Jan Dantyszek - Edmunt Kotarski.txt

Jan Dantyszek



      WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ
      VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE

      Jan DANTYSZEK (von H�fen, Dantiscus)
      Prof.  dr hab. Edmund Kotarski
      Rodzina Dantyszka - von H�fen - wywodzi�a si� z Niemiec, ale ju� w XIV 
      wieku osiedli�a si� na Warmii, sk�d przyby�a do Gda�ska. Dziad poety w 
      mie�cie nad Mot�aw� zajmowa� si� powro�nictwem, st�d przydomek 
      Flachsbinder  (niem. powro�nik); ojciec, Jan, by� browarnikiem i kupcem. 
      Przysz�y poeta i dyplomata urodzi� si� w Gda�sku (w�a�nie dlatego 
      podpisywa� si�: Dantiscus; polski odpowiednik: Dantyszek) w roku 1485. 
      Nauki elementarne pobiera� w szkole parafialnej w Grudzi�dzu, studiowa� 
      za� najpierw w Gryfii, nast�pnie w Krakowie, gdzie otrzyma� bakalaureat. 
      Ju� podczas studi�w zwi�za� si�  z dworem kr�lewskim Jana Olbrachta; bra� 
      tak�e udzia� w wyprawie przeciw Tatarom i Mo�dawianom. W roku 1504 
      rozpocz�� karier� dyplomatyczn�, trwaj�c� niemal trzydzie�ci lat. Jako 
      sekretarz i pose� kr�lewski, jako ekspert w sprawach pruskich odby� liczne 
      podr�e po Europie, dotar� tak�e do Palestyny. Uczestniczy� mi�dzy innymi 
      - u boku kr�la Zygmunta I - w tak wa�nym wydarzeniu, jakim by� zjazd 
      wiede�ski 1515 roku. Bywa� na dworach Maksymiliana I i Karola V. Cesarzowi 
      Maksymilianowi zawdzi�cza� tytu� szlachecki, tytu� doktora obojga praw i 
      wawrzyn poetycki, a Karolowi V szlachectwo hiszpa�skie i medal wybity na 
      jego cze��. W latach 1524-1532 by� pierwszym sta�ym pos�em Polski w 
      Hiszpanii. Zako�czywszy karier� dyplomatyczn�, w roku 1532 powr�ci� do 
      kraju. W roku nast�pnym przyj�� �wi�cenia kap�a�skie i zosta� biskupem 
      che�mi�skim, w cztery lata p�niej - warmi�skim. Osiad� w Lidzbarku 
      Warmi�skim, gdzie stworzy� znacz�cy o�rodek nauki i sztuki. Zabiega� o 
      podniesienie poziomu duchowie�stwa, troszczy� si� o szkolnictwo na terenie 
      swojej diecezji, szczeg�ln� opiek� otoczy� zdoln� m�odzie�, kieruj�c j� na 
      studia. Jednocze�nie jako biskup przyst�pi� do walki z reformacj�: usuwa� 
      z granic swojej diecezji wszystkich sprzyjaj�cych reformacji, poleci� 
      niszczy� ksi��ki uznane za heretyckie. Zmar� w 1548 roku; pochowany zosta� 
      w Fromborku. 
      Dantyszek nale�y do grona najwybitniejszych poet�w polsko-�aci�skich. 
      Tw�rczo�� zacz�� od wierszy okoliczno�ciowych; nie zrezygnowa� z nich 
      tak�e w p�niejszych latach. Pisa� epitalamia z okazji �lubu  Zygmunta I z 
      Barbar� Zapoly�, p�niej z Bon�, epinicia na cze�� kr�lewskich zwyci�stw, 
      epitafia i epicedia (mi�dzy innymi po zgonie biskupa Piotra Tomickiego). 
      R�wnolegle uprawia� poezj� parenetyczn�, moralizatorsk�. �wiadectwem tego 
      jest elegia Jonas propheta de interitu civitatis Gedanensis (Jonasz Prorok 
      o zag�adzie miasta Gda�ska), napisana w roku 1535 w zwi�zku z nasilaniem 
      si� wp�yw�w reformacji w Gda�sku. Poeta przedstawi� w niej obraz miasta 
      wiedzionego do zguby przez trzy potwory: Bezbo�no�� (tzn.  reformacj�), 
      Pych�  (uto�samian� z separatystycznymi d��eniami gda�szczan) i Zbytek 
      (b�d�cy aluzj� do upadku moralno�ci i dobrych obyczaj�w). W ten spos�b 
      wypowiedzia� swoj� opini� o mie�cie, zg�osi� pod adresem jego mieszka�c�w 
      powa�ne zastrze�enia. Szerszymi zagadnieniami zaj�� si� w poemacie De 
      nostrorum temporum calamitatibus silva (O kl�skach naszych czas�w), 
      opublikowanym w roku 1530 w Antwerpii, Bolonii, Kolonii i w Krakowie. 
      Autor podj�� tu problem niebezpiecze�stwa tureckiego i naszkicowa� wizj� 
      Europy od niego ju� uwolnionej.  
      Wyj�tkowe miejsce w dorobku poetyckim Dantyszka zaj�a Elegia amatoria. 
      Erotyk ten, znany tak�e pod tytu�em Ad Grinaeam (Do Grynei, 1518), 
      przynosi liczne odwo�ania do mitologii, ale tak�e wypowiedzi o charakterze 
      osobistym, wyra�nie autobiograficznym (w kontek�cie szerszych, 
      historycznych zdarze�), czym wpisa� si� poeta w humanistyczne tendencje 
      swojej epoki. Do rz�du osobistych wyzna� nale�y r�wnie� Vita Joannis de 
      Curiis Dantisci (�ycie Jana von H�fen Dantyszka), utw�r opublikowany 
      dopiero u schy�ku XVII wieku. Wolny niemal ca�kowicie od sztafa�u 
      antycznego, jest swoist� spowiedzi� cz�owieka u kresu drogi. 
      W roku �mierci poety ukaza� si� zbi�r Hymni aliquot ecclesiastici (1548). 
      Ksi�ga hymn�w (to polski odpowiednik �aci�skiego tytu�u) wyrasta�a z 
      tradycji �redniowiecznego pi�miennictwa, dok�adniej: hymn�w i pie�ni na 
      r�ne pory dnia i uroczysto�ci Prudencjusza, hiszpa�skiego poety 
      chrze�cija�skiego. Wyr�nia�a si� liryzmem i  �arliwo�ci� religijn�.  By�a 
      zarazem dowodem odwrotu poety od grecko-rzymskich wzorc�w literackich, 
      kt�rym wcze�niej ho�dowa�, od dzie� takich mistrz�w, jak Wergiliusz, 
      Owidiusz, Tibullus, Propercjusz, Stacjusz czy Horacy.Dantyszek’s family - 
      the von H�fens - came from Germany but by the fourteenth century they had 
      settled in Warmia (Ermland) from where they went to Gda�sk. The poet’s 
      grandfather was a rope-maker in the city on the Mot�awa and therefore was 
      nicknamed Flachsbinder (German: a rope-maker). Dantyszek’s father, Jan, 
      was a brewer and a merchant. The future poet and diplomat (Dantyszek) was 
      born in Gda�sk in 1485 (which is why he signed his works as Dantiscus, its 
      Polish equivalent: Dantyszek). He finished his elementary studies at a 
      parish school in Grudzi�dz, and studied first in Gryfia, then in Krak�w 
      where he was awarded a bachelor’s degree. It was during these studies that 
      he became associated with the royal court of Jan Olbracht and took part in 
      military expeditions against the Turks and the Moldavians. In 1504 he 
      started a career in diplomacy which lasted for over 30 years. As a  
      secretary to the King and a royal envoy as well as an expert on Prussian 
      affairs, he often travelled around Europe, and even went to Palestine. 
      Among other matters, at King Zygmunt I’s side he took part in such 
      important events as the Convention of Vienna of 1515. He frequented the 
      courts of Maximilian I and Charles V. Thanks to Emperor Maximilian he was 
      ennobled, received a doctorate in law, and poetic laurels. Thanks to 
      Charles V, in turn, he was ennobled in Spain and had a medal minted in his 
      honour. In the years 1524-1532 he was the first permanent Polish envoy in 
      Spain. Having finished his diplomatic career, Dantyszek returned to Poland 
      in 1532. He was ordained the following year and became the Bishop of 
      Che�mno and four years later- the Bishop of Warmia. Dantyszek settled in 
      Lidzbark Warmi�ski and founded there an important centre of art and 
      science. He strove to raise the intellectual level of the clergy, took 
      great care of the education of his diocese, and cared for especially 
      gifted young people by helping them to proceed with their studies. As a 
      bishop at the same time he started to fight with the Reformation. He 
      removed from within the boundaries of his diocese all who sympathised with 
      the Reformation and ordered the destruction of any books recognised as 
      heretical. He died in 1548 and was buried in Frombork.
      Dantyszek belongs to the circle of the most outstanding Polish-Latin 
      poets. He started his creative activity by writing occasional poems and 
      never stopped, even in the later years. He wrote epithalamia for the 
      weddings of Zygmunt I and Barbara Zapolya, and later Bona, epinicia to 
      honour the King’s victories, epitaphs and epicedia (after the death of 
      Bishop Piotr Tomicki among others). At the same time he wrote edifying and 
      moralistic poetry. An elegy Jonas propheta de interitu civitatis 
      Gedanensis ("Jonah the Prophet on the Destruction of the City of Gda�sk"), 
      written in 1535 in connection with the escalating influence of the 
      Reformation in Gdansk, could serve as a testimony to this type of poetry. 
      The poet shows a picture of the city being led to its downfall by three 
      monsters: Lack of Faith (i.e. the Reformation), Pride (identified with the 
      separatist aspirations of Gda�sk’s inhabitants) and Luxury (an allusion to 
      the decay of morality and of good manners), thus expressing his opinion on 
      the city and addressing serious reservations towards its inhabitants. In a 
      poem De nostrorum temporum calamitatibus silva ("On the Disasters of Our 
      Times"), published in 1530 in Antwerp, Bologna, Cologne and Krak�w, 
      Dantyszek deals with wider issues. The author here takes up the subject of 
      the Turkish danger and sketches a vision of Europe already freed from it.
      A special place in Dantyszek’s poetic output is occupied by Elegia 
      amatoria. This erotic poem, which is also known by the title of Ad 
      Grinaeam ("To Grinae", 1518), brings numerous allusions to mythology as 
      well as personal, clearly autobiographical, statements (in the context of 
      wider historical events) through which the poet inscribes himself in the 
      humanistic trends of the epoch. Vita Joannis de Curiis Dantisci ("The Life 
      of Jan von Hofen Dantyszek"), published only at the end of the seventeenth 
      century, also belongs to the genre of personal confessions. Almost 
      entirely free from the decor of Antiquity, the poem is a confession of a 
      man at the twilight of his life.
      A collection Hymni aliquot ecclesiastici (1548) was published in the year 
      o...