Prawo Cywilne – część ogólna
Na podstawie podręcznika Radwańskiego
1. Prawo prywatne a prawo publiczne
● prawo prywatne:
● reguluje stosunki między autonomicznymi jednostkami
● brak władczego przyporządkowania (brak imperium)
● jednostki same kształtują treść i stosunek
● niekoniecznie musi prowadzić do równorzędności
● prawo publiczne:
● jedną ze stron jest organ państwa, OST, lub inny organ powołany do interesów
państwowych
● organ posiada kompetencję do władczego kształtowania stosunku
● występuje bezpośredni przymus realizowany przez organy za nieposłuszeństwo
normom publiczno-prawnym.
1. Gałąź prawa cywilnego – zespół norm regulujących stosunki między osobami
fizycznymi oraz osobami prawnymi, regulują obrót powszechny jak i gospodarczy.
● reguluje stosunki cywilnoprawne (które mają charakter majątkowy i niemajątkowy)
● metoda regulacji poprzez uznanie autonomiczności stron
● faktyczne relacje nie mają znaczenia
● typowy sposób ochrony to odpowiedzialność odszkodowawcza (f. Kompensacyjna)
● normy prawne mają charakter względnie i bezwzględnie obowiązujących.
Kodeks cywilny, nie spełnia zasady zupełności tj. nie zawiera wszystkich przepisów p.c.
1. Działy
a) część ogólna – obejmuje instytucje i wspólne zasady dla całego p.c.
b) prawo rzeczowe – ujmuje normy, które wyznaczają bezwzględne prawa podmiotowe –
odnoszące się do rzeczy
c) zobowiązania – zawiera normy regulujące p. majątkowe o charakterze względnym –
skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów, oraz ich ochronę.
d) spadkowe – reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty.
e) rodzinne – reguluje stosunki między małżonkami, rodzicami i dziećmi, i innymi
krewnymi oraz powinowatymi oraz instytucję opieki oraz kurateli.
f) p. na dobrach niematerialnych – reguluje prawo do oryginalnego, niematerialnego
wytworu umysłu ludzkiego mającego wartość majątkową.
g) prywatne gospodarcze – reguluje obrót gospodarczy, oraz aspekty cywilnoprawne dot.
przedsiębiorców.
1. Zasada współżycia społecznego
Odwołuje się do powszechnie uznanych w kulturze naszego społeczeństwa wartości, poza
tym nadaje większą elastyczność prawu. ZWS nie obowiązują samoistnie, wpływają tylko na
ocenę stanu faktycznego.
Zakres stosowania:
1. doprecyzowanie treści np. art. 233 (treść użytkowania wieczystego)
2. przy kwalifikacji zdarzeń kreujących stosunek cp. np. art. 428.
3. przy wykładni oświadczenia woli np. art. 65 § 1.
4. jak instrument zapobiegający konsekwencji prawnych art. 5.
1. Normy cywilnoprawne.
a) bezwzględnie wiążące (imperatywne) – nie może być wyłączone ich stosowanie lub
ograniczone wolą stron czy odmiennym zwyczajem. np. art. 119 (przedawnienie nie może...)
Najczęściej kwalifikacji norm można dokonać w drodze wykładni w funkcjonalnej.
b) względnie wiążąca (dyspozytywna) – odnajdują zastosowanie tylko wtedy gdy, same
strony nie uregulowały konsekwencji prawnych w sposób odmienny od dyspozycji normy.
c) semiimperatywna – wyznaczają minimalny zakres ochrony interesów jednej strony,
zastosowanie takich norm może być uchylone lub ograniczone tylko gdy postanowienia umowy są
korzystniejsze dla strony chronionej.
1. Społeczno gospodarcze przeznaczenie prawa/rzeczy. - Odnosi się do mierników
typu ekonomicznego. Wyznacza granicę wykonywania prawa podmiotowych (art.
5), oraz współokreśla treść prawa własności (art. 140).
1. Stosunek cywilnoprawny – jest to stosunek społeczny uregulowany normami
cywilnoprawnymi
Elementami stosunku są:
a) podmiot – osoby fizyczne, prawne, ułomne osoby prawne.
b) przedmiot – zachowanie podmiotów, oraz obiekty na które zachowanie to jest
kierowane. Uprawnienie jest element prawa podmiotowego z którym korelatywnie sprężony jest
obowiązek.
c) treść – obowiązki i uprawnienia podmiotów
Stosunki cywilnoprawne: proste, gdzie tylko jednej stronie przysługuje prawo podmiotowe;
oraz złożone gdzie każdej stronie towarzyszy uprawnienie jak i obowiązek.
