Matura_9.pdf

GazetaEdukacja.pl

REKLAMA

G AZETA E DUKACJA

MATURA2008–JĘZYKPOLSKI

25977871

PIĄTEK 18 KWIETNIA 2008

DODATEK DO „GAZETY WYBORCZEJ” REDAGUJE AGNIESZKA ZAWISTOWSKA

Testzjęzykapolskiego

Maturzysto! Egzaminy już za dwa tygodnie. Od dziś drukujemy próbne testy na poziomie podstawowym.

Zaczynamy od języka polskiego, jutro języki obce – angielski i niemiecki

Język polski

poziom podstawowy

Czas pracy 170 minut

z szat. Kiedy król Zygmunt Stary (któ-

ry w przeciwieństwie do swojego sy-

na Zygmunta Augusta – bardzo go lu-

bił) litował się nad jego nieszczęściem

i dziwił, że nie krzyczał, Stańczyk za-

replikował: „Bardziej, królu, ciebie

drą niż mnie; anoć wydarto Smoleńsk,

a przecież milczysz!”. Marcin Bielski,

renesansowy poeta, tak skomentował

te słowa: „Owa z błazny szkoda panom

żartować, bo prawdę radzi żartem rze-

ką. Jakoż to Stańczyk był błazen osob-

liwy”. Innym razem, kiedy królowi

Zygmuntowi przystawiano pijawki,

Stańczyk miał powiedzieć, że to są za-

iste „prawdziwi przyjaciele i dworza-

nie króla jegomości”.

3. Kiedy zarzucono mu dość swo-

bodne wypowiedzi w towarzystwie

kobiet, odgryzł się: „Jeśli to prawe pan-

ny są, pewnie tego, com ja rzekł, nie

rozumieją, nie inaczej, jakobym po

niemiecku powiadał; a jeśli nie pan-

ny, to na mię nie było co fukać: nic ich

to nie obrazi, bo już wiedzą, co się na

świecie dzieje”.

4. We Francji mistrzem tej manie-

ry był niejaki Triboulet, błazen króla

Franciszka I. Pewnego razu wróg Fran-

ciszka, król Hiszpanii i cesarz rzym-

ski Karol V poprosił Walezjusza o po-

zwolenie na przemarsz wojsk habs-

burskich przez terytorium królestwa.

Celem ataku miała być Gandawa, po-

łożona już poza granicami Francji. Ry-

cerski Franciszek zastanawiał się nad

udzieleniem zgody. Wtedy jednak in-

terweniował Triboulet. Oto w jednej

z pałacowych komnat król Franciszek

zastał swojego trefnisia, skrobiącego

piórem po pergaminie. Na pytanie, co

robi, morosophus odparł, że spisuje

listę głupców. Dodał, że znalazło się

tam już imię cesarza Karola. – Dlacze-

go? – pyta zdziwiony król. – A dlatego,

że zdaje się na twoją łaskę – wyjaśnił

Triboulet. – A jeśli go przepuszczę?

– dopytuje się znowu Franciszek. – Wte-

dy jego wymażę, a ciebie, Miłościwy

Panie, wpiszę na jego miejsce – odpo-

wiedział mądry błazen.

5. Triboulet niejednokrotnie nad-

używał cierpliwości swojego monar-

chy. Jedna ze złośliwości omal nie za-

prowadziła go na szafot. Zbyt celnie

ugodzona królewska faworyta zażą-

dała wyroku śmierci dla zuchwałego

wesołka. Przyparty do muru król Fran-

ciszek zgodził się, lecz w swej łaska-

wości pozwolił Tribouletowi wybrać

rodzaj śmierci. – Wybieram zgon ze

starości! – odpowiedział rezolutny

błazen.

6. Odległymi pierwowzorami

wszystkich tych dworskich wesołków

były postacie wiejskich głupców. Na-

igrawano się z nich powszechnie i nikt

się tym nie gorszył. Jednym z najbar-

dziej pociesznych bohaterów „Deka-

meronu” Boccaccia jest niejaki Calan-

drino, głupawy niedojda. W jednej

z opowieści pewni ludzie usiłują wmó-

wić Calandrinowi, że... zaszedł w cią-

żę. Podstawiają kolejne osoby, które

z całą powagą dostrzegają u niego ko-

lejne symptomy odmiennego stanu.

