HistoriaPolski_1764-1864_4.pdf

IV. POLSKA ODRADZAJĄCA SIĘ

1. Literatura i źródła

Dokonany przez rozbiorców podział narodowego terytorium polskiego okazał się wkrótce

nietrwały – do 1815 r. trzykrotnie przesuwano granice. To samo pokolenie, które przeżyło upadek

powstania kościuszkowskiego i tragedię trzeciego rozbioru, współdziałało niebawem przy

tworzeniu zalążka nowej państwowości – Księstwa Warszawskiego – i doczekało się odrodzenia

imienia polskiego w Królestwie Kongresowym. Jakkolwiek nie doszło ani do ponownego

zjednoczenia całości ziem polskich, ani do otrzymania pełnej niezależności, na centralnych

obszarach terytorium narodowego, od Warszawy po Kraków, władza znalazła się w rękach

polskich, a mowa polska odzyskała swe prawa. Budziła się nadzieja, że przełamany został

najgorszy kryzys państwowości polskiej i że wzmacniające się Królestwo posłuży za ośrodek

restauracji dawnej Rzeczypospolitej. Na tle wzmagających się w całej Europie ruchów narodowych

można więc patrzeć z Lelewelem na ten okres jako na „Polskę odradzającą się”. Dopiero

przedwczesna konfrontacja sił z najpotężniejszym zaborcą w powstaniu listopadowym zniweczyła

możliwość odrodzenia dawnego państwa.

Polska odradzała się wszakże nie tylko dzięki akcjom powstańczym i spiskowym czy

formowaniu kadłubowych organizmów państwowych. Głębsze znaczenie miały dokonywające się

jednocześnie przemiany w ekonomice kraju i strukturze społeczeństwa polskiego. W Królestwie

położone zostały podstawy pod rozwój nowoczesnego przemysłu, który z czasem miał decydować

o potencjale ekonomicznym Polski. Mieszczaństwo, a zwłaszcza rodzącą się burżuazja, uzyskały

realną możliwość wszechstronnego awansu; zniesione również zostały ograniczenia prawne

dotyczące chłopstwa. Powtarzające się fale ucisku narodowego ze strony zaborców prowadziły

zarazem do prędszego dojrzewania świadomości narodowej wśród coraz szerszych mas ludności.

W rezultacie dochodziło do kształtowania się nowoczesnego narodu w tempie szybszym, niżby to

uzasadniał faktyczny rozwój społeczno-gospodarczy. Ważną rolę odgrywały pod tym względem

także wysiłki zmierzające do ogólnego podniesienia poziomu kultury narodowej. Uderzająco

powolne zmiany następowały wszakże w zakresie stosunków agrarnych, co fatalnie zaważyło na

procesie odradzania się Polski. Był to przede wszystkim wynik utrzymania przez szlachtę

ziemiańską swej uprzywilejowanej pozycji na ziemiach polskich. Nie można odmawiać tej

warstwie zdolności do poświęcenia w walce o niezależność. Odczuwała ona zresztą dotkliwie

likwidację państwa, w którym odgrywała rolę kierowniczą. Ale jednocześnie była zachowawcza w

odniesieniu do spraw agrarnych: nie była skłonna ani do udoskonalania produkcji rolnej, ani do

przekształcenia istniejących stosunków. Zwłaszcza jeśli chodzi o zmianę czy ograniczenie obciążeń

chłopskich, nastąpił regres w postawie większości szlachty w stosunku do sytuacji z końca XVIII

w. Pewien wpływ na to miały rządy zaborcze Rosji i Austrii, niechętne wszelkim przemianom

społecznym. Tylko na obszarach zachodnich, znajdujących się pod panowaniem pruskim, zaczęły

się zasadnicze przeobrażenia społeczne. Proces uwłaszczenia przebiegał tutaj zresztą pod

ustawiczną kontrolą państwa junkierskiego. Jakkolwiek też poją wiały, się nadal głosy domagające

się, na wzór powstania kościuszkowskiego, połączenia sprawy wyzwolenia narodowego z

wyzwoleniem chłopa z ucisku społecznego, miały one tylko charakter jednostkowych wystąpień.

Nadając kierunek nurtującym całe społeczeństwo dążeniom niepodległościowym, szlachta unikała

ostrego stawiania kwestii społecznych. W ten sposób traciła możliwość skutecznego oddziaływania

w krytycznych momentach na całe społeczeństwo, a jednocześnie osłabiała proces kształtowania

się świadomości narodowej wśród chłopów.