1. Prawo podmiotowe – jest to sfera uprawnień podmiotu przyzna i
zagwarantowana przez normy prawne wynikające ze stosunku cywilnoprawnego,
czyli dozwolone przez przepisy prawa zachowanie.
1. Uprawnienia – wyróżniony element prawa podmiotowego.
a) roszczenia – uprawniony do roszczeń, może żądać by indywidualnie oznaczony
podmiot zachował się w ściśle określony sposób (skonkretyzowane pod względem treści i
podmiotu).
Wyróżniamy roszczenia: wymagalne i niewymagalne. A -> B ma wydać towar w
przeciągu 1 miesiąca. Roszczenie jest wymagalne po upływie miesiąca.
b) uprawnienia kształtujące – uprawniony podmiot może doprowadzić do powstania,
zmiany lub zakończenia stosunku prawnego w drodze jednostronnej czynności prawnej (np.
wypowiedzenie najmu). Nie wymaga to udziału drugiej strony, która musi uznać nową sytuację.
c) zarzut – uprawnienie polegające na odmowie spełnienia roszczenia. Służy ono ochronie
interesów osoby, kprzeciw której skierowane jest roszczenie (np. podniesienie zarzutu
przedawnienia). Może wywołać trwałe (np. przedawnienie) lub przejściowe (np. niezaoferowanie
świadczenia wzajemnego) obezwładnienie roszczenia.
1. Rodzaje praw podmiotowych
a) bezwzględne – skuteczne wobec wszystkich, na wszystkich spoczywa obowiązek
nieingerowania w sferę określonym prawem podmiotowym. W skutek naruszenia p. bezwzględnego
następuje indywidualizacja i konkretyzacja obowiązku i przysługuje roszczenie (np. windykacja,
negatoryjne).
względne – skuteczne wobec określonych podmiotów. Np. przy stosunkach
zobowiązaniowych (prawa obligacyjne), wierzyciel żąda od dłużnika spełnienia świadczenia.
b) akcesoryjne – istnieją dla umocnienia innych praw podmiotowych samoistnych. Ich
istnienie i treść zależą od innych praw podmiotowych z którymi są związane. Mogą mieć charakter
bezwzględny (hipoteka, zastaw) lub względny (poręczenie).
Związane - ich więź funkcjonalna z innymi prawami wyróżnia się tym że podmiotem
prawa związanego może być tylko podmiot określonego prawa głównego. P. związane nie stanowi
odrębnego obiektu obrotu prawnego np. służebność gruntowa.
c) majątkowe – np. prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenie
majątkowe, p. majątkowo-małżeńskie, prawo do spadku. Dla uznania nie ma znaczenia czy ma
ono jakąś wartość rynkową. Prawo własności zawsze będzie prawem majątkowym.
niemajątkowe – np. prawa osobiste (wolność, życie, nazwisko), prawo rodzinne
niemajątkowe, prawo do znaku towarowego. Przewidziana dla nich jest odrębna właściwość
sądów, są niezbywalne i nie dziedziczne. Roszczenia niemajątkowe nie ulegają przedawnieniu.
d) przenoszalne i nieprzenoszalne – decydują o tym normy prawne (np. art. 254
użytkowanie). Lecz jeżeli przepisy o tym nie mówią, należy rozstrzygnąć tą kwestię rozpoznając
funkcję prawa podmiotowego danego typu. Na przykład prawa niemajątkowe są nieprzenoszalne, a
majątkowe zwykle mogą być przeniesione na inne podmioty (przykładowe wyjątki prawo
użytkowania, pierwokupu, dożywocia, alimentacji).
1. Nabycie pierwotne i pochodne
a) pochodne – nabywca uzyskuje prawo podmiotowe od innej osoby, która na niego to
prawo przenosi (następstwo prawne). Nie można przenieść aniżeli posiada się (wyjątek art. 169 –
SN: "chodzi o bezpieczeństwo obrotu").
b) pierwotne – nabywca nie uzyskuje p. podmiotowego od określonej osoby.
Najwyraźniej widoczny pierwotny charakter nabycia włącza fakt, że poprzednio prawo nie
istniało (np. zawłaszczenie rzeczy niczyjej, stworzenie utworu).
1. Następstwo (Sukcesja) – występuje tylko w przypadkach nabycia pochodnego.
Między poprzednikiem a nabywcą prawa.
a) pod tytułem szczególnym (singularna) nabycie indywidualnie oznaczonego prawa lub
praw podmiotowych. Skuteczność tego nabycia rozważa się odrębnie w odniesieniu do każdego z
przenoszonych praw. Na przykład sprzedaż kolekcji obrazów, skuteczność ich nabycia rozważa się
w odniesieniu do każdego z nich odrębnie.
b) pod tytułem ogólnym (uniwersalna) – nabycie całego lub części majątku, na podstawie
jednego zdarzenia prawnego. Dopuszczalna jest tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie,
wprowadzenie nie tylko do nabycia praw ale i obowiązków. Na przykład dziedziczenie, połączenie
spółek handlowych.
1. Nabycie translatywne i konstytutywne.
a) translatywne – nabywca uzyskuje prawo o treści niezmienionej. Powstanie takiego
prawa wynika z przejścia istniejącego już prawa z jednego podmiotu na inny np. przejście prawa
własności.
b) konstytutywne – jednocześnie z nabyciem powstaje nowe p. podmiotowe. Podmiot
nabywa prawo z momentem jego powstania np. nabycie służebności gruntowej w drodze
ustanowienia.
1. Zmiana, utrata, wykonania prawa podmiotowego
Zmiana – gdy zmieniają się tylko niektóre jego elementy, natomiast prawo istnieje nadal
(np. w prawie najmuje ulega podwyżka czynszu).
Utrata – może nastąpić w skutek jego ustania (służebność osobista ustaje w skutek śmierci
uprawnionego), porzucenia, wykonania, upływu czasu, lub konfuzji.
Wykonanie – polega na realizacji uprawnień przez podmiot, które mieszczą się w sferze
możliwości oznaczonego postępowania określonego tym prawem. Może mieć charakter ciągły (np.
korzystanie z własnego domu) lub jednorazowy (wydanie rzeczy).
1. Ochrona
a) sądowa (powództwo) – kompetencja do zwrócenia się do sądu lub innego organu aby
ten rozpatrzył sprawę i orzekł o konsekwencjach prawnych wynikających z naruszenia lub
zagrożenia prawo podmiotowego.
b) obrona konieczna – polegająca na odparciu niebezpieczeństwa grożącego prawu
podmiotowemu lub stanu faktycznego chronionego prawem.
c) samopomoc – uprawniony sam przymusowo wykonuje swoje p. podmiotowe lub
chroniony prawnie stan faktyczny.
d) stan wyższej konieczności
16. Rzeczy – są to tylko fizykalnie istniejące części przyrody, które występują w stanie
pierwotnym lub przetworzonym – bez względu na to, czy mają wartość majątkową. Wyodrębnienie
z przyrody – niezbędna przesłanka, by mogły istnieć w obrocie cywilnoprawnym.
17. Wyłączenia – zwłoki, odłączone od ludzkiego ciała komórki, tkanki, narządy i krew.
Także zwierzęta, chyba że ustawa nie reguluje danej sprawy.
1. Rzeczy ruchome i nieruchome
a) nieruchomości – zawsze oznaczone co do tożsamości
● grunty (rolne oraz nie rolne)
1) nie rolne – części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności
2) rolne – grunty które mogą być wykorzystane do prowadzenia działalności gospodarczej w
zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej oraz
rybnej.
● Do gruntu należy przestrzeń nad i pod jego powierzchnią, w granicach określonych przez
społeczno gospodarcze przeznaczenie.
● budynki – trwale związane z ziemią, wg reguły ogólnej są częściami składowymi.
Aczkolwiek przepisy prawa mogą im przyznać odrębność np. art 235.
● części budynków – wyjątkowo stanowią samodzielną nieruchomość na mocy
przepisów.
1. Rzeczy oznaczone: (decydującym o tym czynnikiem jest wola podmiotów)
a) co do gatunku – określane są tylko wedle cech rodzajowych
b) co do tożsamości – odnosi się do indywidualnie oznaczonych przedmiotów.
1. Rzeczy podzielne i niepodzielne
a) podzielne – to takie które nie zmieniają swojego charakteru cywilnoprawnego w
przypadku ich fizycznego podziału np. chleb.
b) niepodzielne – przy podziale fizycznym, zmieniają swój charakter cywilnoprawny np.
lodówka.
...
dawid1051