Epidemie chorób zakaźnych były od zarania dziejów postrachem i nieszczęściem ludności. Przełom w zwalczaniu epidemii chorób zakaźnych miał miejsce w pierwszej połowie XX wieku.
Przyczyny przełomu:
Postęp naukowy ogólny i w medycynie - odkrycie zarazków i leków – środków antyseptycznych i dezynfekcyjnych
Opracowanie i zastosowanie szczepionek i szczepień ochronnych ludności
Stworzenie podstaw epidemiologii naukowej i organizacja skutecznie działających jednostek przeciwepidemicznych przy administracjach państw, miast – izolacja osób chorych, przerywanie dróg szerzenia się zarazy między ludźmi, izolowanie i chowanie zmarłych, higiena spożywanej wody, gotowanie żywności
Odkrycie i masowe wprowadzenie antybiotyków i innych leków przeciwbakteryjnych
Podniesienie poziomu wiedzy zdrowotnej, sanitarnej i higienicznej ludności
Podniesienie stopy życiowej całej ludności i związanej z tym ochrony środowiska – wodociągi, kanalizacja, asenizacja i utylizacja odpadów i śmieci
Wprowadzenie w oparciu o demokratyczne prawa jednostki odpowiednich przepisów prawnych dotyczących ochrony zdrowia wszystkich członków społeczeństwa
Brak drobnoustrojów – abakterioza – sytuacja biologiczna, a nie rodzaj współżycia np. płody wewnątrz macicy, prawie zupełny brak drobnoustrojów po długotrwałej antybiotykoterapii,
Symbioza – zjawisko wzajemnego wspierania potrzeb życiowych przez dwa lub więcej organizmy, albo mikroorganizm i organizm np. przez wytwarzanie witamin.
Komensalizm – rodzaj współżycia - drobnoustrój wykorzystuje składniki pokarmowe i miejsce w organizmie nie uszkadzając go.
Pasożytnictwo – pasożyty lub drobnoustroje zdolne do niekorzystnego działania chorobotwórczego na organizm.
Biocenoza – zbiór mikroorganizmów w organizmie, utrzymujących się ilościowo i jakościowo w stanie korzystnej równowagi biologicznej. O korzystnym znaczeniu biocenozy mikroorganizmów dla organizmu człowieka przekonano się podczas antybiotykoterapii, która niszczyła bakterie symbiotyczne i komensalne wywołując awitaminozę, grzybice.
PODSTAWOWE POJĘCIA W EPIDEMIOLOGII CHORÓB ZAKAŹNYCH
Zarazek = drobnoustrój chorobotwórczy – czynnik etiologiczny choroby zakaźnej – szerokie pojęcie – obejmuje bakterie, wirusy, pierwotniaki i grzyby. Zarazki są pasożytami przystosowanymi do życia w organizmie człowieka lub zwierzęcia.
Rezerwuar zarazków – środowisko ludzkie i zwierzęce wraz z warunkami naturalnymi na ograniczonym terenie, w którym krąży drobnoustrój wywołujący określoną chorobę.
Zasiedlenie - przeniesienie się do organizmu noworodka ( dotychczas jałowego) drobnoustrojów symbiotycznych komensalnych na skórę i błony śluzowe.
Źródło zakażenia (pierwotne) –organizm ludzki lub zwierzęcy w którym występują i rozmnażają się drobnoustroje chorobotwórcze i które przedostając do otaczającego środowiska mogą zakażać dalsze wrażliwe organizmy. Źródłem zakażenia mogą być :
chorzy ludzie i chore zwierzęta,
nosiciele (zdrowi i ozdrowieńcy),
zwłoki ludzi lub zwierząt przez krótki czas po śmierci,
zwierzęta poddane ubojowi.
Źródło zakażenia wtórne, okresowe, krótkotrwale to mikrośrodowisko wodne i glebowe lub pokarmowe (lody, mleko, produkty mięsne) w którym drobnoustroje chorobotwórcze (dostające się ze źródeł pierwotnych) rozmnażają się w chwilowo dogodnych dla nich warunkach (ciepło, lato). Źródła te ulegają zwykle naturalnej likwidacji po wyczerpaniu pożywienia, zmianie temperatury lub wilgotności powietrza.
Nosicielstwo – stan równowagi immunobiologicznej wytwarzającej się między drobnoustrojem a zakażonym organizmem. Osobę bez objawów chorobowych, ale wydalającą zarazki z kałem, moczem, plwociną lub złuszczającą się skórą nazywamy nosicielem.
Podział nosicieli:
Nosiciele zdrowi - nie chorowali – typowy obraz zakażenia bezobjawowego.
Nosicielstwo przedchorobowe – przed ujawnieniem się choroby (wzw B, AIDS ).
Nosicielstwo ozdrowieńców – po przebytej chorobie – stałe lub okresowe.
Drogi szerzenia się zarazków i drobnoustrojów:
Drogi bezpośrednie:
Droga łożyskowa w czasie ciąży
Droga pochwowa w czasie porodu
Kontakty bezpośrednie- pocałunki, stosunki płciowe, podawanie ręki
Ukąszenia i zadrapania przez zwierzęta
Kontakty bezpośrednie z chorym podczas badań i zabiegów lekarsko – pielęgniarskich
Drogi pośrednie :
Droga pokarmowo – wodna, lub tylko pokarmowa lub wodna
Przedmioty codziennego użytku w tym droga jatrogenna ( niezamierzone przenoszenie przez narzędzia używane podczas rozpoznawania i leczenia chorób - igły, strzykawki, instrumenty skopowe)
Gleba – laseczki beztlenowe
Owady – muchy, kleszcze, wszy, pchły, komary, pluskwy, stawonogi,
Wrota zakażenia – mogą to być wszystkie otwory naturalne ciała ludzkiego oraz uszkodzona skóra, przez które dostają się zarazki do organizmu z otaczającego środowiska.
Okres wylęgania – czas od wniknięcia zarazka do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych
Epidemia – nadmierna zapadalność na określoną chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji.
Endemia – występowanie choroby wśród ludności na określonym terenie w natężeniu utrzymującym się przez wiele lat na podobnym poziomie.
Pandemia – epidemie szybko rozprzestrzeniających się chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka państw, jeden z kontynentów lub cały świat.
Gospodarz – organizm kręgowca lub bezkręgowca, który jest wrażliwy na zakażenie określonym drobnoustrojem – zarazkiem
Przenosiciel – stawonóg lub kręgowiec, który przenosi zarazki z jednego gospodarza na innych – mechanicznie lub w narządach wewnętrznych
Łańcuch epidemiczny – kolejne etapy przenoszenia się drobnoustrojów z jednego gospodarza na drugiego, tego samego lub innego gatunku. W tym przypadku występują: źródło zakażenia, droga lub drogi przenoszenia i wrota zakażenia albo organizm wrażliwy. Łańcuch taki może być jednoogniwowy, gdy między źródłem zakażenia i wrażliwym organizmem pośredniczy jeden element środowiska (woda, krople śluzu, kleszcze) lub wieloogniwowy, gdy pośredniczy w nim więcej elementów.
Sanityzacja - czynność prowadząca do zmniejszenia ilości drobnoustrojów – wietrzenie pomieszczeń, mycie rąk, ciała, zamiatanie, odkurzanie, wycieranie na mokro, malowanie ścian, pranie bielizny, filtrowanie powietrza.
Deratyzacja – odszczurzanie - dotyczy szczurów i myszy, które są często nosicielami lub przenosicielami drobnoustrojów.
Dezynfekcja czyli odkażanie – zespół czynności zmierzających do zabicia zarazków chorobotwórczych
Dezynsekcja - niszczenie szkodliwych dla człowieka owadów, pajęczaków, skorupiaków – drogi przenoszenia zarazków. Najczęściej jest to odwszawianie, walka z muchami, pchłami, komarami i kleszczami.
Kordon sanitarny – przymusowe i całkowite przerwanie wszelkiej łączności z obszarem objętym epidemią określonej, ostrej i niebezpiecznej choroby zakaźnej – cholera, dżuma, żółta gorączka, dur plamisty; dawniej ospa prawdziwa.
Kwarantanna – odosobnienie i poddanie obowiązkowej obserwacji lekarskiej zdrowych ludzi ( i zwierząt ), którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z terenów endemicznych, gdzie panują choroby wysoko zakaźne.
medicine