Powiastka filozoficzna- utwór epicki, proza, przekazuje istotną tezę światopoglądową, czy filozoficzną, gat. oświec., autorzy musieli być filozofami, miała przyl. Zał. Racjonalizmu, krytyk, inst. społ i polit., odwoływała się do innych gat. Lit.: powieści przygod., romansu,; akcja i losy boh. traktowane były z ironią stając się pretekstem do ukazania prawd filozof lub moralnych.
Denis Diderot „Kubuś fatalista i jego pan”
1 konflikt między panem a Kubusiem(kto może nad kim panować, Kubuś jest niżej w społ lecz dzięki interlig. to on rządzi)
2 konflikt łagodzi gospodyni(pan Zach. Się irracjonalnie)
Wielka Księga-encyklopedia, która zawiera światopogląd epoki lub księga życia-dośw.
Wolter „Kandyd, czyli optymizm” <<Cytat: „Praca odsuwa od nas trzy wielkie niedole: nudę, występek i ubóstwo”>>
Pangloss – nauczyciel Kandyda, mówił, że wszystko ma sens: „Ponieważ wszystko istnieje dla jakiegoś celu wszystko z konieczności musi istnieć dla najlepszego celu”
„ci, którzy twierdzili, że wszystko jest dobre powiedzieli głupstwo, trzeba by rzec że wszystko jest najlepsze”
Oświecenie w Polsce (lata 40 XVIII w – 1 20 lat XIX w.)
1733-1764 – faza wstępna; 1764-1795 – faza dojrzała(czasy stanisławowskie); 1795-1822 – faza schyłkowa
Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych – zajmowało się wydawaniem podręczników
„Hymn do miłości ojczyzny” opublikowany w „Zabawach Przyjemnych i Pożytecznych”, z czasem stał się hymnem Szkoły Rycerskiej. Podm. Zwraca się w apostrofie do ojczyzny, liryka pośr., podniosły, patetyczny styl, stos. do ojczyzny jest spr. wartości
Człowieka.
Józef Wybicki „Pieśń Legionów Polskich we Włoszech”(1797), typowa pieśń żołnierska-miała podnosić odwagę i morale, od 1926 hymn narodowy, autor wyraził pragnienia i niepokoje polskiego patrioty, mamy brać przykład z Czarnieckiego, który ratując ojczyznę poświęcił się;<> 1974 – powstanie kościuszkowskie, podniosły styl, naród jest suwerenny i to jego prawo, na przemoc trzeba odp. przemocą, nowa koncepcja narodu(nie terytorium tylko obywatele)
Ignacy Krasicki(3 II 1735- 14 III 1801) - 1743-1750-szkoły jezuickie we Lwowie; 1751-1754-warszawa; 1759-1761-studiował w Rzymie, kanonik kijowski i przemyski, jeden z najbliższych współpracowników króla; od 1766 biskup warmiński, senator i książę, osiadł w Lidzbarku, po trzecim rozbiorze arcybiskup gnieźnieński.
Bajka jako gatunek literacki: lit. Dydaktyczna o char. Epickim, proza lub wiersz, boh to zwierzęta(ludzie), MORAŁ, powstała w VI w p.n.e- twórca Ezo, boh jego bajki są zwierzęta-alegorie ludzkich postaw, Bajki były uprawiane w XVIII w. 1. Bajka narracyjna(la fointainowska) często przypomina zwięzłą nowelę, dłuższa forma; 2. Bajka epigramatyczna- krótka, zwięzła, 4 wersowa, wzór – epigramat.
„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” przykład pierwszej polskiej powieści, nawiązuje do „Utopii” ,powstała w 1776 utwór satyryczno-obyczajowy i przygodowy ,w formie pamiętnika, dzieli się na 3czesci:
I: dzieciństwo bohatera, wychowanie w szlacheckiej rodzinie (sarmackiej),w efekcie wielkomiejskiego życia trafia na wyspie Nipu ;
II: pobyt na wyspie, nauki od mistrza Xaoo, obserwując życie na wyspie przechodzi przemianę, chce przenieść te zasady do polski ;
III: próby wprowadzenia systemu do polski spełzły na niczym społeczeństwo nie wyraziło zgody ,bohater-wielki idealista.
Jonathan Swift „Podróże Guliwera” G. opowiada o Anglii i jej systemie rządów; król olbrzymów krytykuje G. i system rządów w Anglii. „Podróże Guliwera” to przykład antyutopii.
Sentymentalizm- opozycja do klasycyzmu, racjonalizmu, ścisły związek człowieka z naturą, świat wewn. Jest ważniejszy od zewn. „Nowa Heloiza” – najważniejsze dzieło, wzorzec miłości sentymen., powieść epistolograficzna(powieść w listach).
J.J. Rousseau „Nowa Heloiza”
Franciszek Karpiński „Do Justyny. Tęskność na wiosnę”
F. Karpiński „Przypomnienie dawnej miłości”
patricok