Ta rozbieżność między rewolucyjną postawą w sprawie niepodległości i konserwatywną w

kwestii agrarnej opóźniała proces „odradzania się” Polski i stanowiła jedno z najważniejszych

źródeł niepowodzeń. Nie bez znaczenia były wszakże trudności ze znalezieniem zewnętrznego

poparcia dla dążeń polskich, koniecznego ze względu na układ sił między Polakami a zaborcami.

Napoleońska Francja nie miała dostatecznych środków, by na trwałe oddziaływać na stosunki w tej

części Europy, a próba wykorzystania liberalizującego obozu w Rosji przyniosła tylko ograniczone

rezultaty. Nawet związanie się z jednym z zaborców nie doprowadziło między nimi do głębszego

podziału, a niepowodzenie powstania listopadowego przywróciło osłabioną jednolitość. Jednakże

ewentualny wybór między niechętnymi sprawie polskiej rządami państw rozbiorowych a ich

społecznościami, które w sojuszu z Polakami mogły szukać drogi do wyzwolenia się spod ucisku

reakcyjnych władców, przerastał możliwości szlacheckich przywódców.

Wszystkie te dylematy powodują, że dzieje Polski tego okresu mogą być oceniane w różnorodny

sposób. Odbiło się to bardzo silnie także na historiografii tego okresu, pełnej polemik i

rozbieżności zarówno przy charakterystyce podstawowych tendencji, okresu, jak i poszczególnych

faktów czy procesów. Stosunek do tych kwestii opierał się bowiem częściej na poglądach

społecznych i politycznych historyków niż na pogłębionej wiedzy. Już sam dobór badanych

problemów czy omawianych faktów ujawniał nieraz zajęte z góry stanowisko. Badania nad XIX w.

stawiają bowiem jeszcze ostrzej, niż w odniesieniu do poprzednich wieków, problem selekcji

bogatego materiału. Metody kwantytatywne, które mogłyby zapewnić stosunkowo największy

obiektywizm, nie są w stanie dać odpowiedzi na wszystkie pytania. W rezultacie historyk ma dość

dużą możliwość doboru, o którym decyduje jego znajomość epoki i rzetelność badawcza, ale także

jego założenia metodologiczne.

Już pierwsze próby syntetyzującego spojrzenia na dzieje porozbiorowe i przyczyny

niepowodzenia powstania listopadowego odbijały różnice stanowisk autorów, zwykle

zaangażowanych też bezpośrednio w walkę polityczną. Gdy zwolennik A. Czartoryskiego K . B .

H o f f m a n przedstawiając zarys dziejów Królestwa Kongresowego wysuwał na czoło sprawę

niedotrzymania zobowiązań konstytucyjnych przez cara, to J . L e 1 e w e l w pracy Polska

odradzająca się przedstawiał jednocześnie narastanie dążeń niepodległościowych i przemian

społecznych. Ostro krytykował postawę arystokracji także M . M o c h n a c k i w swym Powstaniu

narodu polskiego, dziele nieukończonym, które kontynuował potem L . M i e r o s ł a w s k i .

Dopiero w drugiej połowie XIX w. silniej zaczęły występować głosy konserwatystów. Szczególne

znaczenie miały Dzieje Księstwa Warszawskiego F . S k a r b k a , ze względu na zawartą w nich

krytykę reform społecznych, które osłabiały pozycję szlachty, i wystąpienia przeciw orientacji

profrancuskiej. Inni historycy kwestionowali sens i możliwości walki o niepodległość, wysuwając

na czoło znaczenie pracy organicznej. Tendencjom tym dał wyraz w swym dziele o Lubeckim S .

S m o l k a , podkreślając celowość jego działalności na polu gospodarczym oraz akceptując jako

właściwą jego orientację procarską.

Gruntowne badania nad dziejami porozbiorowymi podjęła jednak dopiero w początkach XX w.

szkoła S z y m o n a A s k e n a z e g o , poszerzając znacznie bazę źródłową i unowocześniając

metody badawcze. A s k e n a z y jak i jego uczniowie przeciwstawiali się reprezentowanej

poprzednio przez konserwatywnych ugodowców krytyce dążeń niepodległościowych. Za głównego

ich reprezentanta uważali szlachtę, a nawet część arystokracji; lekceważyli natomiast rolę lewicy.

Osiągnięcia badawcze szkoły A s k e n a z e g o były bardzo poważne – położyła ona podwaliny pod

nowoczesne badania nad dziejami legionów i innych ruchów niepodległościowych oraz nad

polityką polską doby Księstwa Warszawskiego i Królestwa.

Niezależnie od tych badań podejmowane były również studia nad dziejami ekonomicznymi

Polski tego okresu i zwłaszcza nad sytuacją mieszczaństwa i chłopów. Zjawiały się także pierwsze

próby bardziej obiektywnego, niż to robiła szkoła A s k e n a z e g o , zbadania dziejów polskich

ruchów radykalnych. Duża zasługa pod tym względem przypadła W . T o k a r z o w i , który zajął

się Ostatnimi latami Kollątaja . Kierunek ten podjęła również stosunkowo nieliczna grupa

historyków marksistów, jak H . G r y n w a s e r czy M . M e l o c h , którzy zajmowali się w okresie

międzywojennym głównie problematyką agrarną i ruchami chłopskimi. Większość historyków,

jeżeli nawet nie podzielała poglądów Askenazego, kontynuowała badania w wytkniętych przez

niego ramach. Niewolna była od takiej postawy nawet najważniejsza szkoła historyczna okresu

międzywojennego, zajmująca się dziejami porozbiorowymi, którą stworzył, w Warszawie

M a r c e l i H a n d e l s m a n . Nie zmienia tego fakt, że sam Handelsman zajmował się w dużym

stopniu problematyką społeczno-ideologiczną, przedstawiając wówczas Rozwój narodowości

nowoczesnej (ostatnie wyd. Warszawa 1973), rozumiany zresztą głównie jako rozwój polskich

ruchów postępowych.

Wszystkie te przemiany i różnice w poglądach dawniejszej historiografii nie pozostały bez

wpływu na kształtowanie się także w Polsce Ludowej postaw historyków wobec pierwszego okresu

dziejów porozbiorowych, mimo zasadniczej zmiany założeń i znacznego poszerzenia

zainteresowań badawczych.

Najlepsze ujęcie syntetyczne dziejów porozbiorowych, uwzględniające zarazem wyniki badań

po koniec lat sześćdziesiątych, stanowi Historia Polski 1795–1918 S . K i e n i e w i c z a

(Warszawa 1975 wyd. 4). Zwartością i jednolitością góruje ona zdecydowanie nad opracowanym

zbiorowo t. II Historii Polski pod red. S . K i e n i e w i c z a i W . K u l i (Warszawa 1958-1959).

Swego czasu była to jednak pierwsza próba wszechstronnego przedstawienia dziejów Polski.

Najważniejsze dzieło syntetyczne okresu międzywojennego, Polska , jej dzieje i kultura (t. III,

Warszawa 1932), jakkolwiek bardzo szczegółowe przy omawianiu historii politycznej, skromniej

wypada w odniesieniu do historii kultury, a całkowicie zawodzi przy dziejach gospodarki,

społeczeństwa i ustroju. Z dawniejszych syntez dziejów porozbiorowych nie jest pozbawiony nadal

wartości t. III Dziejów Polski w zarysie M . B o b r z y ń s k i e g o (Warszawa 1931), jakkolwiek

ciążą na nim aprioryczne założenia autora. Wynikające z odmiennych przesłanek, ale również

aprioryczne założenia odbiły się na pracy znakomitego znawcy wojskowości tej doby M .

K u k i e ł a , Dzieje Polski porozbiorowej 1795-1921 (Londyn 1962). Jako próba całościowego

przedstawienia formowania się narodu polskiego interesująca jest wspomniana już poprzednio

książka T . Ł e p k o w s k i e g o , Polska – narodziny nowoczesnego narodu 1764-1870 (Warszawa

1967), odbiegająca przyjętymi zasadami systematyzacji materiału od innych ujęć. Niestety, jak

dotąd, tylko po angielsku ukazała się książka P . S . W a n d y c z a , przedstawiająca dzieje ziem

wchodzących w skład dawnej Rzeczypospolitej – The Lands of Partitioned Poland 1795 - 1916

(Seattle-Londyn 1974). Wreszcie dla szerszego odbiorcy przeznaczona jest Historia Polski

1795-1918 K . G r o n i o w s k i e g o i J . S k o w r o n k a (Warszawa 1971). Dobrym

wprowadzeniem w problematykę okresu jest tom Konfrontacji historycznych pod redakcją S .

K i e n i e w i c z a , Polska XIX wieku (Warszawa 1977).

Większość działów historii doczekała się także specjalnych opracowań syntetycznych,

częściowo już poprzednio wspomnianych. Dla historii gospodarczej i społecznej, obok nie

uwzględniającego już nowszych badań t. II Historii gospodarczej Polski J . R u t k o w s k i e g o

(Warszawa 19J53), najpełniejsze ujęcia zawiera W . R u s i ń s k i e g o , Rozwój gospodarczy ziem

polskich (wyd. 3, Warszawa 1973). Bardziej skrótowy charakter mają B . Z i e n t a r y , A .

M ą c z a k a , I . I h n a t o w i c z a i Z . L a n d a u a , Dzieje gospodarcze Polski do 1939 r.

(Warszawa 1965) czy L K o s t r o w i c k i e j n Z . L a n d a u a , J . T o m a s z e w s k i e g o , Historia

gospodarcza Polski XIX i XX w. (Warszawa 1966). Ponadto dla różnych dziedzin życia,

gospodarczego ukazały się specjalne opracowania syntetyczne. W zakresie dziejów rolnictwa i

przemian w położeniu chłopów można więc wskazać na takie pozycje, jak Zarys historii

gospodarstwa wiejskiego w Polsce pod red. J . L e s k i e w i c z o w e j , t. II (Warszawa 1965), A .

Ś w i ę t o c h o w s k i e g o , Historia chłopów polskich w zarysie, t. II (Lwów 1928), S .

Ś r e n i o w s k i e g o , Uwłaszczenie chłopów w Polsce (Warszawa 1956). Rozwój przemysłu znalazł

częściowe odbicie w dziele K . B a j e r a , Przemysł włókienniczy na ziemiach polskich od początku

XIX w. do r. 1939 (Łódź 1958). Wreszcie dzieje handlu Królestwa przedstawił A . J e z i e r s k i ,

Handel zagraniczny Królestwa Polskiego 1815 - 1914 (Warszawa 1967).

W zakresie historii ustroju, obok dawniejszego dzieła S . K u t r z e b y , Historia ustroju Polski

w zarysie (t. II-IV, Lwów 1920), pojawił się zarys A . A j n e n k i e l a , B . L e ś n o d o r s k i e g o i

W . R o s t o c k i e g o , Historia ustroju Polski 1764-1939 (wyd. 3, Warszawa 1974). Dla historii

kultury podstawowe znaczenie mają nadal A . B r ü c k n e r a , Dzieje kultury polskiej (t. IV,

Kraków 1946). Jako uzupełnienie może służyć J . S . B y s t r o n i a , Kultura ludowa (Warszawa

1947) czy bardziej anegdotyczne S . W a s y l e w s k i e g o , Życie polskie w XIX w. (Kraków 1962).

Funkcjonowanie Kościoła na ziemiach polskich naświetla praca B . K u m o r a , Ustrój i

organizacja Kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej ( 1772-1918 ), (Lublin 1980).

Natomiast dla poznania rozwoju ideologii wciąż zachowują znaczenie dawne syntetyzujące

opracowania W . F e l d m a n a , Dzieje polskiej myśli politycznej w okresie porozbiorowym

(Kraków–Warszawa 1913-1920) oraz B . L i m a n o w s k i e g o , Historia demokracji polskiej w

epoce porozbiorowej (ostatnie wyd. Warszawa 1957), Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku

1864 (t. II, Warszawa 1966), wydany zbiorowo, częściowo tylko zastępuje dawniejsze opracowania

K . G ó r s k i e g o , T . K o r z o n a czy M . K u k i e l a . Natomiast w zakresie historii sztuki

najpełniejsze informacje zawiera Historia sztuki polskiej , t. III pod red. T . D o b r o w o l s k i e g o

(wyd. 2, Kraków 1965). Ogólną charakterystykę przemian w literaturze, odpowiadającą wynikom

ostatnich badań, zawiera podręcznikowa Literatura polska od średniowiecza do pozytywizmu, pod

red. J . Z . J a k u b o w s k i e g o (Warszawa 1974). Historia literatury nie dysponuje natomiast

pełnym, nowoczesnym opracowaniem romantyzmu.

Odmienności i różnice w stosunku do ogólnego rozwoju narodowego odnotowuje historia

poszczególnych regionów. Najważniejsze jej opracowania, obejmujące wiek XIX, obnoszą się do

Śląska ( Historia Śląska, t. II, cz. 1-2, pod red. W . D ł u g o b o r s k i e g o i S .

M i c h a l k i e w i c z a , Wrocław 1966-1970) oraz Wielkopolski ( Dzieje Wielkopolski pod red. W .

J a k ó b c z y k a , t. II, Poznań 1973). Z większych miast na uwagę zasługują dla tego okresu

opracowania dziejów Warszawy, Gdańska, Poznania, Kalisza, Gniezna, Bytomia.

Badania nad rozwojem ekonomicznym i przemianami społecznymi w pierwszym okresie

dziejów porozbiorowych zaczęły się rozwijać, jak już wspomniano, od początków XX w.

Szczególne zainteresowania budziła sprawa chłopów i zmian w ich położeniu prawnym. Do

ważniejszych opracowań należały Z . K i r k o r - K i e d r o n i o w e j , Włościanie i ich sprawa w

dobie konstytucyjnej Królestwa Polskiego (Kraków 1912) oraz wznowione w Polsce Ludowej

studia H . G r y n w a s e r a , zwłaszcza Kwestia agrarna i ruch wlościan w Królestwie Polskim oraz

Przywódcy i burzyciele wlościan ( Pisma, t. I-III, Wrocław 1951). J . M a r c h l e w s k i poddał

natomiast krytyce uwłaszczenie pruskie w książce Stosunki społeczno-ekonomiczne na ziemiach

polskich zaboru pruskiego (Lwów 1903). W ostatnim trzydziestoleciu badania z tego zakresu

uległy znacznemu zwiększeniu, pogłębiona została także stawiana problematyka. Kilka prac zajęło

się sprawą uwłaszczenia chłopów polskich pod panowaniem pruskim. Ogólny przebieg procesu

uwłaszczeniowego przedstawił M . K n i a t , Dzieje uwłaszczenia wlościan w Wielkim Księstwie

Poznańskim (t. I-II, Poznań 1939-1949) oraz W . J a k ó b c z y k , Uwłaszczenie chłopów w

Wielkopolsce w XIX w. (Warszawa 1957). Dla oświetlenia rozwoju sytuacji na Śląsku podstawowe

znaczenie miały badania K . O r z e c h o w s k i e g o , przede wszystkim jego monografia Chłopskie

posiadanie ziemi na Górnym Śląsku u schyłku epoki feudalnej (Opole 1959). Ruchy chłopskie

poprzedzające ogłoszenie regulacji przedstawił S . M i c h a l k i e w i c z , Powstanie chłopskie na

Górnym Śląsku w 1811 r. (Wrocław 1967). Ogólną charakterystykę przekształceń w rolnictwie dał

ostatnio L . W i a t r o w s k i w pracy Przemiany gospodarki folwarcznej i chłopskiej na Śląsku w

okresie reform agrarnych w XIX w. (Wrocław 1974). Sytuację Pomorza Zachodniego zanalizował

A . W i e l o p o l s k i , zajmując się zresztą całokształtem życia gospodarczego tej dzielnicy w pracy

Gospodarka Pomorza zachodniego w latach 1800-1918 (Szczecin 1959). Na społeczne skutki

uwłaszczenia zwrócił uwagę S . B o r o w s k i , pisząc o Kształtowaniu się rolniczego rynku pracy

w okresie wielkich reform agrarnych 1807 - 1860 (Poznań 1963). Stosunek opinii przedstawiła A .

O w s i ń s k a w monografii Sprawa chłopska w świetle publicystyki poznańskiej z lat 1823-1848

(Warszawa 1955).

Jeśli chodzi o pozostałe ziemie polskie, to w odniesieniu do Księstwa i Królestwa ukazało się

kilka prac dotyczących zmian w produkcji rolnej. J . L e s k i e w i c z o w a ogłosiła Próbę analizy

gospodarki dóbr magnackich w Polsce (Warszawa 1964), zaś D . R z e p n i e w s k a zbadała

Gospodarkę folwarczną na Mazowszu 1795-1806 (Warszawa 1968). Wzrost hodowli w XIX w. stał

się przedmiotem kilku prac. Syntetyzujący charakter ma W . P r u s k i e g o , Hodowla zwierząt

gospodarskich w Królestwie Polskim w latach 1815-1918 (t. I, Warszawa 1968). Stosunkowo

najsłabiej były badane stosunki agrarne w Galicji; ale i z tego zakresu ukazała się publikacja R .

R o z d o l s k i e g o , Stosunki poddańcze w dawnej Galicji (t. I-II, Warszawa 1963),

charakteryzująca przemiany w położeniu chłopów galicyjskich od czasu pierwszego rozbioru.

Problem uwłaszczenia przedstawił w bardziej syntetyczny sposób K . G r o n i o w s k i ,

Uwłaszczenie chłopów w Polsce. Geneza, realizacja, skutki (Warszawa 1976).

Poważnie rozwinęły się badania nad dziejami przemysłu i początkami klasy robotniczej na

ziemiach polskich. Jeśli chodzi o Królestwo, to obok podstawowych studiów N .

G ą s i o r o w s k i e j - G r a b o w s k i e j , Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim 1815-1918

(Warszawa 1965) na uwagę zasługują wyniki badań środowiska łódzkiego – zbiera je częściowo

praca G . M i s s a ł o w e j , Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego 1815-1870 , t.

I: Przemysł (Łódź 1964), t. II: Klasa robotnicza (Łódź 1966). Bardziej szczegółowe studia odnoszą

się do dziejów rozwoju przemysłowego Warszawy. Szczególnie ważna jest praca A .

S z c z y p i o r s k i e g o , Ćwierć wieku Warszawy ( 1806-1830 ) (Warszawa 1964) oraz T .

Ł e p k o w s k i e g o , Przemysł warszawski u progu epoki kapitalistycznej ( 1815-1868 ) (Warszawa

1960). O genezie warszawskiego proletariatu pisał T . Ł e p k o w s k i , Początki klasy robotniczej

Warszawy (Warszawa 1956). Dla Poznańskiego podstawowe znaczenie ma praca C . Ł u c z a k a ,

Przemysł wielkopolski w latach 1815-1870 (Warszawa 1959). Dla sytuacji w Galicji pouczająca

jest monografia M . K u 1 c z y k o w s k i e g o , Andrychowski ośrodek płócienniczy w XVIII i XIX

wieku (Wrocław 1972). Bardziej ogólny charakter ma publikacja N . G ą s i o r o w s k i e j , Polska

na przełomie życia gospodarczego 1764-1830 (Warszawa 1947), która wytyczyła początkowy

kierunek badań, oraz wydane przez I . P i e t r z a k - P a w ł o w s k ą Uprzemysłowienie ziem

polskich w 19 i 20 wieku, studia i materiały (Wrocław 1970). Dość liczne publikacje odnoszą się do

dziejów górnictwa i przemysłu śląskiego. Bardziej ogólny charakter mają dla Dolnego Śląska

monografia S . M i c h a ł k i e w i c z a , Górnictwo węglowe i położenie robotników w Zagłębiu

Wałbrzysko-Noworudzkim w pierwszej połowie XIX w. (Wrocław 1967), natomiast dla Górnego

Śląska praca Z . K w a ś n e g o , Hutnictwo żelaza na Górnym Śląsku w pierwszej połowie XIX w.

(Wrocław 1968). Na związki między rozwojem przemysłu górnośląskiego i Królestwa zwrócił

uwagę W . D ł u g o b o r s k i w monografii Więź ekonomiczna między zagłębiami górnośląskim a

dąbrowskim w epoce kapitalizmu ( do 1877 roku ) (Katowice 1973).

Szeroko podjęte badania nad dziejami społeczeństwa polskiego, prowadzone pod kierunkiem

W . K u l i i J . L e s k i e w i c z o w e j , przyniosły jak dotąd publikację kilku tomów

wydawnictwa Społeczeństwo Królestwa Polskiego. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej

(t. I-IV, Warszawa 1965-1974; od 1970 r. zmiana tyt.: Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku),

nie licząc wymienionych poprzednio monografii dotyczących zwłaszcza początków proletariatu.

Oparte na nowoczesnych metodach badawczych i gruntownych poszukiwaniach Źródłowych,

studia te stanowią jedno z najpoważniejszych osiągnięć w odniesieniu do całego okresu

formowania się kapitalizmu na ziemiach polskich. Uzyskany dzięki nim obraz społeczeństwa

polskiego i dokonujących się w nim przemian pozwala na znacznie głębszą analizę roli różnych

warstw społeczeństwa polskiego, niż było to możliwe, gdy opierano się na dawniejszych,

przeważnie hipotetycznych ustaleniach.

Badania nad dziejami ustroju, wojskowości czy wydarzeniami politycznymi ze względu na

szybko zmieniające się układy i warunki bytowania narodu polskiego przyjdzie rozpatrywać

zgodnie z zewnętrznymi cezurami chronologicznymi, które pozwalają wyróżnić okres

bezpaństwowy, dobę Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego. Podział zainteresowań

badawczych pod tym względem nie był równomierny. Rozwój stosunków politycznych na

ziemiach polskich po trzecim rozbiorze doczekał się najpełniejszego oświetlenia w zaborze

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: