czy religii, gdyż ma charakter bezpośredni. Bóg objawia się człowiekowi na swój sposób i poucza go indywidualnie, stąd też każdy jest sam dla siebie rzecznikiem i sędzią swojej moralności.
Swoją filozofią Eckhart przyczynił się do rozkładu scholastyki, której administracyjnym obrońcom (inkwizytorom) zarzucał "brak wykształcenia i intelektualną krótkowzroczność"
Wychowanie mieszczańskie
Mieszczaństwo nie umiało wywalczyć takiej jak rycerstwo samodzielności wobec kościelnego wychowania, nie doszło do tak zwanej jednolitości stanowej jaką miało rycerstwo. Bogaci kupcy ulegali wpływom szkolnictwa kościelnego, dla swoich synów pragnęli nauki łacińskiej ale nie tak rozległej jak była w szkole katedralnej, chcieli zapewnić sobie wpływ na urządzanie i obsadzanie posad nauczycielskich w szkołach, w których kształcili synów. Ale scholastycy nie chcieli się na to zgodzić gdyż bardzo strzegli swego monopolu. We Włoszech Kościół godził się z istnieniem świeckich nauczycieli i tam zamożne mieszczaństwo zaczęło tworzyć własne szkoły Genua, Wenecja, Florencja, Mediolan. Mniejsze miasta o mniejszej ilości młodzieży od razu zakładały szkoły komunalne. Rozwijały się prężnie co sprawiało, że szkoły kościelne, mimo swej bezpłatności nauczania, cieszyły się napływem młodzieży ubogiej, były zamykane lub wiodły wątły żywot.
Wychowanie mieszczańskie (rzemieślnicze) obejmowało 3 następujące okresy:
1.uczeń (terminator) - do terminu (zakładu rzemieślniczego) byli oddawani chłopcy od 7 do 10 lat, gdzie pobierali oni naukę od mistrza, jednak ich praca głównie polegała na służeniu czy sprzątaniu i jedynie przy okazji tych czynności mogli oni podpatrywać czynności rzemieślnicze; nauka była płatna - najczęściej w naturze (drób, jaja itp.) o różnej wysokości; długość trwania tego okresu zależał jedynie od mistrza, a zakończenie jej było jednoznaczne z przejściem na kolejny stopień - czeladnika
2.czeladnik - nauka była już bezpłatna, a o jej długości decydował mistrz, choć najczęściej trwała ona aż do jego śmierci; akt czeladniczy był nadawany publicznie przed starszyzną cechową, a wyzwolony uczeń wpisywany był do księgi rejestrów; czeladnik pracował pod okiem swojego mistrza, czasami mógł go zastępować; za swoją pracę otrzymywał wynagrodzenie; ten etap trwał niezwykle długo, gdyż niechętnie dzielono się tajnikami swojego rzemiosła; zrzeszenia rzemieślników były to cechy, grupy zamknięte
3.mistrz
Tabuliści - uczyli się liter, pacierza, modlitw łacińskich.
Donatyści - poznawali słówka, formanty przy pomocy książeczki Donata, czytania i bajek Ezopa.
Aleksandryści - najwyższa warstwa szkoły, uczyli się trudniejszej części gramatyki łacińskiej. Najczęściej korzystano z książeczek zawierających rozmówki łacińskie. Łacina była językiem szkoły, starsi uczniowie nie mogli posługiwać się ojczystym językiem. Później rozwinęła się bardziej szkoła zawodowa z trzema stopniami : chłopiec, czeladnik, majster. Po miastach zaczęły powstawać szkółki świeckie uczące zawodów i skromnego wykształcenia umysłowego, nauczycielami tam byli klerycy, uczyli czytać, pisać, rachunków. Uważali oni swoją pracę często za zarobkową, równą z innymi rzemiosłami. Szkółki te nie dawały w prawdzie kultury umysłowej, ale zwalczały analfabetyzm i ułatwiały niższemu mieszczaństwu możliwość oświecenia się. Przyczyniły się wśród niemieckiego mieszczaństwa do zamiłowania do wierszotwórstwa.
