Ilustrowany przewodnik po mieście stołecznem Poznaniu.pdf

ILUSTROWANY

PRZEWODNIK

PO MIEŚCIE STOLECZNEM

POZNANIU

WYDAWNICTWO

MIEJSKIEGO URZĘDU TARGU POZNAŃSKIEGO.

OPRACOWAŁ

REDAKTOR |TADEUSZ PUDŁOWSKI.

Cyryl Ratajski

Prezydent stół. m. Poznania.

NAKŁADEM REKLAMY POLSKIEJ w POZNANIU

ALEJE MARCINKOWSKIEGO NR. 6.

Biblioteka Narodowa

Warszawa

Rys historyczny dziejów Poznania

Abrege de 1'histoire de Poznań

30001011671150

Treść:

Rys historyczny dziejów Poznania

Uwolnienie miasta z rąk niemieckich

Przedsiębiorstwa miejskie w Poznaniu

Gospodarka miejska w Poznaniu 1919-1928

Targi Poznańskie

Wykaz rzeczy godnych zwiedzenia w Poznaniu

Niezbędne informacje, a mianowicie:

Instytucje państwowe i komunalne, konsulaty.

Spis linji tramwajowych z wyszczególnieniem ulic„

przez które przebiegają, taksy dorożek samochodowych

i konnych ze wskazaniem miejsc postoju, spis hoteli, kawiarń,,

restauracyj i cukierni.

Miejsca rozrywkowe (teatry, kina, dancingi).

Wykaz połączeń kolejowych ze wskazaniem najdo-

godniejszych bezpośrednich komunikacyj dziennych i noc-

nych, oraz ceny biletów.

Plan kartograficzny miasta Poznania wraz z wykazem wszy-

stkich ulic.

Cudzoziemiec, którego na

wstępie do Poznania witają

gmachy olbrzymie, aż nadto

wyraźnie świadczące, iż projek-

towała je myśl twórcza archi-

tekty-niemca, może powątpie-

wać o polskości miasta.

L/etranger qui, a son arrivee

a Poznań, se voit salue par des

batiments immenses trahissant

trop visiblement qu'ils omt ete-

construits par des architectes

allemands, peut douter du ca-

ractere polonais de la ville.

Sache donc, nouveau venu,

que tu as mis ton pied sur une

■terre qui n'est pas eehua a la

Pologne par suitę du Traite de

Versailles, mais eternellement

polonaise.

Sache que tu te trouves dans

una des plus anciennes villes

de la Pologne, dans la capitale

de son premier roi qui, par les

rayons de la foi chretienne f

eclaira son pays ót fonda ici le

premier eveche et la premiera

cathedrale dans laquelle ii dort

son sommeil eternel.

Tout cela se passait au

X-eme siecle de 1'ere chretien-

ns,

Dowiedz się więc, przybyszu,

żeś wstąpił na ziemię, nie

,, przy znaną Polsce na podsta-

wie traktatu w Wersalu", lecz

odwiecznie polską.

Dowiedz się, żeś stanął w je-

dnem z najstarszych miast Pol-

ski, w stolicy pierwszego _ Jej

króla, który promienism wiary

chrześcijańskiej kraj swój o-

świecił, który tutaj pierwsze

biskupstwo założył, pierwszą

świątynię ufundował i tu w śnie

wiekuistym spoczywa.

A działo się to wszystko w

X wieku ery chrześcijańskiej.

Les origines de la ville se

perdent dans les tenebres des

siecles.

La ville primitive prehistori-

que avec son chateau-fort etait

situee sur le bord droit de la

riviere Warta, sur 1'Ostrów

Tumski (1'ilot de la cathedrale)

domine jusqu'a ce jour par la

belle cathedrale, ternom elo-

quent de notre brillant passe,

la gardę de la depouille mor-

telle des rois Mieczysław I at

Bolesław Chrobry.

'<S+xl

Samo zaś powstanie miasta

gubi się w mrokach wieków.

Ten pierwotny, prahistorycz-

ny Poznań wraz z zamkiem le-

żał na prawym brzegu rzeki

Warty, na Ostrowiu Tumskim,

nad którym panuje po dziś

dzień piękna Katedra, wymow-

ny świadek świetnej przeszło-

ści naszej, strażnica prochów

ziemskich królów Mieczysła-

Bolesława

Chrobrego.

<T\ / H"

Pierwszego

— 7 —

Obecny Poznań, rozpościera-

jący się na lewym brzegu rzeki

'Warty, założył w roku 1253

Przemysław, opasując miasto

murem warownym i budując

Tiowy zamek, którego dostojne

szczątki wskaże ,tobie, cudzo-

ziemcze, każdy przechodzień.

Le Poznań actuel qui s'etend

sur la rive gauche de la War-

ta, a ete fonde en 1253 par

Przemysław qui entoura la vil-

le d'un mur fortifie et fit batir

un nouveau chateau dont les

dignes restes sont visibles jus-

qu'a ce jour.

Comme toute ancienne ville,

Poznań a eu un sort variable.

Poznań a vu des temps de

splendeur quand ii hebergea

dainis ises murs le faste de rois

couverts de gloire, Premysław,

Łokietek, Jagiełło, Jean Casi-

mir et qui temoignaient a la

ville Jeur grace et lui allouaient

des fonds pour 1'embellir.

II y avait aussi des annees de

detresse, des periodes de guer-

res sanglanites ou les peupłes

du Brandebourg, de la Suede,

de la Saxonie et de la Russie

devastaient la ville par le fer

et par le feu.

Tantot les citoyens, avec une

joie et veneration sinceres, al-

laient a la rencontre des mai-

tres legitimes, admirant le cor-

tege des rois, la splendeur des

chevaliers.v-. Tantot, avec un

desespoir qu'ils ne cachaient

pas, ils etaient forces de re-

mettre les clefs de la ville aux

oppresseurs se rendant ainsi a

la discretion des vainqueurs tem-

poraires... Tantot ils saluaient,

ivres de joie, avec des cris d'en-

thousiasme les regiments qui

leur apportaient l'affranchisse-

ment du joug etranger.,..

En 1793 les prussiens entre-

rent dans la ville. Pour un

temps peu prolonge le generał

Dąbrowski 1'affranchit, mais ce

n'est qu'en 1806 que les aigles

de Napoleon brillaient dans les

rues. II semblaił qu'avec ces

aigles la liberte arrivait pour

dla tej ziemi, tak okrutnie bi-

czem przeznaczenia smaganej.

Nadzieja ta okrzepła, gdy od

roku 1807 do 1815 Poznań stał

się stolicą departamentu Wiel-

kiego Księstwa Warszawskie-

go.

Niestety...

Z tym rokiem pamiętnym za-

wisła nad ziemią Piastową nie-

wola stokroć straszniejsza od

poprzednich.

Odwieczny wróg Słowiańsz-

czyzny postawił sobie za cel

zniszczenie ducha, przystąpił

do wydarcia nietylko z pamię-

ci, lecz i z serc poczucia odręb-

ności narodowej, do pozbawie-

nia najcenniejszą daru przeszło-

ści — mowy ojczystej,

I trwał ten ucisk, krępowały

te więzy, dławiła ta przemoc

z zimnym uporem stosowana

aż dc roku 1918, do dnia 27-go

grudnia, dnia uwiecznionego dla

potomności w nazwie głównej

arterji, prowadzącej z nowego

do starego miasta, ulicy 27-go

Grudnia.

toujours dans cette terre si

cru-ellement eprouvee par le

fouet du destin. Cet espoir

grandissait puisque de 1807 a

1815 Poznań etait la capitale

d'un departement du Grand

Duche de Varsovie.

Helas....

Depuis cette annee memora-

ble la terre des Piast fut sou-

mise a une servitude cent fois

plus terrible que toutes les

precedentes.

Leternel ennemi des slaves

resolut d'aneantir lamę de la

nation en s'efforcant d'arracher

non seulement de la memoire,

mais du coeur le sentiment d'

appartenir a une nation diffe-

rente, tachant de lui prendre le

plus precieux don du passe, la

langue maternelle.

Cełtte oppreslsion, ces liens,

cette tyrannie, appliques avec

un entetement glacial, duraient

jusqu'a 1'an il918, jiusqu'au 27

decembre, jour immortalise

pour la posterite par la deno-

mination de 1'artere principale

menant de la vieille a la nou-

velle ville, la rue du 27 decem-

bre.

La nouvelle ville, etranger.

qui frappe tes yeux a 1'entree

a Poznań n'est qu'un souvenir

constant de la tyrannie, de la

servitude seculaires. Pour nous,

His de cette terre, c'est plus

qu'un souvenir. Ces ^.nurs si-

lencieux nous donnent chaque

jour 1'ordre de ne pas nous

avilir, mais de veiller pour etre

prets, a chaque instant, a

transformer en une action d'a-

cier les paroles de la chanson:

„Nous ne rendrons pas la terre

de nos origines..."

Le 27 decembre 1918, ce

n'ćtaient pas les aigles du dieu

Poznań, jak każde z miast

dawnych, podlegał zmiennym

kcleiom losów.

To błyszczał świetnością, go-

szcząc w swych murach maje-

stat królów sławnych — Prze-

mysława, Łokietka, Jagiełły,

Jani Kazimierza, nie szczędzą-

cych miastu łask swoich i łożą-

cych z własnej szkatuły na

przyozdobienie miasta.

To w latach klęsk, w latach

wojen krwawych, był ogniem

i mieczem niszczony przez

Brandenburczyków, Szwedów,

Sasów, Rosjan.

Mieszczanie to z niekłamaną

radością i uwielbieniem spoty-

kali przybycie władców prawo-

witych, podziwając orszaki kró-

lewskie, świetność rycerstwa...

to z nietajoną rozpaczą zmu-

szeni byli wręczać klucze od

miasta najazdcom, wydając je

na łaskę i niełaskę chwilowe-

■go zwycięzcy... to szałem ra-

dości upojeni, z entuzjastycz-

nymi okrzykami na ustach wi-

tali pułki, niosąc im wyzwole-

nie z pod obcej przemocy...

To nowe miasto, które rzuca

ci się w oczy, cudzoziemcze,

przy samym wjeździe do Po-

znania to tylko trwała pamiąt-

ka przemocy, niewoli stuletniej.

To więcej niż pamiątka dla nas,

synów tej ziemi. Z tych mu-

rów pada codzienny niemy na-

kaz, abyśmy czuwali, abyśmy

gotowi byli w każdej chwili w

stal czynu przekuć słowa pie-

śni: — ,,Nie damy ziemi skąd

nasz ród..."

Dnia 27-go grudnia 1918 ro-

ku nie orły ,,boga wojny", ale

orzeł białopióry — może dla

oczu niewidzialny, ale duszą

W roku 1793 wkroczyli do

miasta Prusacy. Na czas krót-

Tti wyzwolił je Generał Dą-

browski, lecz dopiero w roku

1806 zalśniły na ulicach orły

napoleona. Zdawało się wów-

czas, że wraz z tymi orłami za-

witała już nazawsze wolność

— 8 —

wyczuwany — zawisł nad mia-

stem, biorąc je nanowo w po-

siadanie,.,

de la guerre, mais 1'aigle blan-

che — invisible aux yeux, mais

isentie par il'ame — qui planait

sur la Ville pout en reprendre

la. possession.

Cette fois-ci une possession

eternelle... Ainsi soit-il Dieu

aidant!

Tym razem w posiadanie

wieczyste.., Tak nam dopomóż

Bóg!...

Wyswobodzenie miasta

z rąk niemieckich

Uaffranchissement de la ville des mains alleiaandes

Upamiętniony po wsze czasy

w nazwie ulicy, dzień 27-go

GRUDNIA 19 LS roku był tylko

jednem z ogniw tego łańcucha

zmagań się, walk. obrony, wy-

siłków i uporu, t)aki po przez

długie lata niewoli aż do jutrzni

wolności, łączył świetną prze-

szłość z wyczekiwaną, uprag-

nioną przyszłością.

Le jour du 27 decembre 1918,

immortalise par una rue du

nieme nom, n'ataiit qu'un an-

neau dans la grandę chaine de

luttas de defense, d'efforts et de

resislance qui, durant les lon-

gues annees da sujetion jiusqu a

1'aurore de la liberte, reliait le

brillant passe avec 1' avenir sd

ardemment desire,

Ce jour-la des evenements

d'une portea immense se pas-

saient, ce jour-la la volonte de

le population de Poznań se ma-

nifesta d'une voix fermę et de-

cidee pour se debarasser des

liens odisux et pour racheter,

meme au prix du sacrifice su-

premę, par son sang, le droit a

sa liberte. Cela ne signifie ce-

pendant pas que ce jour-la de-

cidat de la victoire.

La victoire fut preparee et

remportee par une lutte sour-

de, une lutte des faibles desar-

mes avec les oppresseurs ar-

mes, une lutte, qui durait des

milliers de jours sans relache,

chaque minutę, dans tout lieu,

sans le moindre repos et

W dniu tym nastąpiły wyda

rżenia pierwszorzędnej wagi, w

dniu tym wola ludności Pozna-

nia wystąpiła jawnie, głośno,

zdecydowanie, aby strząsnąć

więzy nienawistne i prawo do

wolności nawet najwyższą ofia-

rą — ofiarą krwi okupić, lecz

nie znaczy to bynajmniej, że ten

jeden dzień zadecydował o zwy-

cięstwie.

To zwycięstwo przygotowała

i odniosła walka cicha, walka

bezbronnych z uzbrojonymi,

walka toczona przez dni tysiące

w każdej chwili, na każdem

miejscu, bez wytchnienia, bez

przerwy, bez zmrużenia powiek.

tou-

Była to stuletnia walka du-

cha z przemocą fizyczną, walka

wiary w sprawiedliwość z za-

pamiętałą ufnością w siłę zwie-

rzęcą. Prowadziło ją szereg po-

koleń. Stawali do niej i męż-

czyźni i kobiety, dzieci i starcy,

młodzieńcy i męże dojrzali, sło-

wem — -wszyscy.

jours eveillee.

Cetait une lutte seculaire a-

vec la force physique, la lutte de

la croyance a la justice avec la

confianca sans bornes dans la

force brutale, Elle fut menee

par plusieurs generations par

les jeuneis et les adultes, en un

mot par tous.

— 10 —

— II —

Taką wa'kę o narodowość

własną prowadziła ludność

Wielkopolski wiek cały.

Per-dant tout un siecle la po-

pulation de la Grandę Pologne

menait cette lutte pour sa na-

tionalite.

Le jour du 27 decembre 1918

n'etait qu'un episode de la der-

niere victoire preparee de lon-

gue main pendant des dizaines

d'annees.

Resumons 1'histoire de ce jour

memorable:

Deja les prómieres nouyglles

de la defaite allemande sur la

Marne permettaient d'esperer

i que le momant de 1'affranchis-

sement approchait, le moment

devant apporter la recompense

pour les souffrances sźculaires,

pour la perseverance dans la

foi et la langue djs ancetres.

En octobre 1914 un comite

secret s'etait formę dont le but

principal etait de repandre par-

mi les polonais sous les dra-

peaux des puissances centrales

la eonnais^anca qu'il ne faut pas

voir 1'ennemi un'que dans la

Russie, et de \:x- faire ccm-

prendre qu'il etait temps de

penser a leur propre cause ei

non pas a la victoire d'une ar-

mee ou de Tautre.

En 1918, quand les armees

allemandes furent refoulees de

la France et furent forcees

d'abandonner la moitie de la Bel_

gique, les travaux preparatoires

pour un coup de main arme e-

taient en plein cours, et a Po-

znań plus de deux mille hom-

mes n'attendaient que le signal

pour prendre les armes.

Le 10 novembre 1918 le pou-

voir dans la ville passait aux

mains du Conseil des Soldats et

Ouvriers, le, autorites militai-

res prusses se retiraient. et le

lendemain Mr. Jules Lange ob-

tint du Conseil un decret per-

jacy na stworzenie „Straży Oby-

watelskiej".

Wyłoniona z te'j Straży „POL-

SKA KOMENDA" rozpoczęła

gorączkową pracę, aby wyszko-

lić ochotników, pozyskać broń

i odzież, podzielić miasto na

właściwe odcinki itp.

Przy końcu listopada pow-

stała nowa organizacja, miano- j

wicie „STRAŻ LUDOWA" z j

dniem każdym rosnącą w liczbę i

i siłę, czego najlepszym dowo- I

dem jest rozdanie dnia 18 gru- i

dnia 5000 kart z rozkazem „sta- j

wienia się do służby".

Zastrzegamy się zgóry, że

w tym zwięzłym skrócie nie

możemy wymieniać nazwisk

tych wszystkich obywateli-Po-

laków, którzy pracowali dla do-

bra sprawy z poświęcaniem

prawdziwem, z energją niezwy-

kłą, ze szkodą dla swoich inte-

resów osobistych, pochłonięci

całkowicie „Wielką sprawą", ja-

kiej służyli.

Zaznaczymy jedynie, że w

pracy twórcze 1 ) brały udział wy

bitne organizacje, jak „Sokół",

„Polska Organizacja Wojskowa

Zaboru Pruskiego" oraz batal-

iony „Straży i Bezpieczeństwa",

tworzone z wiedzą Rady Żoł-

nierzy i Robotników.

Myliłby się ten, ktoby sądził,

iż Niemcy nie spostrzegli grożą-

cego im niebezpieczeństwa. Mi-

mo dezorganizacji, która ogar-

nęła całą monarchję, mimo roz-

sprzężenia ogólnego, mimo nie-

pewność najbliższych wypad-

ków, miano na oku Wielkopol-

skę, do której napływał pocichu

„Grenzschutz" ,aby w razie po-

trzeby zdusić, zgnieść każde wy-

stąpienie i gnębić' nadal.

mettant la creation de la „Gar-

dę des Citoyenis",

Le „Commandement Polo-

nais", sorti de cette Gardę,

commemca un travail fievreux

pour exericesr des volonitaires,

pour obtenir des armes et de

i'equ | iipemeint, pour partager la

villle en sections etc.

Vers la fin novembre une

nouvelle organisation se forma,

la „Gardę du Peuple", croissant

chaque jour en nombre et force

ce dont la meilleure preuve fut

la distribution, le 18 decembre,

de 5000 cartes contenant l'or-

dre de presentation.

II vi sans dire qu'il est impos-

sible d enumerer, dans ce bref

resume, tous les citoyens polo-

nais qui tn?.vaillaient avec gran-

dę abnegation, avec une ener-

gie sans pareil, au detrim^nt de

leurs interets personnels, adon-

nes imiquem3nt a la grandę cau-

-e a laquelle ils se consacraient.

Mentionnons s>ulement par-

mi les organisations qui prirent

une part proeminente dans ce

lravail createur, le „Sokół",

„1'Organisation Militaire Polo-

naise des Provinces alleman-

des" ainisi que les bataillons-

„de Gardę et de Surete", for-

mes au su du Conseil des Sol-

dats et Ouvriers. On se trom-

perait en supposant qua les al-

lemands ne s'apercevaient pas

du danger menacant. Malgre

la desorganisation de la monar-

chie entiere, malgre la detente

generale, malgre rincertitucie

concernaat l'avenir le plus pro-

che, on observait attentwe-

ment la Grandę Polegnę ou af-

iluąit sournoisement la „Gardę

des Frontieres" pour etouffer

au besoin chaque souIevement

et pour continuer 1'oppressión,

Dzień 27-my Grudnia 1918 r.

był tylko epizodem ostateczne-

go zwycięstwa, przygotowanego

przez dziesiątki lat poprzed-

nich.

Opowiedzmy dzieje tego dnia

pamiętnego.

Już pierwsze wieści o klęsce

niemieckiej nad Marną wznie-

ciły nadzieję, że zbliża się chwi-

la wyzwolenia, chwila nagrody

za cierpienia znoszone w ciągu

wieku, za wytrwanie w wierze

i w mowie praojców.

W październiku 1914 roku za-

wiązał się tajny Komitet, które-

go głównem zadaniem było sze-

rzenie świadomości wśród Po-

laków walczących w szeregach

państw centralnych, że nie tyl-

ko w Rosji należy widzieć wro-

ga, że pora już myśleć nie o

zwycięstwie tej lub innej armji,

ale sprawy własnej.

A gdy w roku 1918 armje nie-

mieckie wyparte zostały z gra-

nic Francji .musiały ustąpić

z połowy Belgji ,już praca przy-

gotowawcza nad wystąpieniem

zbrojnym była W pełnym biegu,

już w Poznaniu dwa tysiące

z górą ludzi oczekiwało tylko

sygnału, aby schwycić za broń.

Dziesiątego listopada 1918 r.

władzę nad miastem objęła Ra-

da Żołnierzy i Robotników, ge-

neralicja pruska ustąpiła, naza-

jutrz zaś p, Juljan Lange uzy-

skał od Rady dekret, zezwala-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: