ANTYBIOTYKI I ANTYBIOTYKOTERAPIA
1. Odkrycie pierwszego antybiotyku (penicyliny)-> Alexander Fleming 1929r.
2. Antybiotyk- substancja pochodzenia biologicznego, która w małych ilościach hamuje wzrost innych drobnoustrojów.
3. Chemioterapeutyk- substancja o aktywności przeciwdrobnoustrojowej, uzyskana na drodze chemicznej, nie posiadająca naturalnego wzorca w przyrodzie ( np. sulfonamidy, chinoliny, nitrofurany, nitroimidoizole ).
4. Właściwości antybiotyków:
- substancje naturalne, biologicznie czynne;
- wydzielane przez mikroorganizmy (grzyby, bakterie);
- zwykle pochodzenia organicznego, z modyfikacją w celu podwyższenia „siły” działania;
- działają na strukturę drobnoustrojów, ale nie działają na struktury gospodarza;
- stosowane w celu wyeliminowania patogennego dla organizmu gospodarza drobnoustroju.
5. Wprowadzanie do antybiotykoterapii- pożądane cechy antybiotyku:
- powinien wykazywać toksyczność wybiórczą (lek powinien być szkodliwy dla patogenu a nieszkodliwy dla gospodarza);
- nie powinien działać toksycznie po podaniu sumarycznej dawki leczniczej, czyli po przeprowadzeniu pełnego leczenia;
- nie powinien działać alergizująco i anafilaktycznie na pacjenta;
- musi być chemicznie trwały ( jak najdłużej zachować swoje właściwości) i powinien nadawać się do przechowywania w powszechnie dostępnych warunkach (lodówka) pod postacią proszku lub roztworu;
- powinien być tani;
- nie powinien łączyć się z białkami krwi w sposób obniżający jego skuteczność;
- nie powinien wywoływać oporności bakterii na swoje działanie;
- nie powinien ulegać degradacji w organizmie pacjenta do związków toksycznych;
- powinien dobrze rozpuszczać się w wodzie, roztworach soli, w soku żołądkowym i jelitowym oraz w płynach tkankowych. Należy zwrócić uwagę na przenikalność antybiotyku przez układ pokarmowy do tkanek do płynu mózgowo- rdzeniowego do żółci, moczu, mleka matki karmiącej.
6. Pochodzenie:
· Naturalne- metabolity pleśni, grzybów, bakterii (promieniowców), np. penicylina benzylowa, streptomycyna;
· Półsyntetyczne- produktem wyjściowym jest naturalny antybiotyk poddany modyfikacji, np. ampicylina, cefatoksym;
· Syntetyczne- powstają w wyniku pełnej syntezy, odtworzenie naturalnej struktury antybiotyku, np. aztreonon.
7. Efekt działania antybiotyków i chemioterapeutyków:
1. Bakteriobójczy:
- zależy od maksymalnego stężenia (aminoglikozydy, chinoliny).
- zależy od czasu działania w którym stężenie przekracza wartość MIC (beta- laktamy)
2. Bakteriostatyczny (makrolity, tetracykliny, linkozamidy, ketolidy, chloramfenikol, sulfonamidy).
8. Zakres działania antybiotyków i chemioterapeutyków:
· Wąskie spektrum (ograniczone do określonych grup drobnoustrojów, np. penicylina, wankormycyna);
· Szerokie spektrum ( obejmuje bakterie Gram (+) i (-), beztlenowe, atypowe, np. chinoliny, cefalosporyny, karbapenemy).
9. Definicje:
· MIC (minima inhibitory concentration)
- miara aktywności bakteriostatycznej antybiotyku;
- najmniejsze stężenie antybiotyku (w µg/l lub mg/l) hamujące wzrost drobnoustrojów i zatrzymanie procesów życiowych bakterii, przy określonej gęstości i w określonym czasie.
· MBC- miara aktywności bakteriobójczej antybiotyku- najmniejsze stężenie bakteriobójcze (w µg/l lub mg/l) tj. stężenie antybiotyku, przy którym ginie 99,9% kom. Bakterii.
· Preparaty bakteriobójcze- stosunek wartości MBC/MIC ≤ 4
· Zbliżona aktywność bakteriobójcza- MBC zbliżona co MIC
· Efekt inokulum- oznacza zmiany wrażliwości drobnoustrojów w zależności od inokulum
· Efekt postantybiotykowy- zahamowanie wzrostu bakterii krótkotrwałe eksponowanych na antybiotyk, nawet wtedy, gdy stężenie leku w gonisku zakażenia spada poniżej wartości najniższego stężenia hamując
- aminoglikozydy (do 84)
- beta-laktamy (do 24 tylko u Gram (+) )
10. Racjonalna chemioterapia:
- skuteczność- zdolność do wyleczenia zakażenia( bakteriologicznego lub klinicznego) zależy od aktywności wobec czynnika zakażającego, farmakokinetyki; i zastosowanej dawki;
- bezpieczeństwo;
- możliwie niski koszt leczenia;
- możliwie wygodne stosowanie;
- jak najmniejsze szerzenie oporności
Decyzja o wyborze leku opiera się na danych:
- znajomości drobnoustrojów stanowiących potencjalną etiologię zakażenia i ich lekowrażliwość;
- jak ciężki jest przebieg zakażenia;
- możliwość przyjmowania leków doustnie;
- uczulenie na antybiotyki w wywiadzie;
- wydolność nerek i wątroby;
- uprzednio stosowane antybiotyki.
Należy przestrzegać oficjalnych zaleceń dotyczących odpowiedniego stosowania leków przeciwbakteryjnych.
11. Terapia empiryczna:
- gdy istnieje konieczność rozpoczęcia leczenia u chorego przed uzyskaniem wyników badania mikrobiologicznego;
- wybiórczo na podstawie znajomości:
· aktywności przeciwbakteryjnej leku;
· właściwości farmakokinetycznych i farmakologicznych;
· aktualnej sytuacji epidemiologicznej i wrażliwości szczepów w odpowiednim środowisku.
- należy wykonać badanie mikrobiologiczne w celu skorygowania leczenia;
- najczęstsza przyczyna selekcji szczepów opornych;
- w przeciwieństwie do terapii celowanej stosuje się antybiotyki o szerokim spektrum.
12. Terapia celowana:
- dobór leku na podstawie mikrobiologicznego badania wrażliwości drobnoustrojów;
- daje największa pewność skuteczności leczenia;
- warunek- możliwość pobrania materiału, który pozwoli na rzetelną informację o etiologii zakażenia.
13. Mechanizmy działania antybiotyku na komórki bakteryjne:
· tworzenie ściany komórkowej (antybiotyki beta-laktamowe- transpeptyzacja; glikopeptydy- synteza peptydoglikenu)
· blokowanie kwasów nukleinowych ( chinoliny- hamuje replikację DNA; ryfampicyna- hamuje syntezę DNA)
· konkurencyjne wnikanie w łańcuch metaboliczny ( sulfonamidy, trimetoprim )
· uszkodzenie błony protoplazmatycznej (polimyksyna- zmiany w błonie; gramicydyna)
· blokowanie syntezy białka ( aminoglikozydy, linkozamidy- jako wynik blokowania funkcji rybosomów, mekrolidy, tetracykliny, chloramfenikol- jako wynik wiązania tRNA )
14. Oznaczanie wrażliwości na antybiotyki:
Antybiogram- wynik badania wrażliwości danego drobnoustroju na leki przeciwdrobnoustrojowe.
- wykorzystanie różnych metod ( jakościowych, ilościowych);
- dobór badanych antybiotyków oraz metod w zależności od identyfikacji ( rekomendacje);
- tylko dla drobnoustrojów będących potencjalnym patogenem (zanieczyszczenia, mikroflora fizjologiczna)
15. Antybiotyki beta- laktamowe:
-obecność w cząsteczce pierścienia beta- laktamowego zawierającego wiązanie amidowe, odpowiedzialnego za działanie przeciwbakteryjne (np. penicylina);
- najliczniejsza, najczęściej stosowana grupa antybiotyków;
- niewielka toksyczność;
- synergizm do aminoglikozydów;
- 5 głównych grup: penicyliny, cefalosporyny, monobaktamy, karbapenemy, inhibitory beta- laktamaz;
- poszczególne grupy różnią się:
· zakresem działania przeciwbakteryjnego
· kinetyką
· łatwością narastania oporności
· wskazaniami do stosowania
- podstawowy mechanizm działania polega na wiązaniu z enzymami, odpowiedzialnych za syntezę ściany kom. (transpeptydaza), co prowadzi do ich unieczynnienia i zahamowania tworzenia peptydoglikanu
- miejsce docelowe – białka wiążące penicyliny (PBP, penicyliny)
- zaburzenie struktury ściany początkowo uniemożliwia namnażanie bakterii, prowadzi do lizy komórki rozsadzonej ciśnieniem osmotycznym ( u gram ujemnych autolizyny)
- efekt bakteriobójczy;
- nieaktywne wobec bakterii pozbawionych ściany kom. I pasożytów wewnątrzkomórkowych
16. Beta- laktamowe penicyliny
- pierścień beta- laktamowy połączony z tiazolidyną;
- farmakokinetyki;
- dobrze przenika do miejsc ukrwionych i oddzielonych barierą śródbłonka;
- wysokie stężenie występuje w : moczu, żółci, płynie tkankowym
- w jamach surowiczych, wydzielinie oskrzeli i uchu ( stężenie mniejsze, w PMRwzrasta w stanie zapalnym);
- działania niepożądane -> nadwrażliwość;
- oporność (enzymatyczna, receptorowa)
PENICYLINY:
- naturalne (lenzylopenicylina G, fenoksymetylopenicylina V, feneticylina)
- przeciwgronkowce (metycylina, nafcylina, p. izosazdilowe: oksyfacylina, kloksacylina)
- oporne na beta- laktamozy
- szeroki zakres działania: aminopenicyliny, karboksypenicyliny, ureidopem
Spektrum działania:
- naturalne: paciorkowce β-hemolizujące, dwoinka zapalenia płuc, laseczki Clostridium i Bacillus, Neisseria,
-przeciwgronkowcowe: Staphylococcus spp. – aktywność obniżona na skutek modyfikacji cząsteczek,
- szeroki zakres działania:
· aminopenicyliny (poszerzenie aktywności o niektóre gram ujemne ) pałeczki jelitowe, Haemophillus spp
· karboksypenicyliny ( Pseudomonas aeruginosa)
· ureidopenicyliny ( najszerszy zakres działania ) pałeczki jelitowe ( beta- laktamaza)
17. Cefalosporyny
- prekursory wyizolowane z hodowli grzyba Cephalosporium acremonium (1948, Giuseppe Brotzu);
Droga podania:
a) doustna:
· I generacja (cefaleksyna, cefradyna, cefadroksyl)
· II generacja (cefaklor, aksetyl, cefuroksym)
· III generacja (cefiksym, cefibuten, cefpodoksm)
b) parenteralne
· I generacja (cefalotyna, cefazolina, cefradyna)
· II generacja (cefamandol, cefuroksym, cefoksytyna)
· III generacja (cefotaksym, cefoperazon, ceftazydym)
· IV generacja (cefepim, cefpirom)
I GENERACJA:
- ziarenkowce Gram (+):
· Streptococcus (oprócz Enterococcus i S. pneumoniae – PRSP),
· Staphylococcus (oprócz S. aureus – MRSA, MRCNS)
- pałeczki Gram (-): z gatunków Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Proteus mirabilit.
- I generacja cefalosporyn nie jest aktywna wobec pozostałych pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae, Pseudomonas i Acinetobacter, a także Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis.
II GENERACJA:
- jak generacja I
+ ziarenkowce Gram ujemne ( Neisseria spp, Maraxella spp)
+ beztlenowce ziarenkowce
+ Haemophillus spp.
+ beztlenowe pałeczki Gram (-) ( tylko cefoksytyna i cefotetan)
III GENERACJA:
· Streptococcus (oprócz Enterococcus),
· Staphylococcus (cefotaksym i ceftriakson) (oprócz MRSA i MRSE)
· Neisseria, Moraxella, w tym szczepy β-laktamo(+),
· Beztlenowe ziarenkowce,
- pałeczki Gram (-):
· Haemophilus influenzae, w tym szczepy β-laktamo(+),
· Wszystkie gatunki pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae,
· Pseudomonas (ceftazydym, cefoperazon),
· Acinetobacter.
IV GENERACJA:
- jak generacja III
+ szczepy z derepresorowanymi cefalosprynozami A.C
- dobra aktywność przeciwgronkowcowa
18. Inhibitory beta- laktamaz:
- wprowadzone do leczenia w celu przełamania oporności bakterii wynikającej z syntezy enzymów hydrolizujących wiązanie amidowe pierścienia beta-laktamowego
- struktura antybiotyku beta-laktamowego
- brak dostatecznej aktywności;
- potęgują aktywność beta- laktamu chroniąc go przed działaniem beta- laktamaz ;
- „cząst. samobójcy”- nieodwracalne połączenie z beta- laktamazą ;
- stosowanie w skojarzeniu z penicylinami:
· Kwas klawulanowy + andoksycylina (Augmentin, Forcid)
· Kwas klawulanowy + tikarcylina (Timentin)
· Sulbaktam + ampicylina (Unasyn)
· Tazobaktam + piperacylina (Tazocin)
- cefoperazon + sulbaktam
19. Kwas klawulanowy:
- hamuje liczne, ale nie wszystkie beta-laktamazy (gronkowce, TEM, ESBL)
- posiada własne działanie przeciwbakt. (nie ma znaczeni klinicznego, oprócz Camphylobacter jejuni)
- w skojarzeniu z tikarcyliną stosowany do leczenia ciążkich zakażeń u chorych hospitalizowanych , posocznic, zakażeń wewnątrzbrzusznych, kości i stawów, skóry i tkanek miękkich, LRTI, powikłanych ZUM
20. Sulbaktam:
- posiada pewną własną aktywność przeciwbakt., głównie wobec Acinetobacter spp.,
- w skojarzeniu z ampicyliną zwiększa jej biodostępność,
- wskazania: zakażenia wew.-brzuszne, skóry, tk. miękkich, ginekologicznych, ZUM (zap. Uk. Mocz.), profilaktyka w chirurgii
21. Tazobaktam:
- najszerszy zakres;
- słabszy od nich inhibitor induktor beta- laktamaz
- wskazania: LRTI, ZUM, zakażenia wewnątrzbrzuszne, skóry i tkanej miękkich, zakażenia mieszane (tlenowcowi- beztlenowcowe) o różnej lokalizacji
22. Karbapenemy:
- pochodne tienamycyny
- w przeciwieństwie do innych β-laktamaz – łańcuch boczny ustawiony w pozycji trans – wysoka oporność na działanie beta-laktamaz bakteryjnych,
- silne induktory beta-laktamaz
- w przeciwieństwie do innych beta- laktamów efekt postanytbiotykowy
- Stenotrophomonas malthopilia- naturalna oporność – metalo- beta- laktamazy
- w lecznictwie:
· Imipenem
· Meropenem
· ...
Nomnomnom2110