WYCHOWANIE RYCERSKIE
Do najpiękniejszego rozkwitu doszło wychowanie rycerskie. Uszlachetniły się sposoby walki rycerskiej, na turnieju trzeba było popisać się nie tylko siłą ale też zręcznością i wytwornością, celem wysiłku rycerskiego w miejsce ślepej rąbaniny stała się służba Bogu, panu i damom. Obrona Kościoła i religii, wierność władcy, dworność wobec kobiet, udzielanie pomocy uciśnionym teraz takie obowiązki kształciły honor rycerski. . Nauczyli się cenić odznaczenia na turniejach i na dworze, śpiewanie o bohaterstwie i o miłości, oddawanie usług pięknym damom, walkę o zjednanie sławy sobie i ojczyźnie. W rycerstwie rosła także kultura duchowa, której wyrazem jest średniowieczna poezja rycerska. Chłopiec oddawany był jako paź na obcy dwór, gdzie pod kierownictwem pana lub osobistego mistrza kształcił się w jeździe i pływaniu, władaniu strzałami, tarczą i włócznią, a także z pomocom dam lub kapelana kształcił się w obyczajowości i religijności. W 14 roku mianowany giermkiem uczył się trudnych ćwiczeń wojennych, popisowych, towarzyszył swemu panu na wojnach, turniejach i w podróżach. . W 20 roku życia, dojrzały fizycznie i duchowo zostawał pasowany na rycerza, przyjmowany do światowego towarzystwa, szedł w świat na poszukiwanie przygód rycerskich, miłości, nagród na turniejach. Wykształcenie rycerskie odbywało się bez trybu szkolnego. Czytać i pisać można było się nie uczyć. Rycerstwo zdobywało wielką kulturę umysłową bez uczoności
SZKOŁY KOŚCIELNE I KLASZTORNE
Szkoły te były typem szkół kościelnych, ich rozkwit przypada na IX w. Były one zakładane przez zakonników w ich domach. Szkoły te dbały o przysposobienie chłopców do stanu duchownego i dlatego nie przyjmowano do takiej szkoły nikogo, kto nie chciał po takiej szkole zostać w Kościele i służyć Bogu
Klasztory miały różne specjalizacje i w każdym uczono czegoś innego, w zależności od typu klasztoru, czym się zajmował, np. Benedyktyni nauczali przepisywania ksiąg, a więc do szkół przyjmowano tylko chłopców ze zdolnościami artystycznymi. Szkoły w epoce średniowiecza dzieliły się jeszcze na zewnętrzne i wewnętrzne. W wewnętrznych nauczano chłopców na księży, natomiast w tych drugich młodzież świecką.
SZKOŁY KLASZTORNE
klasztorna benedyktynów z jednej strony kształciła przyszłych członków wspólnoty zakonnej (tzw. kształcenie wewnętrzne), a z drugiej zajmowała się szerzeniem wiedzy wśród młodych chłopców, którzy nie chcieli swej przyszłości związać z kościołem lub zakonem (tzw. kształcenie zewnętrzne).
W przeciwieństwie do franciszkanów dominikanie widzieli cel własnej pracy apostolskiej w oddziaływaniu przede wszystkim na intelekt społeczeństwa. Wciągali więc swoich rozmówców w dysputy teologiczne
Celem było przygotowywanie przyszłych duchownych, lecz obok nich istniały szkółki zewnętrzne ogólnie kształcące chłopców; w szkołach przyklasztornych do nauki nie była przywiązywana większa uwaga, lecz niektóre z nich miały stosunkowo wysoki poziom nauczania
Szkoły katedralne rozkwitły w XI i w XII w. , organizowane przez biskupów. Składały się z dwóch stopni: 1)TRIVIUM - tzw. trzy drogi, najniższy stopień, uczono gramatyki łacińskiej, łaciny zniekształconej, uczenie było pamięciowe, książkę miał nauczyciel, uczniowie po nim powtarzali, uczono też dialektyki w bardzo ograniczonym zakresie, lekceważono ją, uczono retoryki, odnoszono się głównie do formułowania wypowiedzi uzasadniających podstawowe prawdy wiary, uczono pisania listów, podań.
2) QUADRIVIUM - tzw. cztery drogi, najwyższy stopień, arytmetyka była połączona z astronomią, służyły do ustalania ruchomych świat kościelnych, geometria uczyła geografii ( pobieżny opis ziemi ), muzyka to śpiew kościelny, chóralny, II stopień istniał w nielicznych szkołach
W szkole średniowiecznej wszechwładnie panowała rózga, która była symbolem władzy nauczyciela, w związku z tym kary cielesne były bardzo rozpowszechnione. Strach przed karami doczesnymi i jeszcze większy lęk przed karami wiecznymi był istotnym czynnikiem wychowawczym
Główną metodą nauczania była metoda scholastyczna, polegająca na uczeniu się na pamięć bez zrozumienia. Uczniowie mieszkali w małych, wilgotnych i zimnych celach, byli źle odżywiani (cierpienie miało im zapewnić życie wieczne).
