Opieka logopedyczna.docx

Opieka logopedyczna

System opieki logopedycznej - rozwiązania prawno-organizacyjne

              Ze względu na kryterium podmioty opieki logopedycznej wyróżnia się prywatną opiekę logopedyczną, niepubliczną-podejmowaną przez stowarzyszenia, fundacje oraz opiekę publiczną, gwarantowaną przez państwo  aktami prawnymi. Prawny obowiązek sprawowania opieki logopedycznej nałożony jest na podmioty wyznaczone przez ustawodawcę w ramach resortu oświaty i zdrowia [por. Słodownik-Rycaj 2007, s. 142 ]. „Za potrzeby  związane z usprawnianiem i korygowaniem aktu mowy w warunkach patologii użycia języka odpowiada resort zdrowia z logopedami zatrudnionymi w wyspecjalizowanych ośrodkach, takich jak poradnie foniatryczne, laryngologiczne, oddziały neurologiczne itd.”, natomiast „pomoc logopedyczna w ramach systemu oświaty jest traktowana jako część pomocy psychologiczno-pedagogicznej i jest udzielana w przedszkolach, szkołach, poradniach psychologiczno-pedagogicznych i placówkach prowadzących diagnozę oraz terapię dzieci i młodzieży z zaburzeniami mowy […]. Główne zadanie pomocy logopedycznej to wspieranie w przezwyciężaniu problemów związanych z rozwojem mowy, a także z trudnościami w nauce czytania i pisania [O pomocy…..2001; za: Słodownik –Rycaj 2007, s.144- 145].

„Potrzeby i możliwości organizowania opieki logopedycznej w ramach systemu oświaty wynikają z Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: DzU z 1996 r., Nr 67, poz. 329)”  oraz z Rozporządzeń Ministra Edukacji Narodowej i Sportu [Słodownik –Rycaj 2007, s. 145-149]. Według założeń reformy oświaty pomoc psychologiczno-pedagogiczną powinny zapewniać dzieciom  również przedszkola i szkoły, a także inne  placówki. Wynika to z Rozporządzenia  Ministra Edukacji narodowej i Sportu z dn. 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizowania pomocy psychologiczno-pedgogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (DzU z 2003 r. Nr 11.poz.114).

17 listopada 2010 r. przez Ministra Edukacji Narodowej zostało wprowadzonych sześć rozporządzeń regulujących zasady organizowania kształcenia specjalnego oraz udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Regulacje te stanowią niezbędną konsekwencję zmian dokonanych w obszarze wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego, wprowadzonych Rozporządzeniem  Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół [DzU 2009r., nr 4, poz. 17].

§ 18. 1. Nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych oraz specjaliści w przedszkolu, szkole i placówce prowadzą działania pedagogiczne mające na

celu:

1)  rozpoznanie indywidualnych potrzeb rozwojowych

i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych

uczniów, w tym uczniów szczególnie uzdolnionych, oraz zaplanowanie sposobów ich zaspokojenia, w tym:

a)  w przedszkolu — obserwację pedagogiczną zakończoną analizą i oceną gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna),

b)  w klasach I—III szkoły podstawowej — obserwacje i pomiary pedagogiczne mające na celu rozpoznanie u uczniów ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się (…) [Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. (DzU  nr 228, poz. 1487)].[1]

Obserwowane w ostatnich latach odchodzenie od modelu klinicznego i konsultacyjnego opieki logopedycznej na rzecz bezpośredniej pracy z dzieckiem  w przedszkolu i szkole uwarunkowane jest zmianami w oświacie, wynikającymi z reformy szkolnictwa zapoczątkowanej w 1999 r. „Model terapii prowadzonej  w szkołach i przedszkolach to przede wszystkim  model bezpośredniej pracy z dzieckiem, co wydaje się w pełni odpowiadać na zapotrzebowanie rodziców i nauczycieli”  [por. Słodownik –Rycaj 2004, 2005; za: Słodownik- Rycaj 2007, s. 173]. Ten obowiązujący obecnie model opieki logopedycznej zakłada współpracę logopedów, nauczycieli oraz rodziców. Umożliwia zwiększenie dostępności  opieki logopedycznej, a zatem i objęcie opieką dzieci coraz młodszych, podejmowanie działań profilaktycznych, usprawniających, jak i edukację  rodziców.  Edukacja rodziców wpływa  w dużej mierze na podnoszenie efektywności terapii.

Działania profilaktyczne w okresie przedszkolnym

„Przesunięcie punktu ciężkości w pracy logopedycznej ze szkół na przedszkola, które dokonało się w latach siedemdziesiątych było efektem zmian w ujmowaniu zagadnienia rozwoju  małego dziecka (…). Na gruncie logopedii zauważalne było to w odwrocie od prymatu (wyłączności) zagadnień z zakresu patologii mowy ku problematyce kształtowania się mowy dzieci i profilaktyce.[2] Wejście logopedii w system oświaty i skoncentrowanie działań na dzieciach przedszkolnych umożliwiło objęcie tej grupy wiekowej opieką w procesie rozwoju mowy. Dawało to szansę na eliminowanie czynników niepożądanych, choćby takich jak występowanie trudności szkolnych w wyniku spóźnionych działań” [Słodownik-Rycaj  2007, s.144]. Obowiązujący model opieki logopedycznej nawiązuje do tych tradycji, opiera się na zatrudnianiu logopedów w przedszkolach, a uczestnictwo dzieci  w ćwiczeniach logopedycznych jest częścią oddziaływań wychowawczo-dydaktycznych placówki [por. Słodownik-Rycaj 2007, s.172]. Działania profilaktyczne podejmowane w okresie przedszkolnym w obecnym systemie opieki logopedycznej polegają na stwarzaniu warunków dla prawidłowego rozwoju mowy i zapobieganiu pojawiania się jej zaburzeń i zakłóceń [Słodownik-Rycaj 2007, s.142], a także na przygotowaniu do podjęcia nauki czytania i pisania.

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez  E. Słodownik-Rycaj [2007], przedszkole nadal nie jest w stanie rozwiązać wszystkich problemów dzieci w tej grupie wiekowej, dlatego spora grupa dzieci przechodzi na wyższy etap edukacji  z problemami zaburzeń mowy.

Obecnie na pierwszym miejscu listy zadań MEN znalazło się upowszechnienie edukacji przedszkolnej, w tym zapewnienie  wszystkim pięciolatkom rocznego przygotowania przedszkolnego. Ma to na celu wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży i mieści się w praktyce oświatowej państwa [www.radosnaszkola.men.gov.pl].

Działania naprawcze w okresie wczesnoszkolnym w reformowanej szkole

„Pomimo stworzenia –na początku lat siedemdziesiątych –zorganizowanego systemu opieki logopedycznej i kształcenia coraz większej liczby specjalistów, wśród polskich dzieci obserwuje się (utrzymujący się na podobnym poziomie od prawie czterdziestu lat) wysoki wskaźnik zaburzeń mowy w wieku szkolnym. Potwierdzają to liczne dane statystyczne [Jastrzębowska 2003, t.1., s. 307]. „Zjawisko to może świadczyć m. in. o niskim poziomie profilaktyki logopedycznej w okresie przedszkolnym. Są to najprawdopodobniej te przypadki, którym jak już  w 1966 r. pisała T. Bartkowska – można by zapobiec, gdyby w porę je zdiagnozowano, skonsultowano z logopedą, ortodontą, audiologiem czy psychologiem i gdyby otoczono te dzieci opieką ze strony odpowiednio przygotowanych nauczycieli, wyposażonych w niezbędną wiedzę i umiejętności. Podobne spostrzeżenia poczyniła w 1975 r. I. Łyżeczka, która na podstawie analizy dokumentacji prowadzonej przez poradnie ortofoniczne stwierdziła, że znaczny procent pacjentów w wieku powyżej 7 lat nie ma innych braków poza utrwaleniem w układzie nerwowym  wadliwych nawyków, czyli tzw. błędów wymowy okresu przedszkolnego” [Jastrzębowska 2003, t.1. s. 308-309].

Z najnowszych badań  E. Słodownik –Rycaj  [2007] wynika, że pomimo znacznego wzrostu liczby zatrudnionych specjalistów, nadal niewielka jest dostępność opieki logopedycznej dla dzieci uczęszczających do przedszkoli. Odzwierciedla ten stan liczba  placówek będących pod opieką jednego logopedy, a także liczba dzieci przypadająca na jednego logopedę. [3]

Oznacza to, że grupa dzieci z zaburzeniami mowy (głównie artykulacji), rozpoczynająca naukę w niższych klasach szkoły podstawowej jest liczna.  W grupie tej są zarówno dzieci, które wcześniej były objęte opieką logopedyczną, jak i takie, które były jej pozbawione  z różnych przyczyn (brak specjalisty w przedszkolu, nieuczęszczanie do przedszkola) [por. Słodownik –Rycaj 2007, s. 191-192].

W reformowanej szkole podejmuje się działania mające na celu wychwycenie nieprawidłowości rozwojowych u dzieci w wieku wczesnoszkolnym, w tym nieprawidłowości w zakresie  mowy zgodnie z przyjętymi złożeniami prawno-organizacyjnymi [Rozporządzenie…2003] nakładającymi na szkoły obowiązek organizowania pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla swoich uczniów. Pomoc ta realizowana jest  w różny sposób, m. in. poprzez zatrudnianie specjalistów w szkołach. Jednak  „stały wzrost liczby logopedów  zatrudnianych w szkołach  wciąż jeszcze nie rozwiązuje kwestii braku dostępności terapii  logopedycznej dla dużej części uczniów. Ilustrują to dane o potencjalnym obciążeniu logopedów utrzymujące się na poziomie 2-3 tysięcy dzieci przypadających  na jednego specjalistę, a także liczba szkół przypadająca na jednego logopedę. [4] Oznacza to brak dostępności do odpowiedniej opieki logopedycznej na poziomie edukacji wczesnoszkolnej.

O odpowiednie przygotowanie nauczycieli pracujących w przedszkolach, a także w niższych klasach szkoły podstawowej upominał się w latach osiemdziesiątych B. Rocławski [1981], „gdyż praca nad kształceniem języka i mowy wymaga określonej wiedzy” [Rocławski 1981, s. 88].  Także według G. Jastrzębowskiej [za: Skorek 2001, s.10] w działaniach zmierzających do poprawy stanu opieki logopedycznej w Polsce należy m.in. kłaść nacisk na popularyzację wiedzy logopedycznej oraz lepsze przygotowanie nauczycieli, zwłaszcza przedszkoli, do realizacji zadań logopedii wychowawczej. Postulaty te po części zostały zrealizowane wraz z wprowadzeniem na studiach pedagogicznych i nauczycielskich przedmiotów dotyczących  logopedii i terapii pedagogicznej.

Literatura:

Bogdanowicz M., Adryjanek A., Uczeń z dysleksją w szkole, Operon, Gdynia 2004.

Demel G., Elementy logopedii, WSiP, Warszawa 1987.

Dittfeld B., Spróbujmy mówić razem. Program profilaktyki logopedycznej, Oficyna  Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2006.

Dunaj B., Zasady poprawnej wymowy polskiej, „Język Polski” LXXXVI,  maj-czerwiec 2006.

Jastrzębowska G., Zaburzenia komunikacji językowej, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska.  Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego,  Opole 2003, t. 1.

Jastrzębowska G., Stan i perspektywy opieki logopedycznej w Polsce, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska.  Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego,  Opole 2003, t. 1.

Jastrzębowska G., Lingwistyczne, biomedyczne i psychologiczne ujęcie mowy [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska.  Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego,  Opole 2003, t. 1.

Jastrzębowska G., Dyslalia, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska.  Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego,  Opole 2003, t. 2.

Jastrzębowska G., Dyslalia, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.  Opole 1999.

Kania J. T., Szkice logopedyczne, PTL, Lublin 2001.

Krajna E., Doskonalenie artykulacji u dzieci przedszkolnych –wybrane zagadnienia, „Logopedia” 2002, t. 31.

Kurkowski Z. M., Audiogenne uwarunkowania zaburzeń mowy, „Audiofonologia” 1997, t.10.

Ligęza M., Podstawy psycholingwistyki rozwojowej, [w:] Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki. Red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska. Wyd. Uniwersytetu Opolskiego,  Opole 2003, t.1.

Łobacz  P., Prawidłowy rozwój mowy dziecka, [w:] Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005.

Łuczak B., Niepowodzenia w nauce, G&P. Oficyna Wydawnicza Poznań 2000.

Nartowska H., Opóźnienia i dysharmonie rozwoju dziecka, Warszawa 1980.

Opieka logopedyczna od  poczęcia, red. B. Rocławski, Gdańsk 1991.

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.

Rodak H., Terapia dziecka z wadą wymowy, Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy, Warszawa 1992.

Rocławski B., Poradnik fonetyczny dla nauczycieli. WSiP , Warszawa 1981.

Sawa B., Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa 1990.

Skorek E., M. , Oblicza wad wymowy, Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa 2001.

Skorek E. M., Dzieci z zaburzeniami mowy wśród rówieśników w klasie szkolnej. Oficyna Wydawnicza „Impuls” , Kraków 2000.

Słodownik- Rycaj E., O mowie dziecka. Jak zapobiegać powstawaniu nieprawidłowości w jej rozwoju, Wyd. Akad. „Żak”. Warszawa 2000.

Słodownik- Rycaj E., System opieki logopedycznej w Polsce i Anglii, Wyd. Akad. „Żak”. Warszawa 2007.

Sołtys –Chmielowicz  A., Zaburzenia artykulacji, [w:] Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005.

Sołtys-Chmielowicz A., Zaburzenia artykulacji, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008.

Tarkowski Z., Jąkanie, PWN, Warszawa 1999.

Tarkowski Z. Jąkanie, [w:] Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005.

Akta prawne

Rozporządzenia  Ministra Edukacji narodowej i Sportu z dn. 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizowania pomocy psychologiczno-pedgogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (DzU z 2003 r. Nr 11.poz.114).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU 2009r., nr 4, poz. 17).

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (DzU  nr 228, poz. 1487).

Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, DzU z 1996 r., Nr 67, poz. 329

Adresy internetowe

www.radosnaszkola.men.gov.pl

http://www.nadzor-pedagogiczny.pl/kryteria-gotowosci-edukacyjnej-pieciolatka-ge-5-arkusz-obserwacji/332.