byron-giaur.pdf

my- e Book

_________________________________________________________________________________________________________________

George Gordon Byron

Giaur

Ułamki powieści tureckiej z Lorda Byrona.

Przekład: Adam Mickiewicz

JULIANOWI NIEMCEWICZOWI

w dowód głębokiego szacunku

poświęca

TŁUMACZ

PRZEMOWA TŁUMACZA

O wpływie Byrona na całą tegoczesną literaturę przekonywają się co dzień czytelnicy, bo

widzą na wszystkich utworach późniejszych barwę i piętno tego wielkiego poety.

O zaletach i wadach dzieł jego tyle ksiąg napisano, że z nich można by ułożyć małą

bibliotekę; nie myślimy poruszać tej pleśni krytyczno-panegirycznej, głęboko już zasypanej

innymi, ważniejszymi polemikami.

Ale tłumacz czuł się obowiązanym powiedzieć zdanie swoje o dziełach autora pod jednym

przynajmniej względem — pod względem moralnego ich charakteru i dążenia. Wiadomo, iż

Byrona oskarżano o bezbożność i antysocjalizm; zarzucano mu, że występnych ludzi

wybierając na bohatyrów swoich pieśni, robił niejako apoteozę zbrodni; Fryderyk Szlegel

nazwał go emisariuszem szatana, a wszyscy zgodzili się, że był apostołem sceptycyzmu.

Wszakże, jeśli sądząc dzieła pod względem sztuki, krytycy zwykli je odnosić do wieku, w

którym wzięły początek, porównywać z dziełami spółczesnymi i późniejszymi, należałoby

równą zachować metodę oceniając moralny charakter autorów.

Byron był dzieckiem przeszłego wieku; wszedł na świat w epoce moralnej

najnieszczęśliwszej dla człowieka, dla poety. Właśnie wtenczas spadała zasłona po pierwszym

akcie rewolucji. Straszna walka piśmienna i słowna przecięta została giliotynami i zagłuszona

grzmotem wojny europejskiej. Stronnictwa osłabione wzajemnym mordem ustąpiły z placu

boju; niedobitków Napoleon rozbroił i wziął na kagańce. Wszystko ucichło. Był to czas

dziwnego otrętwienia; o tych wielkich pytaniach, które świat zaburzyły, lękano się już mówić,

zaprzestano myślić. Dzieła wszystkie ówczesne noszą cechę trwogi umysłowej i moralnego

upadku. Są to niby rozmowy winowajców zamkniętych w więzieniu, którzy wstydzą się

wspominać przeszłość — bo haniebna, boją się pomyśleć o przyszłości — bo okropna, i —

bawią się gawędką o pogodzie i deszczu.

Dusza Byrona nie mogła żyć śród takiej literatury, gwałtem wyrywała się za jej sferę. Młody

autor, prześladowany od krytyków, ścigał ich wzajem, a z krytyków sądząc o czytelnikach,

zaczął lekceważyć całą publiczność. Po tej kłótni autorskiej z literatami nastąpił rozbrat

moralny z ludźmi, którego szczegóły należą do biografii.

Zalśniony gniewem, złorzecząc obłudzie, choć znał, zapomniał, że są lepsi ludzie.

Korsarz

Odtąd zdało się Byronowi, że człowiek z sercem nie może żyć w towarzystwie, że musi uciec

od świata lub mścić się nad nim. Odtąd bohatyrów swoich, dzieci duszy swojej, wychowywał

na pustyni lub w jaskiniach łotrów.

Ale dzieci Byrona nie są to pospolici zbrodniarze, nie zimni egoiści albo szaleni fanatycy

zakochani w swojej przewrotności i głupstwie. Poeta zostawia im jedną przynajmniej cnotę,

jedno szlachetne uczucie, które ich mimowolnie z rodzajem ludzkim wiąże, które nie pozwala

im pogrążyć się w zupełną moralną ciemność i, świecąc na dnie sumnienia, tym wyraźniej

daje widzieć wszystkie jego szczerby i plamy.

___________________________________________________________________________

Pobrano z http://my-ebook.pl

Strona 1

my- e Book

_________________________________________________________________________________________________________________

Ludzie Byrona mają sumnienie. I tu jest główna różnica między naszym autorem i pisarzami

przeszłego wieku. Przeszły wiek był sofistą, a więc — nie znał różnicy złego i dobrego,

ćwiczył się tylko w rozumkowaniu i za cel sobie położył: ze wszystkiego wytłumaczyć się, a

raczej wygadać. Typem przeszłego wieku jest Panglos Woltera. Ten Panglos, francuski Hiob,

w największym spodleniu moralnym nie traci dobrego humoru; walając się w śmieciach i

wypluwając zęby, zawsze pyszni się i cieszy się, że był i jest filozofem. Ludzie Byrona gardzą

taką sofisterią, czują, że są winni, cierpią; duma tylko nie dozwala im błagać przebaczenia, a

czytelnik czuje, że do poprawy brak im tylko — czasu, bo wszyscy zbyt rychło giną.

Czytelnik pewny jest, że Giaur ani Korsarz, ani nawet Don Juan nie skończyliby jak Panglos

albo Foblas. I sceptycyzm Byrona różny jest od tej obojętności na wszystko, co jest wysokie i

piękne, od tej zwierzęcej nieczułości, którą sofiści ochrzcili sceptycyzmem, a która jest tylko

dobrowolną głucho—ślepotą. Cała filozofia przeszłego wieku dążyła do tego, ażeby ludzi już

pochlebstwem odwieść, już groźbą i śmiechem odstraszyć od poszukiwania prawd wyższych i

zasadniczych, ażeby wmówić, że te prawdy albo są do pojęcia niepodobne, albo niewarte

dochodzenia. Byron pierwszy z poetów nie dał się zaspokoić taką sofistyczną kondemnatą

myślenia i uczucia. Wielka zagadka świata, zagadka przeznaczeń rodu ludzkiego, przyszłego

życia, stała mu zawsze przed oczyma. Poruszył on wszystkie zasadnicze pytania moralne i

filozoficzne, pasował się ze wszystkimi trudnościami dogmatów i tradycyj, klął i dąsał się jak

tytan Prometeusz, którego cień tak często lubił wywoływać. Nie rozwiązał sobie zagadnienia,

nie uspokoił duszy; ależ mu brakło, równie jak jego bohatyrom — czasu! Może dlatego tylko

nie sprawdziła się przepowiednia Walter—Skota.

Nie był tedy Byron kontynuatorem przeszłego wieku; owszem, powiedzieć można, że ruch

umysłowy, dążący ku sofisterii, on jeden na drodze literatury zatrzymał i wstecz zawrócił.

Odgłos powszechny nazwał Byrona Napoleonem poetów, również Napoleona uznano za

jedynego poetę Francji. Wiele wieków minie, nim się znajdzie ręka, która by jedno z tych

bereł dźwignąć mogła.

Uważano, że w dwojakim sposobie sceptycyzm ukazuje się na świecie: raz jako mrok

wilgotny i zimny, wróżący noc długą; drugi raz jako te chwilowe ściemnienie porankowe,

połączone z powiewem orzeźwiającym, które zapowiada dzień. Byron wyobraża tą drugą

epokę sceptyków, niepewnych w swoim dążeniu, ale pełnych ducha i rzeźwości.

* Po polsku: Wszystkomowny albo Najjęzyczliwszy.