UNIWERSYTET W ŚREDNIOWIECZU
Nazwa Akademia istniała od Akademii Platońskiej , Ateneum czy Szkoły Retorycznej w Rzymie. Miejsca tworzenia pierwszych uniwersytetów to Bolonia, Paryż czy Oxford (XII wiek). W tym okresie powstają 2 typy uniwersytetów:
Model włoski było to coś w stylu zrzeszenia studentów, grupa chętnych studentów tworzyła korporację ( zrzeszała się ), wynajmowała lokal, profesorów, miała wpływ na program nauki, nauczycieli opłacano z kieszeni studentów, potem zaczęły się tworzyć fundacje miejskie, spośród studentów wybierano rektora ( najstarszy z pozycja), władzę administracyjną mieli studenci, ale potem na czele z rektorem stał profesor, model ten kładzie nacisk na prawo.
Uniwersytet paryski - powoływaniem tego typu uniwersytetów zajmowały się władze kościelne, dlatego też skupiano tam główną uwagę na teologii; zajęcia odbywały się w budynkach kościelnych, a uczelnia utrzymywała się z datków, zapisów prywatnych osób bądź też z królewskich fundacji; w odróżnieniu do uniwersytetów włoskich, władza nie spoczywała tu w ręku studentów, a rektorem był profesor; uniwersytet był kierowany przez Radę Uczelni, studenci mieszkali razem z profesorami.
Uniwersytety średniowieczne miały zazwyczaj 4 wydziały: Teologia na otwarcie tego wydziału wyrażały zgodę władze kościelne Prawo nie podlega nadzorowi kościoła Medycyna nie podlega nadzorowi kościoła Filozoficzny nie podlega nadzorowi kościoła, był wydziałem wstępnym, każdy student rozpoczyna naukę od tego wydziału, po ukończeniu otrzymuje stopień bakałarza, może naukę zakończyć lub iść dalej na inne kierunki ( teologia, prawo czy medycyna ), po ukończeniu jednego z tych kierunków otrzymuje tytuł magistra, następny był stopień doktora, miał on charakter uznaniowy
Uniwersytetów powstało wiele ale najważniejszym ośrodkiem nauki średniowiecznej pozostał jednak Paryż. W tym mieście zebrało się grono najwybitniejszych uczonych filozofów i teologów, twórców filozofii i teologii scholastycznej. Franciszkanie: Aleksander z Hales ,Doktor Niezłomny inicjujący szkołę franciszkańską, rozwiniętą następnie przez Bonawenturę i Jan Dunsa Szkota), a zwłaszcza dominikanie: Albert Wielki i Tomasz z Akwinu Doctor Angelicus, który napisał sumę filozoficzną i sumę teologiczną, posługując się filozofią Arystotelesa. Święty Tomasz dał początek kierunkowi filozoficznemu nazywanemu tomizmem. Byli to twórcy scholastyki.
Nurty filozoficzne
Augustianizm lub augustynizm to doktryna filozoficzno-religijna Św. Augustyna, a także wywodzące się z niej inne kierunki pochodne. Do XVI wieku była oficjalną filozofią Kościoła katolickiego
Założenia augustianizmu:
· zasadniczym zagadnieniem filozofii jest Bóg
· uznanie wyższości łaski i ducha (doświadczenie wewnętrzne) nad naturą i materią (doświadczenie zewnętrzne)
· oświecenie boskiego pochodzenia jest drogą poznania praw rządzących światem
Tomizm bazuje na filozofii Arystotelesa tylko częściowo, ponieważ jest w dużym stopniu nowatorskim systemem. Przejmuje z filozofii arabskiej realną różnicę między istotą i istnieniem. Głównym pojęciami są: istnienie, punkt, zamożność, kondycja, materia, przyczyna sprawcza, przyczyna, substancja, przypadłości, istota.
Cechy charakterystyczne tomizmu to:
· prawda, piękno i dobro to powszechne atrybuty bytu. Zło jest brakiem dobra i nie ma swej substancji. Każdy byt w sposób naturalny dąży do pełnego urzeczywistnienia swej natury (swej doskonałości).
· dusza ludzka jest rozumną, jednostkową formą człowieka. Połączenie duszy i ciała jest celowe, bo dusza może poznawać świat tylko poprzez zmysły ciała. Istnieją formy rozumne pozbawione ciała (aniołowie), poznające rzeczywistość bez pośrednictwa zmysłów.
· człowiek posiada władze poznawcze i pożądawcze. Władze poznawcze to zależne od ciała zmysły oraz niezależny od ciała intelekt; władze pożądawcze to zależne od ciała emocje i uczucia oraz niezależna od ciała wola. Tomizm zakłada pierwszeństwo władz poznawczych nad pożądawczymi.
· przeznaczeniem człowieka jest poznanie najwyższego dobra - oglądanie Bogadzięki "światłu chwały"
· człowiek znajduje się na drabinie bytów pomiędzy aniołami i zwierzętami.
