Mamzer Henryk - Archeologia etniczna versus kulturowo-interpretacyjna.pdf - Archeologia - xxx.apx.xxx

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Archeologia etniczna versus kulturowo-interpretacyjna

Punkt wyjœcia sporu - jak wynika z dotychczasowych wypowiedzi

- sytuuje siê w radykalnej odmiennoœci kultur: okresu wpływów

rzymskich i nastêpuj¹cego po nim wczesnego œredniowiecza. Skoro

wiêc kultura materialna okresu rzymskiego była radykalnie inn¹ od

uznanej za słowiañsk¹ kultury materialnej wczesnego

œredniowiecza, jej nosicielem nie mogła byæ ta sama co we wczesnym

œredniowieczu ludnoœæ, ludnoœæ słowiañska, zwa¿ywszy zaœ, ¿e na

obszarach zajêtych przez Germanów mamy do czynienia z tak¹

sam¹ w przybli¿eniu kultur¹, jak kultura materialna okresu

rzymskiego na ziemiach dzisiejszej Polski, nasuwa siê wniosek, i¿

pierwotnymi jej mieszkañcami byli Germanie.

Oznacza to, ¿e ludnoœæ bêd¹ca nosicielem uprzednio istniej¹cej

kultury, w okresie wpływów rzymskich, wyemigrowała, zaœ w jej

miejsce, w pocz¹tkach wczesnego œredniowiecza pojawia siê nowa,

słowiañska ludnoœæ z jej tylko właœciw¹ kultur¹, której nosicielem

była ona równie¿ poprzednio. Wynika st¹d, i¿ uto¿samiana z

okreœlon¹ wspólnot¹ etniczn¹ kultura materialna jest jej cech¹

stał¹, niezmienn¹, istniej¹c¹ - by tak rzec - od zawsze, wrêcz jako

cecha natury, nie zaœ jako wytwór kultury. Pojawia siê wraz z ow¹

wspólnot¹, do której jest przez naturê przypisana, wraz z ni¹ te¿

odchodzi. W taki oto sposób ujawnia nam siê migracjonizm - pogl¹d,

według którego ka¿da radykalna zmiana kultury uto¿samiana jest ze

zmian¹ etniczn¹.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Mamy wiêc tutaj do czynienia z nader wyrazistym przykładem

stosowania zało¿eñ badawczych Gustafa Kossinny, jego tzw. metody

archeologiczno-osadniczej, według której ostro okreœlone

archeologicznie obszary kulturowe pokrywaj¹ siê całkowicie we

wszystkich czasach z okreœlonymi ludami, grupami etnicznymi. Owe

ostro okreœlone obszary kulturowe to obszary wykreœlone zasiêgiem

podobieñstw, radykalnie ró¿ni¹ce siê od innych, podobnie

wykreœlonych obszarów. Dalszy ci¹g owego sformułowania, ¿e ostro

wykreœlone obszary pokrywaj¹ siê we wszystkich czasach, oznacza,

i¿ podobieñstwa wykreœlaj¹ce ich zasiêg w przestrzeni powinny byæ

takimi samymi podobieñstwami równie¿ w czasie, tzn. ¿e sytuacja

poprzedzaj¹ca nie mo¿e byæ radykalnie inn¹ od sytuacji po niej

nastêpuj¹cej, tak jak to ma miejsce - przykładowo - miêdzy okresem

wpływów rzymskich i nastêpuj¹cym po nim okresem wczesnego

œredniowiecza.

� ródła tej koncepcji tkwi¹ w pogl¹dach niemiecko-austriackiej

szkoły kulturowo-historycznej, według których wszelkie innowacje w

kulturze s¹ zjawiskiem niezwykle rzadkim. Powstawały one

zazwyczaj w œciœle okreœlonych, predestynowanych do tego

regionach, anastêpnie jak fale rozprzestrzeniały siê do bardziej

odległych obszarów drog¹ dyfuzji czy wrêcz migracji. Wynika st¹d, ¿e

jakakolwiek inwencja twórcza wewn¹trz takiego obszaru nie jest

brana pod uwagê. Wszelka wiêc zmiana kultury według

przedstawicieli tego pogl¹du to rezultat dyfuzji lub migracji obcej

etnicznie ludnoœci. Migracjonizm jest wiêc konsekwencj¹ milcz¹co

stosowanych przez nas zało¿eñ o niezmiennoœci kultury materialnej.

Oparta na nich konkluzja o wyemigrowaniu ludnoœci

dotychczasowej i przybyciu ludnoœci nowej z przypisan¹ do niej

kultur¹ materialn¹ stanowi przykład nadinterpretacji Ÿródeł

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

archeologicznych, polegaj¹cej na braku logicznego zwi¹zku miêdzy

wypowiedziami archeologa o migracjach a pisanymi o nich

informacjami. Migracje nie zostały wiêc przez nas odkryte b¹dŸ

potwierdzone materialnymi po nich pozostałoœciami. Zostały

zaprojektowane w naszym schemacie pojêciowym. Zaœ nasz schemat

pojêciowy, którym siê posługujemy, "to ni mniej ni wiêcej, jak tylko

to, w co obecnie wierzymy - zespół przeœwiadczeñ tworz¹cych nasz¹

kulturê", za której poœrednictwem postrzegamy badan¹ przez siebie

rzeczywistoœæ. Z cał¹ wiêc œwiadomoœci¹ mo¿emy powiedzieæ, ¿e w

rezultatach swoich badañ widzimy to, co widzieæ chcemy,

odkrywaj¹c to, co uprzednio zaprojektowaliœmy, niezale¿nie od tego,

czy owo projektowanie (zało¿enia, którymi siê posługujemy)

uœwiadamiamy sobie czy te¿ nie.

Pogl¹d o niezmiennoœci, a wiêc jednorodnoœci kultury materialnej,

maj¹cej byæ dowodem to¿samoœci etnicznej jej nosicieli w "ró¿nych

czasach", pozostaje w sprzecznoœci z archeologi¹ sam¹ jako nauk¹

historyczn¹. Dziejowoœæ bowiem (pradziejowoœæ), a wiêc

historycznoœæ, to zmiana. Rzec by mo¿na, ¿e zmiana jest synonimem

pradziejów. Tymczasem z jednej strony wytwory kultury materialnej

traktujemy jako specyficzne dla danego odcinka pradziejów, jako

jego wyznaczniki chronologiczne, wystêpuj¹ bowiem w tym a nie w

innym odcinku czasu. Z drugiej natomiast strony, kiedy mówimy o

owych specyficznych dla danego okresu wytworach germañskich czy

słowiañskich (niezale¿nie od specyfiki kulturowej, w której

wystêpuj¹), nadajemy im ponadczasowy charakter etnicznoœci, a

wiêc charakter wytworów niepodlegaj¹cych zmianom, pomimo ¿e z

ow¹ niezmiennoœci¹, a wiêc ponadczasowoœci¹ nie maj¹ one nic

wspólnego.

Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Przekonanie o jednorodnoœci kultury materialnej maj¹cej byæ

dowodem jednolitoœci etnicznej jej nosicieli stanowi jednak podstawê

badania całej archeologii. Zwróæmy uwagê na fakt, ¿e badanie przez

archeologa pozostałoœci materialnych po społeczeñstwach

minionych nie jest wył¹cznie ich badaniem jako wytworów

kulturowych samych w sobie. Nie chodzi np. jedynie o wyjaœnienie

ich funkcji. Badanie to równoczeœnie porz¹dkowanie, w którym

decyduj¹c¹ rolê odgrywa kryterium podobieñstwa. W zwi¹zku z tym

zasiêg wystêpowania podobieñstw jest traktowany jako zasiêg

funkcjonowania wspólnoty ludzkiej owe podobieñstwa

wytwarzaj¹cej. W taki właœnie sposób wyodrêbniane s¹ kultury

archeologiczne, ich grupy, podgrupy itd., jako rezultat

funkcjonowania wspólnot ró¿nego rzêdu, w tym równie¿

ponadplemiennej wspólnoty etnicznej. Przy tym, im wiêkszy jest

stopieñ zbie¿noœci podobieñstw, tym mniejszy jest zasiêg przestrzeni

przez owe podobieñstwa wykreœlanej. I odwrotnie, im wiêkszy jest

zasiêg przestrzeni, tym wiêksza jest rozbie¿noœæ podobieñstw ow¹

przestrzeñ wypełniaj¹ca. Oznacza to, ¿e im mniejsza jest spoœród

wymienionych jednostka przestrzeni, tym bardziej jest ona jednolit¹

kulturowo (etnicznie - jako ¿e obszary kulturowe to obszary

etniczne), im wiêkszy natomiast jest zasiêg owej przestrzeni, tym

bardziej jest ona pod tym wzglêdem zró¿nicowana. Badanie wiêc

pochodzenia danej wspólnoty etnicznej, czyli poszukiwanie jej

prakolebki, to nic innego jak poszukiwanie mo¿liwie maksymalnej

zbie¿noœci podobieñstw, czyli mo¿liwie maksymalnej jednolitoœci

kulturowej (etnicznej). Inaczej mówi¹c, to porz¹dkowanie

pozostałoœci materialnych, polegaj¹ce na redukcji wieloœci i

ró¿norodnoœci do jednolitoœci kulturowej (etnicznej) - zabieg

porównywalny z tzw. czyszczeniem etnicznym.

http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.

Zwróæmy przy tym uwagê, ¿e na gruncie archeologii podobieñstwa

to nie tylko efekt działania wspólnoty, to równie¿ rezultat działania

równoczesnego. Podobieñstwo wytworów, ich to¿samoœæ traktowana

jest jako wyznacznik chronologiczny. Dwa podobne wytwory

traktowane s¹ jako wytwory równoczesne; wytwory odmienne to

wytwory ró¿ne czasowo. Innoœæ mo¿e wiêc byæ "przed" lub "po", ale

nie równoczeœnie. Równoczesnoœæ oznaczaj¹ca tak¿e teraŸniejszoœæ

(minion¹) to identycznoœæ, to¿samoœæ. U podło¿a tej procedury

badawczej zawiera siê przekonanie, ¿e to¿samoœæ wytworów jest

równoznaczna z to¿samoœci¹ ich wytwórców, którzy to samo

wytwarzaj¹ tak samo, a zarazem wytwarzaj¹ to równoczeœnie.

Inaczej mówi¹c, poszukiwanie Ÿródeł pochodzenia danej wspólnoty,

badanie jej etnogenezy to poszukiwanie idealnej czystoœci etnicznej,

która na gruncie archeologii przekłada siê na jednorodnoœæ

(jednolitoœæ) kultury materialnej. Zało¿enia, jakimi kieruje siê

archeologia kulturowo-historyczna, s¹ takie same bez wzglêdu na

orientacje, o których tu mowa.

Bardziej wszak¿e konsekwentnymi w stosowaniu owych zało¿eñ

s¹ zwolennicy koncepcji "germañskiej". To z ich postawy wynika

wprost, ¿e wytwory "takie same" zostały wykonane przez wytwórców

"takich samych". Z kolei niekonsekwencja zwolenników

autochtonizmu Słowian na ziemiach polskich polega na tym, ¿e z

jednej strony traktuj¹ oni podobieñstwa jako rezultat

funkcjonowania wspólnoty owe podobieñstwa wytwarzaj¹cej, z

drugiej zaœ radykalne miêdzy nimi ró¿nice nie stanowi¹ dla nich

argumentu na rzecz odrêbnoœci etnicznej. Tak siê właœnie dzieje,

kiedy J. Kostrzewski œladów kultury słowiañskiej właœciwej

wczesnemu œredniowieczu poszukuje w głêbokiej przeszłoœci,

siêgaj¹cej pocz¹tków kultury łu¿yckiej. Poszukiwanie owych

Mamzer Henryk - Archeologia etniczna versus kulturowo-interpretacyjna.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: