ak Joseph Dunn sobie z uciliwymi ludmi Jak sobie radzi z uciliwymi ludmi o. wiat Cs/k/- Tytu oryginau PAINFUL PEOPLE AND HOW TO DEAL WITH THEM Projekt okadki Zofia Sokotowska Zdjcie na okadce Super Stock Redaktor prowadzcy Ewa Niepoklczycka Redakcja Hanna Machlejd-Mocicka Redakcja techniczna Katarzyna Krawczyk Korekta Agata Bodok Copyright 1993, 2001 by Joseph Dunn Original title: Painful People and How to Deal With Them First published by Gill&Macmillan Publishers, Dublin, Ireland Copyright for the Polish translation by Zbigniew Kociuk 2003 wiat Ksiki Warszawa 2003 Skad i amanie FELBERG Druk i oprawa Finidr, Czechy ISBN 83-7311-353-3 Nr 3456 SPIS TRECI Wprowadzenie......................... 7 Rozdzia l Czym jest paradygmat? ................... 10 Paradygmat 1: Paradygmat blu: Uciliwy a cierpitnik ....................... 13 Paradygmat 2: Paradygmat patologii: Patologia a fizjologia........................ 16 Paradygmat 3: Paradygmat medyczny: Psychiatria a neurologia ....................... 20 Paradygmat 4: Paradygmat taoizmu: Opieka a kontrola . . 26 Paradygmat 5: Paradygmat granicy: Ja a nie-ja...... 30 Paradygmat 6: Paradygmat porzdku: Porzdek a chaos . . 35 Paradygmat 7: Paradygmat mioci: Mio a poczucie bezpieczestwa...................... 38 Paradygmat 8: Paradygmat wgldu: Tre a proces .... 43 Paradygmat 9: Paradygmat systemowy: Indywidualny a systemowy ....................... 47 Paradygmat 10: Paradygmat klasyfikacji: Wymiary a kategorie osobowoci ................. 49 Rozdzia 2 Czym jest osobowo? .................... 54 Narcyz............................ 59 Skaoczepy.......................... 63 Samotnik........................... 66 Facet............................. 71 Zawodowa ofiara i naogowy wybawiciel ......... 75 Nieudacznik ......................... 79 Ekstremista.......................... 88 Hipochondryk ........................ 92 Rozszczepiona osobowo ................. 97 Niespokojni ludzie...................... 103 Psychopata.......................... 110 Kamca............................ 115 Aktorka............................ 121 Typ obsesyjny........................ 125 Paranoik ........................... 132 Fanatyk............................ 137 Rozdzia 3 Co to jest trudna sytuacja? .................141 Depresja ...........................142 Pogreni w smutku.....................151 Alkoholizm .........................158 Niepodno .........................165 Bliniacze rodzestwo....................170 Typ psychotyczny......................175 Kochanka ..........................182 Morderca...........................188 Uraz traumatyczny......................194 Otyo............................198 Typ perwersyjny.......................201 Uszkodzenie mzgu.....................205 Ofiary wykorzystywania ..................211 Podrnik ..........................215 Czowiek zagubiony.....................218 Epilog 224 WPROWADZENIE i rzypuszczam, e poznae ju wystarczajco wielu ucili- wych ludzi! Dlaczego miaby jeszcze o nich czyta? Napi- saem t ksik, aby wyjani, dlaczego ludzie, ktrych znasz, s czasami tacy nieznoni. Tematyk patologii osobowoci (lub tym, co sprawia, e ludzie staj si przykrymi) interesuj si od czasu moich studiw medycznych. To lata tak odlege, e sama myl 0 nich przyprawia mnie o dreszcze. Wykady z dziedziny psychiatrii prowadzi wysoki, chudy naukowiec, czowiek zupenie pozbawiony poczucia humoru, zawsze w czarnym garniturze. Uwaalimy, e rwnie dobrze mgby by pra- cownikiem zakadu pogrzebowego. Na pocztku swojego wykadu o Zaburzeniach osobo- woci" przypomnia nam, e nie powinnimy doszukiwa si patologii umysowych u czonkw naszych rodzin i kolegw z grupy. Oczywicie, mia racj. Przez nastpn godzin rozgldalimy si po sali wykadowej, patrzc na siebie 1 kiwajc znaczco gowami. Po wielu latach sam straciem poczucie humoru, zaczem nosi ciemne garnitury i zostaem psychiatr. Ludzie czsto pytaj mnie o sytuacj panujc na rynku usug pogrzebo- wych. Dzisiaj, kiedy przyjmuj nowego pacjenta, zastana- wiam si nad jego osobowoci. Odpowied na to pytanie stanowi klucz do poznania przyczyny, dla ktrej jest ucili- wym czowiekiem albo czowiekiem cierpicym. Czyni to przed przystpieniem do analizy jego stanu emocjonalnego i stanu jego organizmu oraz przed udziele- 7 niem odpowiedzi na pytanie, dlaczego nienawidzi swojej matki. Osobowo czowieka moe by przyczyn wielu kopotw, z ktrymi si boryka. Moe utrudni mu kontakty z innymi ludmi i sprawi, e nie panuje nad sytuacj lub przesta sobie radzi w yciu - z dojrzewaniem, mae- stwem, spacaniem hipoteki, yciem rodzinnym, umieraniem, itd. Nasza osobowo moe nam rwnie pomc wyj z trudnej sytuacji pod warunkiem, e bdziemy wystarczaj- co skuteczni. Podczas seminarium powieconego sposobom, by nie oszale w zwariowanym wiecie biznesu, ktre niedawno prowadziem, zauwayem, e zagadnienie klasyfikacji oso- bowoci wzbudzio wielkie zainteresowanie wrd uczestni- kw. Przed podjciem tego tematu odnosiem wraenie, e moi suchacze s przekonani, i mwi o jakich obrzdach pogrzebowych lub czym w tym rodzaju. Syszc o rnych typach osobowoci, zaczli si znaczco rozglda po sali... Zrozumiaem, e wiedza na temat rodzajw osobowoci nie jest zarezerwowana wycznie dla psychiatrw. Ksika ta skada si z trzech czci. < W pierwszej czci zajmuj si paradygmatami. Rzecz najwaniejsz jest tutaj zrozumienie, e zoono czo- wieka uniemoliwia zastosowanie jednego prostego spo- sobu, w ktry mona go opisa. Za pomoc przykadw wskazuj przynajmniej dziesi rnych aspektw, ktre powinnimy przeanalizowa, zanim umiecimy dan oso- bowo w konkretnej szufladzie. Czujesz si zagubiony? Nie martw si. Kiedy przeczytasz, zrozumiesz. J W drugiej czci omawiam typy osobowoci. Pewni lu- dzie id przez ycie, zadajc bl wszystkim napotkanym osobom. Inni yj cicho i nigdy nie uskaraj si na swoje kopoty. W tej czci ksiki spotkasz jednych i drugich. Opisuj tutaj, w jaki sposb ludzkie osobowoci, zwykle bez wasnej winy, staj si sabe. Jeli odnajdziesz wrd nich samego siebie, nie bd zbyt surowy: nikt nie posia- da krysztaowo czystej osobowoci. 8 swojej wielu n takty l' lub ie- liem, vyj zaj- nie wno DSO- itni- , e ach ^ch li... nie za v e W trzeciej czci zajmuj siprzeciwnociami Ji ^.. Ka- dy z nas dowiadczy ich nieraz we wasnym yciu. To bolesne sprawy, ktre nas dotykaj; strata bliskiej osoby, przypadki wykorzystywania, choroby psychiczne. Pod ich powierzchni kryje si jednak podstawowe zagadnie- nie osobowoci: ludzie silni lub ci, ktrzy potrafi czer- pa zacht ze zwizkw z blinimi, zwykle lepiej sobie radz w tych trudnych sytuacjach. Jednak, zanim przejdziemy do konkretw, oka odrobin cierpliwoci, musz bowiem zwrci uwag na dwie wane sprawy. S one niezmiernie istotne, w przeciwnym razie lektura tej ksiki moe si okaza bolesna. Po jej przeczy- taniu powiniene wiedzie wicej o uciliwych ludziach, nie stajc si jednoczenie jednym z nich. Aby to osign, pamitaj: J Po pierwsze, przeanalizowane w tej ksice przypadki s jedynie wytworem mojej bujnej wyobrani. Przytaczam je dla zilustrowania gwnych myli mojego wywodu. Lecz jeli nie odnajdziesz si wrd nich, oszukae samego siebie. A moe udajesz witoszka? J* Po drugie, musz wyzna, e nie jestem przesadnie po- prawny politycznie". Nie wskazuj, kogo zaliczam do okrelonej kategorii. Opisujc typy osobowoci oraz prze- ciwnoci losu, mwi o nim" lub o niej". Postpowanie takie jest podyktowane czysto praktycznymi wzgldami, nie za zamiarem zakcenia kolejnego marszu protestacyj- nego w obronie praw kobiet lub zakwestionowania m- skiej atmosfery panujcej na spotkaniu grupy mczyzn. Tak jest po prostu atwiej. Rozdzia l CZYM JEST PARADYGMAT? Zrozumienie pojcia paradygmatu zajo mi kilka lat, dlate- go jeli dokonasz tej sztuki po przeczytaniu jednego zdania wyjanienia, bdziesz naprawd dobry. Oto ono. Paradygmat jest sposobem patrzenia na rzeczywisto. Proste, prawda? Dobrze, dobrze. Moe moja definicja jest zbyt prosta. Paradygmat jest perspektyw, postaw, w ktrej si myli, dialektem rozumowania. Sposobem, w jaki co postrzegamy. Aby wyjani to jeszcze prociej i usun z twojej twarzy wyraz zakopotania, podam przykad. Pomwmy o czasie. Pomyl Jeste ambitnym biznesmenem. Jadc do pracy lub siedzc w hali odlotw, w sali dla pasaerw pierwszej klasy, bole nie odczuwasz upyw czasu. Czas ma natur liniow. Przy szo zamienia si w nieskoczenie krtk chwil, nazywa na teraniejszoci, i niknie w przeszoci. Wyznaczas; punkty na cigej linii czasu, umawiajc si na spotkania starasz si odtworzy wane wydarzenia z przeszoci w icl rocznic lub snujesz perspektywiczne plany dotyczce przy szoci. Masz nawet zegarek elektroniczny. Czas przestaji wlec si leniwie, nieubaganie przekraczajc dwanacie cyf na tarczy zegarka. Ach, te liczby. Pocieszasz si nimi. S takie obiektywna Takie absolutne. Jaki idiota w biaym fartuchu, pracujc w laboratorium z biaymi cianami i fluorescencyjnymi larr parni, odkry, e kada sekunda skada si z olbrzymu 10 liczby drga mikroskopijnej czsteczki - podaj t informa- cj na wypadek, gdyby ci to interesowao. Czas jest konkre- tem, na ktrym mona polega...
jac1123