Franciszkanizm - tendencje w literaturze XX wieku nawiązujące do idei św. Franciszka z Asyżu. Bohater literatury nurtu franciszkańskiego to człowiek prosty, radujący się z życia, głęboko religijny i miłujący naturę. Pochwała prostego stosunku do świata łączy się często w utworach tego nurtu ze świadomym uproszczeniem kompozycji i stylu.
1. Życiu według zasad Ewangelii;
2. Pokornym przyjmowaniu cierpienia;
3. Radowaniu się ubóstwem;
4. Podkreślaniu miłości i troskliwości Boga Ojca w stosunku do swoich umiłowanych dzieci;
5. Braterstwie z wszystkimi stworzeniami ożywionymi i nieożywionymi, które określa się mianem braci i sióstr
6. Otaczaniu miłością każdego człowieka, zwłaszcza grzeszników;
7. Pokutowaniu za grzechy;
8. Pokorze;
9. Radości w życiu;
10. Służbie Bogu, Kościołowi, bliźnim, szczególnie ubogim i cierpiącym oraz światu), a także motywy w literaturze i sztuce. Franciszkanizmem nazywa się także dzieje zakonów i wspólnot religijnych o inspiracji franciszkańskiej.
Wychowanie i rozwój szkolnictwa w Polsce
Szkoły katedralne pojawiły się już w końcu XII lub na początku XIII w. duży rozwój obserwuje się w XIII i XIV w., w okresie rozbicia dzielnicowego
W latach 1215-1364 było już w Polsce 13 szkół katedralnych oraz 14 przy kolegiatach. W końcu XV w. było ich 17 kat. i 30 kole. Szybka rozbudowa organizacji parafialnej oraz uchwały zwłaszcza soboru laterańskiego IV z 1215 r. Przyczyniły się do przyśpieszenia tworzenia szkól parafialnych. Powstawały one w miastach, mieszkańcy w dużym stopniu byli pochodzenia niemieckiego i miały one charakter niemiecki. Budziło to niezadowolenie biskupów, dlatego synody diecezjalne z drugiej połowy XIII w. nawołują księży by powierzali stanowiska nauczycielskie osobom znającym j. Polski. Z czasem szkoły zaczynały się rozwijać również i na wsi. W XIV i na początku XV w. były już dość szeroko znane. Przyśpieszenie ich rozwoju spowodowała fundacja Akademii Krakowskiej. W początkach XVI w. szkolnictwo to stało się w Polsce powszechnym zjawiskiem. Szkoły te najlepiej były rozwinięte w większych ośrodkach miejskich, jak: Kraków, Wrocław, Poznań, Lwów.
Uniwersytet Krakowski
Uniwersytet Krakowski założony został przez Kazimierza Wielkiego w 1364 roku. Początkowo miał on posiadać cztery wydziały: teologiczny, prawniczy, medyczny i filozoficzny (głównym był wydział prawa), jednak wydział teologiczny nie uzyskał zgody papieża. Uczelnia funkcjonowała krótko, gdyż po śmierci założyciela nastąpił jej upadek i dopiero dzięki królowej Jadwidze nastąpiło jej odrodzenie. Uzyskana zgoda na wydział teologiczny spowodowała, iż był to najbardziej rozbudowany wydział z czterech działających (posiadał aż 11 katedr). Dyrektorem był profesor, studenci mieszkali w wyznaczonym domu, a uniwersytet został oddany w opiekę biskupa krakowskiego
Reformacja i szkoły jezuickie
W pierwszym okresie, reformacja miała negatywny wpływ na szkolnictwo - nastąpiło tutaj zerwanie więzi z kościołem, gdyż Luter był przeciwnikiem średniowiecznego kształcenia. Pozytywne skutki reformacji to wprowadzenie do religii języka ojczystego, zwracanie uwagi na religijną edukację. Zaczynają się upowszechniać szkółki parafialne, następuje rezygnacja ze stosowania metody scholastycznej. Powstają inne odłamy religii, co powoduje zmianę postaw; kościół ulega reformacji, zostaje założony zakon jezuitów
Jezuici (Towarzystwo Jezusowe) był to męski zakon założony w 1534 roku w Paryżu przez Ignacego Loyolę. Działania zakonu skupiały się przede wszystkim na pracy oświatowej, czego wynikiem było powstanie sieci szkół średnich (tzw. kolegiów) i wyższych akademii. Propagowano zasadę nowej pobożności. Dla realizacji założonych celów, Jezuici korzystali z wielu nowatorskich rozwiązań (np. przekłady biblii na język narodowy, organizowali teatr szkolny itp.). Nauka w szkole - kolegium niższym - trwała 7 lat i obejmowała 5 następujących klas:
1. gramatyka niższa - infima (2 lata)
2. gramatyka średnia
3. gramatyka wyższa - syntaksa
4. humanitas - poetyka
5. retoryka (2 lata)
...
dominika.serce