___________________________________________________________________________

Pobrano z http://my-ebook.pl

Strona 2

my- e Book

_________________________________________________________________________________________________________________

PRZEDMOWA AUTORA

Rozerwane ułamki niniejszego poematu składają powieść o smutnych losach branki

muzułmańskiej, która za niewierność ukaraną została sposobem tureckim, utopiona w morzu,

i której zgonu pomścił się kochanek jej, młody Wenecjanin. Zdarzenia podobne trafiały się

dawniej często na Wschodzie; teraz rzadsze. Może kobiety muzułmańskie nauczyły się więcej

ostrożności, może chrześcijanie mniej są teraz pochopni do śmiałych przedsięwzięć

miłosnych i mniej w nich szczęśliwi. Zdarzenie, które jest treścią naszej powieści, odnieść

należy do owych czasów, kiedy Wyspy Jońskie ulegały panowaniu Rzeczypospolitej

Weneckiej, kiedy Arnauci, na chwilę wyparci z Morei, znowu, po bezskutecznym wtargnieniu

Moskalów, zaczęli ją plądrować. Wiadomo, że odstrychnienie się Majnotów, obrażonych tym,

że im zabroniono Mistrę rabować, ściągnęło nowe klęski na Grecyją. Kraj ten stał się

naówczas teatrem okrucieństw, których przykład trudno znaleźć, nawet w dziejach

prawowiernego ludu muzułmańskiego.

Umilkły wiatry, ciche lśnią się fale

Przy grobowcowej Temistokla skale,

Która wyniosłym niebo czołem bodzie

I z góry patrząc na morza i smugi

Najpierwsza wita lądujące łodzie.

Kiedyż się zjawi Temistokles drugi?

* * *

Wyspy szczęśliwe! w każdej porze roku

Zarówno miłe i sercu, i oku,

Gdy was przychodzień z gór Kolonny wita 2 ,

Wraz nagły urok źrenice mu chwyta

I myśl pogrąża w dumy tajemnicze.

Tu szklane morza cichego oblicze

Na falach drobnych, jak uśmiechu dołki,

Gór okolicznych odbija wierzchołki

Strzegące brzegów, z którymi łagodnie

Zdają się igrać rajskie wody wschodnie.

Jeśli się wietrzyk chwilowy prześliźnie

I złamie szyby na modrej płaszczyźnie,

I kwiecie z brzegu przyniesione miota,

Jakaż w tym wietrze wonią i pieszczota!

Tam, na skał wierzchu, u ścieku poników

Błyszczy się róża, sułtanka słowików 3 ,

Jej brzmią pochwały kochankowie leśni,

Ona rumieńcem dziękuje za pieśni.

Śliczna i skromna, królowa ogrodów,

Nie tknięta wichrem, nie zwiędła od chłodów,

Nie znając naszych zim niebezpieczeństwa,

Kwitnie świeżością wiecznego panieństwa.

Balsamy, których niebo jej udziela,

W wonnych kadzidłach ku niebu odstrzelą,

Niebo wzajemnie co dzień jej użycza

Świetnych kolorów swojego oblicza.

Tam, w polu tyle jest kwiecia dla wianków,

___________________________________________________________________________

Pobrano z http://my-ebook.pl

Strona 3

my- e Book

_________________________________________________________________________________________________________________

Tam, w lasach tyle cienia dla kochanków,

Tam, groty dla nich ciosane umyśnie;

Dziś morski zbójca w te groty się ciśnie

I z nocą z malej czatuje galery

Na bezpiecznego żeglownika stery.

Skoro miesięczna zabłyśnie pochodnia,

Zabrzmi gitara morskiego przechodnia 4 ,

Zbójca swój rudel zaraz na głąb pędzi

Zakryty cieniem nadbrzeżnych krawędzi,

Zahacza statek, zdobycze rozdziela;

Wrzask konających miesza pieśń wesela.

Dziwna! gdy kraj ten natura obrała

Na ogród bogów i hojnie nań zlała

Tyle bogactwa, piękności tak wiele,

Jakby we własnym zakochana dziele,

Dziwna! że dzieła własnego się zrzeka

I dziś natura wpuszcza tu człowieka,

Który, odwieczny miłośnik zniszczenia,

Ogród edeński na nowo wyplenia

I jako leśny dzik kwiecie wytłacza,

Nie pokropione znojami oracza

Ani znające ręki ogrodnika!

Tu kwiecie samo dokoła wynika,

Za tyle wdzięków, za taką obfitość

Uprasza tylko człowieka o — litość.

Dziwna! tu ziemia oddycha pokojem,

A serce ludzkie — chucią i rozbojem.

Czyż kraje światła na nowo ogarnie

Noc namiętności rządzących bezkarnie? —

Patrząc myśliłbyś, że tu zbuntowani

Wojsko aniołów zwalczyli szatani,

I cherubinów trony dziś przywłaszcza

Tłum, który piekieł wyzionęła paszcza.

Tak śliczny kraj ten, ojczyzna rozkoszy,

Tak brzydki tyran, co go dziś pustoszy!

Kto na śmiertelnym oglądał posłaniu 5

Nim dzień przeminął, pierwszy dzień nicestwa,

Piękne oblicze zaraz po skonaniu,

Ostatni trudów i bólów jestestwa;

Nim śmierć ostatnim przyciśnieniem ręki

Zgładziła rysy, gdzie chronią się wdzięki:

Kto pomni twarz tę anielsko—łagodną,

Tak zimno piękną, tak smutnie pogodną!

Zda się w letargu zasypiać głęboko,

Zda się być żywą — gdyby nie to oko,

Gdzie już nie świeci ni łza, ni namiętność,

Gdzie mieszka zimna, wieczna obojętność

I straszy widzów, i serca im studzi,

___________________________________________________________________________

Pobrano z http://my-ebook.pl

Strona 4

my- e Book

_________________________________________________________________________________________________________________

I z oczu trupa wpada w serca ludzi —

Gdyby nie wzrok ten, nim pierwszy dzień minie

Nim ta godzina — w tej jeszcze godzinie

Śmierć tak łagodnie, niewidomie wladnie,

Że jej tyraństwa nikt zrazu nie zgadnie!

Dziś do tej twarzy Grecyja podobna,

Martwa od dawna, leczr dotąd nadobna;

Jej widok ziębi, jej wdzięk do łez wzrusza,

Bo już piękności nie ożywia dusza.

Jej wdzięk jest tylko uśmiech pozostały

Na chwilę w ustach, co ducha oddały,

A jej rumieniec — chorowita krasa,

Która na trupich licach nie zagasa,

Ostatni odbłysk zachodnich promieni,

Co się wokoło ruiny czerwieni;

Ostatnie czucie, co żegna nadzieję,

Iskra niebieska, która dotąd tleje,

Lecz już swej miłej ziemi nie rozgrzeje.

Ojczyzno mężów nieśmiertelnej chwały!

Każda dolina, każdy wierzch twej skały,

Jakże pamiętne! bo każde z nich było

Kolebką swobód łub sławy mogiłą.

Arko potęgi! dziś, czyliź tak mało,

Czyż tylko tyle po tobie zostało? —

Wstań, niewolniku podły, wstań na chwilę,

Powiedz: ten wąwóz — czy nie Termopile?—

Ty, z duchów orlich wyrodzony płazie,

Na Leonida gnieżdżący się głazie,

Przypomnij, nazwij tych opok wyżyny,

Zatokę, wyspy — wyspy Salaminy!

Powstań! te dawne, zapomniane boje

Odnów i przywłaszcz, to dziedzictwo twoje:

Z popiołów przodków może wróg rozdmucha

Iskrę, zarodek ich wielkiego ducha.

A kto z was w boju żywota dokona,

Wliczy swe imię pomiędzy imiona,

Na których wzmiankę pochlebstwem pijani

Zwykli się trzeźwić, zwykli drżeć tyrani.

Kto z was ojczyzny z więzów nie wybawi,

Zginie, lecz tyle synom swym zostawi

Sławy, nadziei, że staną się zdolni

Rozerwać jarzmo i umierać wolni!

Walka o wolność, gdy się raz zaczyna,

Z ojca krwią spada dziedzictwem na syna,

Sto razy wrogów zachwiana potęgą

Skończy zwycięstwem. – Grecyja jest księgą,

W której wiekami stoi wypisano,

___________________________________________________________________________

Pobrano z http://my-ebook.pl

Strona 5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: