FILOZOFIA – wyjaśnienie etymologiczne – gr. philein - miłować; sophia – mądrość.
Pierwszym, który prawdopodobnie użył tego terminu był Pitagoras (572-497 pne) matematyk – twórca szkoły filozoficznej VI wpne w Italii. Następnie Cycero w - Rozmowy tuskuleńskie.
Pitagoras twierdził, iż człowiek tylko mądrość miłuje, dąży do niej, ale jej nie posiada, nie osiągnie jej, nie osiągnie stanu doskonałego. Było to typowe dla antycznej greckiej filozofii, świadomość o dążeniu człowieka do mądrości - osiągnąć jej nie jest w stanie. Na przestrzeni 2500 lat wielu filozofów próbowało odpowiedzieć na pytanie czym jest filozofia, na które nie ma jednej odpowiedzi do tej pory. Filozofia ma wiele znaczeń:
I stanowisko : Filozofia jest pojęciem zbiorczym dla wszystkiego czego jeszcze nie można poddać badaniu naukowemu. Tak na filozofię patrzyli przedstawiciele neopozytywizmu – Russell (filozof, etyk, matematyk) i Bertrand. Reprezentanci tego stanowiska zwracali uwagę na to, że już u Arystotelesa w IV w.p.n.e. filozofia i nauka były jednym i tym samym. Dopiero później z filozofii zaczęły wyłaniać się, wyodrębniać poszczególne gałęzie nauki : medycyna, fizy-ka, logika formalna. Proces wyodrębniania się nauk z filozofii doprowadził zwolenników do stwierdzenia, że filozofia nie posiada szczególnego przedmiotu – jak np. mate. To jedynie próby wyjaśnienia różnych niedojrzałych zagadnień.
II stanowisko : Filozofia – jej przedstawiciele uważają, że filozofia nigdy nie zaniknie nawet jeśli odłączy się od niej wszelkie nauki, ponieważ nauką ona nie jest. Tak pojęta filozofia powinna badać to, co ponad racjonalne, ponad rozumem lub na jego pograniczu, z nauką i z rozumem ma niewiele wspólnego. Jej dziedzina leży poza tym co racjonalne. Przedstawiciele egzystencjalizmu (poetyckiej filozofii) w skrajnej wersji nie widzą różnicy między filozofią a poezją. Filozofia to myślenie na pograniczu nauki i muzyki. Przedst. egzyst. pisali powieści-Albert Camus. Wg egzystencjonalistów filozofia stawiała pytania graniczne zmuszające człowieka do posługiwania się wszelkimi siłami, uczuciami, wolą. Podstawowe dane filozofii nie są do końca dostępne rozumowi trzeba je udźwignąć innymi środkami. Wszystko co dotyczy rozumu w jakiś sposób należy do takiej czy innej nauki, stąd nie do odrzucenia prostego jest, że filozofii zostaje poetyckie myślenie.
To stanowisko miało swoich zdecydowanych przeciwników - neopozytywista Ludwig Wittgestein był w opozycji oddając to w zdaniu : „o czym nie można mówić o tym należy milczeć”. Mówienie dla niego sprowadzało się do mówienia rozumnego czyli do myślenia. Przeciwnicy tej poetyckiej filozofii twierdzili, że skoro czegoś nie można uchwycić przy pomocy rozumu tego w ogóle nie można uchwycić. Człowiek ma tylko dwie możliwości: poznania czegoś albo dostrzega przedmiot w bezpośredni sposób – zmysłowo lub duchowo zmysłowo lub duchowo, albo ten przedmiot wywnioskowuje – akt rozumu. Jedno i drugie jest funkcją poznawczą i jest aktem rozumu.
III stanowisko : Filozofia jako nauka, nauka musi mieć swój przedmiot i metody, warsztat badań swoich. Patrząc przez pryzmat 2 kryteriów naukowych filozofia spełnia to kryterium. Wg różnych filozofów przedmiotem filozofii jest :
- zjawisko poznania – filozofia pyta czym jest poznanie, bada możliwości samego poznania,
- wartości - poszczególne nauki opisują to co jest, zaś filozofia bada to co ma być
- człowiek , człowiek jako założenie i podstawa wszystkiego innego – centrum wszechświata.
- język - wg Wittgeisteina - „nie ma zdań filozoficznych, jest tylko wyjaśnienie”.
4 przedmioty filozofii jako nauki
Nauka musi mieć przedmiot i metody badań. Filozofia jest nauką uniwersalną; jej przedmiot nie jest ograniczony do czegoś określonego, jak w innych naukach. Filozofia od innych nauk różni się: 1 – metodą – bo filozofia nie waha się korzystać z każdej z posiadanych wielu metod, 2- punktem widzenia-bo kiedy filozof zastanawia się nad przedmiotem to rozpatruje go ze stanowiska granicznego.
STRUKTURA FILOZOFII
W starożytności Stoicy stwierdzili, iż filozofia jest jedna i stanowi całość. Ale jest również wykład filozoficzny i tylko to z punktu widzenia dydaktycznego możemy dzielić na różne teorie.
Klasycznie filozofię dzieli się na ontologię i teorię poznania.
to on – byt episteme – wiedza
logos - nauka nauka o bycie - ontologia gnosis – poznanie epistemologia, nauka o wiedzy, o poznaniu
FILOZOFIA SPOŁECZNA
Ontologia zajmuje się :
- problemem jedności i różnorodności świata,
- problemem istoty tego co jest ,
- problemem związany z własnościami tej rzeczywistości czyli z atrybutami
Ta meta ta fizyka – METAFIZYKA zaraz po fizyce. Historia pojęcia I w p.n.e. Andronikos (z Rodos) był zwolennikiem filozofii Arystotelesa. Andronikos porządkował dzieła Arystotelesa (w bibliotece aleksandryjskiej), które dotyczą bytu, umiejscowił po traktatach przyrody, fizyki. Za sprawą Andronikosa wzięło się pojęcie metafizyka.
Przez metafizykę w III w po Chrystusie u neoplatoników rozumiano jako filozofię spekulatywną, której obiektem badań miały być najbardziej ogólne pojęcia.
W średniowieczu termin metafizykę traktowano dwojako :
- naukę o bycie i jego własnościach – to samo co ontologia,
- naukę o bytach boskich czyli o substancjach niematerialnych, tak pojmowana metafizyka pozostawała bliska teologii.
W czasach nowożytnych Kartezjusz metafizykę określał jako naukę o tym co niematerialne, czyli o bogu i duszy. Kant przez metafizykę rozumiał rozważanie o tym co niedoświadczalne, pozazjawiskowe jest całością wiedzy apriorycznej- czystego rozumu. August Comte – metaf. to spekulacja dot. tego co niepoznawalne, to zbiór empirycznie niesprawadzalnych (czyli tylko pozornie mówiących) wypowiedzi i dlatego Comte i jego następcy powiadali, że metafizyka może pełnić rolę tylko emocjonalną a nie poznawczą. A.Bergson – twórca intuicjonizmu, za metafizykę uważał swoiste absolutne poznanie będące bezpośrednią, pozaintelektualną intuicją, tego co rzeczywiste samo w sobie.
Od przełomu XVII i XVIII wieku za sprawa Ch.Wolffa metafizykę zaczęto łączyć z określoną metodą, Wolff jako pierwszy metafizykę sprowadził do metody dedukcji opartej na analizie pojęć ogólnych a nie danych empirycznych. Hegel repre-zentant Niemiec metafizykę wyjaśnił jako przeciwieństwa dialektyki. Metafizyka dla niego była metodą myślenia ujmującą rzeczywistość jako stateczny zbiór odizolowanych od siebie przedmiotów , zjawisk , procesów (potem przyjmie Marks).
Metafizyka na przestrzeni dziejów była rozumiana:
- jako ontologia – teoria bytu tego co jest,
- jako dziedzina filozofowania zajmująca się przedmiotami, zjawiskami które niedostępne są ludzkiemu doświadczeniu, poznaniu naukowemu
- jako przeciwieństwo dialektyki; tak przedstawiona miała ujmować zjawiska, rzeczy, przedmioty w sposób statyczny, izolacji od większych, bez uwzględniania tej rzeczywistości.
TEORIA POZNANIA – EPISTEMOLOGIA
Przedmiotem tego działu jest poznanie tego co w ontologii jest przedmiotem. Wiążą się z tym szczegółowe problemy : - cel poznania – czy jesteśmy w stanie przy pomocy rozumu poznać istotę, możliwości poznawcze ;-problem prawdy pytanie o prawdę w teorii poznania jest on obecny w naszym życiu. „Zgodność rzeczy w myślą” Arystoteles
- to człowiek i jego relacje z otoczeniem, naturą, przyrodą, z tym co się zwykło nazywać wszechświatem, kosmosem
- stawiane są pytania, które dotyczą stosunków międzyludzkich
- pyta o stosunek kultury duchowej w stosunku do kultury materialnej; o kierunek przemian społecznych, jaki jest kierunek zmian.
METODY POZNANIA
Różnorakość metod wynika z przyjętego przedmiotu badań. W związku z tym występują następujące metody :
- intuicyjno-dedukcyjna - doświadczalno-indukcyjna - dialektyczna
METODA INTUICYJNO – DEDUKCYJNA
- jej reprezentantem był Arystoteles IV w pne; wg niego dzięki intuicji możemy dojść do poznania i uznania zasad bytu, bytu który poznajemy przy pomocy definicji, hipotez i aksjomatów.
- intuicja pozwala zdobyć wiedzę samouzasadniającą się, wiedza ta jest zgodna co do treści i do metod
- intuicja dostarcza przesłanek do rozumowań, w tym dedukcyjnego.
- dedukcja była rozumowaniem niepowtarzalnym, polegała na przejściu od ogólnych przesłanek wyjściowych poznanych dzięki intuicji do wniosków czyli do mniej ogólnych.
- W czasach nowożytnych – Kartezjusz I poł. XVII w.– zwolennik tej metody, podkreślał, że to co poznajemy, już o tym wątpić nie możemy. Kartezjusz zalecał, aby dążyć do wykrycia prostych elementów intuicyjnych, a potem do poznania czegoś bardziej skomplikowanego. Metoda ta pomijała zupełnie doświadczenie.
METODA DOŚWIADCZALNO (OBSERWACYJNO) - INDUKCYJNA
- przedstawiciele : Niemcy F.BACON XVI/XVII i J.S.MILL – XIX
- zwolennicy takiego postępowania badawczego, które równoważyłyby abstrakcyjność doświadczeń intuicyjnych z wiedzą o faktach czyli opartą na doświadczeniu.
- punktem wyjścia w tej metodzie były uzyskane poprzez b.dokładne obserwacje zjawisk dane doświadczenia
- osiągnięte rezultaty obserwacji miały być uogólniane na drodze indukcji
- INDUKCJA ZUPEŁNA – jakby arytmetyczne zsumowanie wiedzy o poszczególnych, wcześniej zaobserwowanych zjawiskach; stwierdza daną cechę, własność, która przysługuje ściśle określonej danej liczbie poddanej wcześniej badaniom
- INDUKCJA NIEZUPEŁNA – oparta jest na wnioskowaniu uogólniającym, które wyprowadzamy tylko z części ograniczonej ilości przebadanych zjawisk czy rzeczy i w wyniku zaobserwowanych procesów wskazujemy pewną cechę, własność, która ma być własnością nie tylko tych przebadanych rzeczy lecz wszystkich danego gatunku czy szerszego procesu.
- 5 kanonów MILLA : kanon jedynej zgodności, jedynej różnicy, jedności i różnicy, reszty, zmian towarzyszących (nie można rozpatrywać zjawiska w oderwaniu od innych zjawisk).
METODA DIALEKTYCZNA
DIALEKTYKA - Sokrates, Platon, Arystoteles
- to rodzaj dialogu, sposób prowadzenia dyskusji - w starożytności
- współcześnie – to sztuka rozprawiania o rzeczywistości
- przedstawiciel HEGEL XVIII/XIX – świat absolutu; MARKS – met. dial. dotyczyła świata materialnego
- metoda na 2 zamierzenia :
o aby dane zjawisko uchwycić w jego rozwoju, jego wewnętrznej dynamice
o aby dane zjawisko rozpatrywać w szerszej perspektywie, widzieć je w reakcjach z innymi zjawiskami, rzeczami, głównie na zasadzie przyczynowo-skutkowej.
- metoda dialektyczna przeciwstawia się metafizyce jako metodzie czyli statecznemu rozpatrywaniu rzeczywistości.
- met. dial. oparta jest na przeświadczeniu, że źródłem wszelkiej zmiany jest sprzeczność, wg HEGLA – walka przeciwieństw
- metoda ta dąży do wydobycia tych przeciwieństw; pozostawianie w konflikcie 2 zjawisk powoduje całkowite unicestwienie, eliminację. Konflikt najczęściej oznacza wzbogacenie poszczególnych zjawisk i w konsekwencji powstaje nowa jakość.
- Wg HEGLA T – teza aT – antyteza S – synteza
sprzeczność między tezą a antytezą prowadzi do powstania nowej jakości - syntezy
FUNKCJE FILOZOFII
- światopoglądowa - poznawcza - ideologiczna
Jest to pewien zespół trwałych, uporządkowanych wyobrażeń o świecie, o rzeczywistości, zespalają się w nim zapatrywania, które można poszeregować w 4 grupy :
- wyobrażenia o stanie, cechach, właściwościach świata przyrodniczego, w tym też społecznego społecznego, wyobrażenie o możliwościach poznania tego świata,
- interpretacja źródeł i mechanizmów warunkujących ten świat, wiedza o prawidłowościach rządzących tym światem,
- stosunek wartościujący daną rzeczywistość, człowieka poznającego tę rzeczywistość, normy, reguły wg których człowiek dokonuje oceny tej rzeczywistości.
- oceny innych ludzi, oceny kontaktów, ocena własnego postępowania.
Ze światopoglądem związana jest też IDEOLOGIA, która jest przedmiotem jednoznacznych ocen. Ideologia jest konkretyzacją światopoglądu, który jest podstawą każdej ideologii. Ideologia jest analogiczna jak światopogląd strukturą. Różni się od niego swym zakresem i funkcjami. Ideologia jest formą społecznego samookreślenia danej grupy społecznej, jest wyrazem jej stosunku do społeczeństwa. Ideologia jest oceną, jest pewną projekcją porządku społecznego, jest idealnym modelem ułożenia stosunków społecznych. Ideologię przypisuje się określonej grupie społecznej, ludziom o podobnym światopoglądzie. Ideologia posiada funkcję światopoglądową.
SPIRYTUALIZM - kojarzy się z duchowością – w dziejach filozofii było ono różnorako wyjaśniane. Podstawą świata jest duch, punktem wyjścia jest świadomość samego siebie jako jednostki czynnej, obdarzonej wolą.
Biskup J.Berkeley – spirytualizm wg niego był imaterializmem, który sprowadza się do tezy zaprzeczającej samodzielne istnienie rzeczywistości materialnej. Materia dla niego nie istniała samodzielnie. Za jedyne uważał substancje duchowe, które jako nierozciągłe nie zajmowały miejsca w przestrzeni, były bezjakościowe lecz posiadały pewien stopień świadomości, były zdolne do odczuwania, dążenia ku jakimś celom. Reprezentantem tego stanowiska na przełomie XVIII i XIX W był francuski myśliciel Maine de Biran – był on zwolennikiem myśli Kanta, kładł on nacisk na czynniki czynnej roli umysłu w opracowywaniu materiału jakiego dostarczają mu zmysły. Faktem dla Birana było pokonywanie oporu w świecie zewnętrznym, mówił on, że doznawany wysiłek z jednej strony poucza nas, że jesteśmy ośrodkami energii a z drugiej zapoznaje nas z obcymi ośrodkami energii, które stawiają w nas opór, doznanie oporu jest źródłem znajomości, że nie tylko my istniejemy jako podmiot lecz także jako przedmiot dla innych ośrodków energii. Poglądy jego były dowodem na to, że myśl francuska pojmowała świat jako zespół jestestw samodzielnych wolnych i twórczych.
K.RENOUVIEN – stworzył on system monadologii, w którym podstawę rzeczywistości miały tworzyć punkty energetyczne, nierozciągłe ośrodki posiadające zdolności działania (zespoły niematerialnych ośrodków). Pogląd taki nazywa się personalizmem – podstawą pojmowania natury wszelakiego bytu stało się subiektywne doświadczenie własnej osobowości. Spirytualiści nie uznają konieczności w przyrodzie lecz przypuszczają, że także w świecie zwłaszcza świecie materialnym istnieje pewien stopień wolności np. poglądy E.BOUTROUX - filozof francuski postawił tezę, że panowanie w świecie praw przyrody nie jest jednoznaczne z wykluczeniem z tego świata praw wolności . Wg niego nauka nie wykrywa związków koniecznych – pogląd ten nazywa się kontengentyzmem - contengance – brak konieczności. Stanowisko jego było stanowiskiem przeczącym determinizmowi, które panowało na przełomie XIX i XX w. Spirytualiści są przeświadczeni, iż rzeczy można wytłumaczyć przyjmując za podstawę czynniki duchowe. Opierają się na doświadczeniu introspektywnym-powołują się na fakt, że doświadczenie ludzkie sprowadza się do takich lub innych doznań, ma charakter psychologiczny, subiektywny. Przyjmując takie założenie trudno jest wyjaśnić rzeczywistość przyrodniczą i panujący w nim porządek.
PLATON – stanowisko, które odpowiada na pytanie o istotę rzeczywistości; jego poglądy są przykładem idealizmu. BERKELEY – nie jest idealistą w ontologii, jest spirytualistą. Nie jest stawiany na równi z Platonem, dlatego, że dla Berkeleya nie idee mają postać samodzielnego bytu poza umysłem a jest nią duch czy substancja duchowa zdolne do posiadania idei. Berkeley jest idealistą tylko w sensie poznawczym, bo nie uznaje samodzielnego istnienia poznawczego przedmiotu, który by mieścił się poza świadomością ludzką, poznającego podmiotu.
CHARAKTERYSTYKA ONTOLOGII I JEJ GŁÓWNE PROBLEMY
W ontologii wymienia się 3 generalne stanowiska : MONIZM, DUALIZM, PLURALIZM.
MONIZM – gr. monos – jeden – jest stanowiskiem zakładającym, że u podstaw różnorodności świata istnieje jedna substancja, jeden byt, w której różnorodne zjawiska występujące w świecie są jakby jej postaciami, wytworami.
Można mówić o 2 postaciach monizmu:
· monizm właściwy (teoria identyczności Spinozy) - Żyd niderlandzki B.Spinoza (1632 - 77). Powiadał on, że istnieje tylko jedna substancja o wielu atrybutach, znanych nam zaledwie w drobnej części.
· monizm immanentny - reprezentanci to:
D. Hume XVIII w. - powiadał on, że ani dusza, ani ciało nie były „ostatecznymi elementami”, z których składa się natura, przyroda. Ciała i dusze wg niego to tylko układy elementów danych nam w doświadczeniu, jak np. barwy, smaki, dźwięki.
G.Berkeley XVII/XVIII - uważał on duszę za coś, co uświadamia sobie wrażenia i inne stany psychiczne, ale jest czymś innym, różnym od tyc...
apd61