Rozeźlony Calandrino czyni nawet

wyrzuty swojej połowicy, obarczając

ją winą za ten problem (…). Oczywi-

ście całą operację przeprowadzono,

aby oskubać Calandrina, gdyż spryt-

ni oszuści pragną sprzedać mu lekar-

stwo na to nietypowe schorzenie. Jak

widać, straszenie takich postaci sta-

nowiło element zabawy. Mało tego, ich

dręczenie należało do dobrego tonu.

7. Nic dziwnego, że błazen nie miał

łatwego życia. Czapka z dzwoneczka-

mi, atrybut błazeńskiego urzędu, nie

chroniła przed atakami szyderców.

Czasami dla zabawy okuwano trefni-

siów w żelazne obroże, podobnie jak

psy. W takich warunkach trudno by-

ło zachowywać trzeźwy umysł. Ktoś,

kto potrafił uczynić z błaznowania

prawdziwą sztukę, był wart każdej ce-

ny! Skąd się jednak brały te objawy

agresji?

8. Aby to zrozumieć, musimy się

cofnąć do czasów starorzymskiego

karnawału, do prastarych świąt Sa-

turnaliów. Wtedy to świat stawał na

głowie, wszystko działo się na opak,

a panowie usługiwali niewolnikom.

Wybierano też rozmaitych głupców

i wesołków, powierzając im rządy

w miastach. Kpiono z nich na potęgę.

A wszystko po to, aby oddalić zawiść

bogów. Ktoś mógłby pomyśleć, że to

niewinna zabawa. Nic podobnego.

W miejscowości Durostorum nad Du-

najem wybierano losowo jednego żoł-

nierza ze stacjonującego tam legionu.

Przez czas Saturnaliów był on żywym

wcieleniem boga Saturna. Pozwalano

mu próbować wszelkich przyjemno-

ści, nawet tych najbardziej perwersyj-

nych i zakazanych. Lecz pod koniec

karnawału podrzynano mu gardło na

ołtarzu Saturna. Ten błazen stawał się

swoistym „kozłem ofiarnym”, pełnią-

cym rolę talizmanu oddalającego nie-

szczęścia. Ludzie średniowiecza bez-

wiednie skopiowali te zachowania.

A trefniś stanowił swoiste alter ego

króla. Znosił drwiny i upokorzenia

niejako „zamiast” monarchy.

9. Posadę nadwornego błazna czę-

sto powierzano rozmaitym karłom

i ludziom kalekim. Sam ich wygląd

miał prowokować do drwin. Korzenie

tych zwyczajów sięgają bardzo za-

mierzchłych czasów. W 2248 roku

p.n.e. nad Nil dotarła karawana, któ-

ra wcześniej przemierzała afrykański

interior. Dziesięcioletni wówczas fa-

raon Pepi II własnoręcznie napisał list,

w którym poinstruował przełożone-

go podróżników, niejakiego Herchu-

fa, jak ma dbać o jej najcenniejszy ła-

dunek. Był nim pewien pigmejski ka-

rzeł, który miał swoim tańcem zaba-

wiać egipskiego władcę. List zawierał

szczegółowe instrukcje dotyczące po-

siłków tego małego człowieczka i nad-

zoru nad nim. Przetrwał wieki, po-

nieważ wspomniany Herchuf wyrył

treść tego listu na ścianie swojego gro-

bowca.

10. Późniejszy władca Egiptu Pto-

lemeusz Filadelfos, syn Kleopatry, też

miał swojego karła. Był nim Filotas

z Kos, poeta i wychowawca władcy,

jednak dworacy nie szczędzili mu kpin.

Mówiono o nim, że powinien nosić

ołowiane buty, bo inaczej zdmuchnie

go wiatr.

11. W czasach średniowiecza i re-

nesansu zapanowała nawet swoista

moda na posiadanie karłów. A szcze-

gólnie dużo tych małych ludzi rodzi-

ło się wśród alpejskich pasterzy. Przy-

czyną tego stanu rzeczy była specy-

ficzna dieta i... upodobanie do wody

z alpejskich lodowców, ubogiej w jod.

Skutkiem tego niektórzy z nich zaczę-

li zdradzać objawy niedorozwoju umy-

słowego. Stąd też się wzięło, niepraw-

dziwe zresztą, przekonanie o ograni-

czoności umysłowej karłów. Jednak

sama obecność takich obiegowych

opinii sprawiała, że owi „bracia mniej-

si” stawali się idealnymi kandydata-

mi na nadworne „kozły ofiarne”.

I. Rozumienie

czytanego tekstu

Smutne oblicze błazna

Radosław Gawroński

1. W dniu letniego przesilenia

1340 r., pod Sluys u ujścia rzeki Skal-

dy, Francuzi przegrali bitwę o pano-

wanie nad kanałem La Manche. Dwo-

rzanie bali się powiadomić o tym

monarchę. Albowiem król Filip VI

z dynastii Walezjuszy nie miał łatwe-

go charakteru. Wreszcie królewski

błazen zdobył się na odwagę i powie-

dział: „Ach, ci strachliwi Anglicy, cóż

to za tchórze!”. Widząc zdziwione

spojrzenie króla, wyjaśnił: „Oni nie

wyskakiwali za burtę tak chwacko

jak nasi Francuzi!”. Odwiecznym

przywilejem nadwornych wesołków

było mówienie prawdy. Mądrzy

władcy starali się tak dobierać swo-

ich trefnisiów, by ci chronili ich przed

nieprzemyślanymi posunięciami.

Stawiano im tylko jeden wymóg:

przykre prawdy należało ukrywać

pod płaszczykiem dowcipnej drwi-

ny. Dlatego w czasach renesansu na-

zywano ich morosophami, co po

grecku znaczy „głupio-mądry”.

2. Najsłynniejszym polskim mo-

rosophem był Stańczyk. Słynął z dość

ciętego języka. Pewnego razu napa-

dli go jacyś łotrzykowie i obdarli

Dokończenie – s. 2

uuu

25977862

2 Gazeta Edukacja

Piątek 18 kwietnia 2008 1 Gazeta Wyborcza 1 www.gazetawyborcza.pl

uuu

Dokończenie ze s. 1

8. Wypisz z tekstu po jednym przy-

kładzie:

się, jak umarły w bajce powoźnikowi

u furtki cmentarza – wierząca lub uda-

jąca, że wierzy w Boga – bo w siebie

trudno wierzyć.

– Ale pokażcie mi pioruny na wa-

szą obronę zesłane i pułki aniołów

spuszczone z niebios.

Pije.

Mąż

Śmiej się z własnych słów. – Ate-

izm to stara formuła – a spodziewałem

się czegoś nowego po tobie.

Pankracy

Śmiej się z własnych stów. – Ja mam

wiarę silniejszą, ogromniejszą od two-

jej. – Jęk przez rozpacz i boleść wy-

darty tysiącom tysiąców – głód rze-

mieślników – nędza włościan – hańba

ich żon i córek – poniżenie ludzkości

ujarzmionej przesądem, wahaniem

się i bydlęcym przyzwyczajeniem – oto

wiara moja, a Bóg mój na dzisiaj – to

myśl moja – to potęga moja, która chleb

i cześć im rozda na wieki.

Pije irzuca kubek.

Mąż

Ja położyłem siłę moją w Bogu, któ-

ry ojcom moim panowanie nadał.

Pankracy

A całe życie byłeś diabła igrzyskiem.

Zresztą zostawiam tę rozprawę te-

ologom, jeśli jaki pedant tego rzemio-

sła żyje dotąd w całej okolicy – do rze-

czy – do rzeczy!

Mąż

Czegóż więc żądasz ode mnie,

zbawco narodów, obywatelu-boże?

Pankracy

Przyszedłem tu, bo chciałem cię

poznać – po wtóre ocalić.

Mąż

Wdzięcznym za pierwsze – drugie

zdaj na szablę moją.

Pankracy

Szabla twoja – szkło, Bóg twój – ma-

ra. Potępionyś głosem tysiąców – opa-

sanyś ramionami tysiąców – kilka mor-

gów ziemi wam zostało, co ledwo na

wasze groby wystarczy – dwudziestu

dni bronić się nie możecie. – Gdzie wa-

sze działa, rynsztunki, żywność –

a wreszcie gdzie męstwo?...

Gdybym był tobą, wiem, co bym

uczynił.

Mąż

Słucham – patrz, jakem cierpliwy.

Pankracy

Ja więc, hrabia Henryk, rzekłbym

do Pankracego: „Zgoda – rozpuszczam

mój hufiec jedyny – nie idę na odsiecz

Świętej Trójcy – a za to zostaję przy

moim imieniu i dobrach, których ca-

łość warujesz mi słowem”. (...)

(...) jeden wyjątek ogromowi nic

szkodzi. – Bądź więc sobie ostatnim

hrabią na tych równinach (...) – a o tych

nędzarzach nie myśl już więcej. – Niech

się wyrok ludu spełni nad nikczemni-

kami. (...)

Mąż

Obrażasz mnie każdym słowem (...)

Pankracy

Honor święty, honor rycerski wy-

stąpił na scenę – zwiędły to łachman

w sztandarze ludzkości. O! Znam cie-

bie, przenikam ciebie – pełnyś życia

a łączysz się z umierającymi, bo chcesz

się oszukać, bo chcesz wierzyć jesz-

cze w kasty, w kości prababek, w sło-

wo „ojczyzna” i tak dalej – ale w głębi

ducha sam wiesz, że braci twojej nale-

ży się kara, a po karze niepamięć. (...)

„Zgrzybiali, robaczywi, pełni na-

poju i jadła, ustąpcie młodym, zgłod-

niałym i silnym”. – Ale – ja pragnę cię

wyratować – ciebie jednego.

Mąż

Bodajbyś zginął marnie za tę litość

twoją. – Ja także znam świat twój i cie-

bie – patrzyłem wśród cieniów nocy

na pląsy motłochu, po karkach które-

go wspinasz się do góry – widziałem

wszystkie stare zbrodnie świata, ubra-

ne w szaty świeże, nowym hołdujące

tańcom – ale ich koniec ten sam, co

przed tysiącami lat – rozpusta, złoto

i krew. – A ciebie tam nie było – nie ra-

czyłeś zstąpić pomiędzy dzieci twoje

– bo w głębi ducha ty pogardzasz ni-

mi – kilka chwil jeszcze, a jeśli rozum

cię nie odbieży, ty będziesz pogardzał

sam sobą. Nie dręcz mnie więcej.

Siada nad herbem swoim.

Pankracy

Świat mój jeszcze nie rozparł się

w polu – zgoda – nie wyrósł na olbrzy-

ma – łaknie dotąd chleba i wygód – ale

przyjdą czasy...

(...) narodzi się plemię ostatnie, naj-

wyższe, najdzielniejsze. – Ziemia jesz-

cze takich nie widziała mężów. Oni są

ludźmi wolnymi, panami jej od bieguna

do bieguna. Ona cała jednym miastem

kwitnącym, jednym domem szczęśli-

wym, jednym warsztatem bogactw i prze-

mysłu. (...) – Bóg ludzkości objawił się im.

Mąż

A nam przed wiekami – ludzkość

przezeń już zbawiona.

Pankracy

Niechże się cieszy takim zbawie-

niem – nędzą dwóch tysięcy lat, upły-

wających od śmierci na krzyżu.

(...)

Mąż

Tyś młodszym bratem szatana.

(...) – Świat cielska do ciebie nale-

ży – tucz go jadłem, oblewaj posoką

i winem – ale lej nie zachodź i precz,

precz ode mnie!

Pankracy

Sługo jednej myśli i kształtów jej,

pedancie rycerzu 1 , poeto, hańba to-

bie! – Patrz na mnie – myśli i kształty

są woskiem- paków moich.

Mąż

Darmo, ty mnie nic zrozumiesz ni-

gdy – bo każden z ojców twoich po-

grzebion z motłochem pospołu jako

rzecz martwa, nie jako człowiek z si-

łą i duchem.

(...)

Pankracy

Tak, chwała dziadom twoim na zie-

mi i niebie – w rzeczy samej jest na co

patrzeć. Ów, starosta, baby strzelał po

drzewach i Żydów piekł żywcem. – Ten

z pieczęcią w dłoni i podpisem – „kan-

clerz” – sfałszował akta, spalił archi-

wa, przekupił sędziów, trucizną przy-

spieszył spadki – stąd wsie twoje, do-

chody, potęga. (…) Stąd wasze genea-

logie bez przerwy, bez plamy. – Lubię

tego w zielonym kaftanie – pił i polo-

wał z bracią szlachtą, a chłopów wy-

syłał, by z psami gonili jelenie. Głup-

stwo i niedola kraju całego – oto rozum

i moc wasza.

Mąż

Mylisz się, mieszczański synu. Ani

ty, ani żaden z twoich by nie żył, gdy-

by ich nie wykarmiła łaska, nie obro-

niła potęga ojców moich. – Oni wam

wśród głodu rozdawali zboże, wśród

zarazy stawiali szpitale – a kiedyście

z trzody zwierząt wyrośli na niemo-

wlęta, oni wam postawili świątynie

i szkoły – podczas wojny tylko zosta-

wiali doma, bo wiedzieli, żeście nie do

pola bitwy. (…) A teraz czas już tobie

wyniść z domu mego. Gościu, wolno

puszczam ciebie.

Z. K RASIŃSKI ,„N IE -B OSKA KOMEDIA ”

0-4 pkt

12. Kpiny z nadwornych błaznów

przeżyły instytucję monarchii. Przy-

wódca światowego proletariatu to-

warzysz Józef Stalin także miał swo-

jego trefnisia. Był nim sam Michaił

Bułhakow. Numerem popisowym

autora „Mistrza i Małgorzaty” było

parodiowanie zachowań Majakow-

skiego. NKWD nawet trochę dręczy-

ło Bułhakowa, lecz Stalin zakazał go

ruszać. Zrozumiałe, że nikt nie oś-

mielił się przeszkadzać wodzowi

w zabawie. Jak widać, niezależnie od

czasu i ustroju, ludzie bezwiednie

kopiują pewne schematy. Warto

o tym pamiętać, kiedy pójdziemy do

cyrku i znowu zaczniemy śmiać się

z perypetii udręczonego klowna. 1

F OCUS NR 3/2008

a) archaizacji –

b) kolokwializmu –

c) frazeologizmu –

d) paradoksu –

9. Zacytuj zdanie (ak. 12.) będące

potwierdzeniem uniwersalności in-

stytucji błazna.

…………………………………………………………

10. W kontekście całego tekstu od-

powiedz, jak rozumiesz tytuł „Smut-

ne oblicze błazna”.

…………………………………………………………

11. Jakim gatunkiem literackim jest

wypowiedź Gawrońskiego?

a) esejem

b) reportażem

c) artykułem

d) gawędą

1. Jaką funkcję pełni przytoczo-

na w ak. 1. anegdota?

0-1 pkt

a) jest wprowadzeniem

b) tezą

c) ma rozbawić czytelnika

d) jest pouczeniem

II. Pisanie własnego tekstu

Temat 1.

Pojedynek poważnie i prześmiew-

czo. Porównaj sytuacje przedstawio-

ne we fragmencie „Nie-Boskiej kome-

dii” Z. Krasińskiego i „Ferdydurke”

W. Gombrowicza, uwzględniając fun-

kcje pojedynków w obydwu utworach.

2. Znajdź w tekście 3. synonimy

rzeczownika „błazen”. 0-1 pkt

…………………………………………………….

3. Na podstawie ak. 2.-5. odpo-

wiedz, jakie cechy charakteru ceni-

li u swoich błaznów monarchowie.

0-2 pkt

…………………………………………………….

Fragment II

(…) – Przeciwnicy staną naprzeciw-

ko siebie ioddadzą serię min kolej-

nych, przy czym na każdą budującą

ipiękną minę Pylaszczkiewicza Mię-

talski odpowie burzącą iszpetną kontr-

miną. Miny –jak najbardziej osobiste,

swoiste iwsobne, jak najbardziej ra-

niące imiażdżące –stosowane być ma-

ją bez tłumika aż do skutku.

Zamilkł – a Syfon i Miętus zajęli wy-

znaczone stanowiska, Syfon potarł po-

liczki, Miętus ruszył szczęką – i Myzdral

odezwał się podzwaniając zębami.

– Możecie zaczynać!

(…) Ale już Syfon wystawił twarz

i odwalił pierwszą minę tak gwałtow-

nie, że i moja twarz skręciła się jak gu-

taperka. Mianowicie – zamrugał jak

ktoś, kto wychodzi na światło z ciem-

ności, rozejrzał się na prawo i lewo

z nabożnym zdumieniem, zaczął prze-

wracać gałkami ocznymi, wystrzelił

nimi w górę, wybałuszył, otworzył

usta, krzyknął z cicha, jakby coś tam

dojrzał na suficie, przybrał wyraz za-

chwycenia i trwał w nim, w upojeniu

i w natchnieniu; po czym przyłożył

rękę do serca i westchnął.

Miętalski skurczył się, skulił i ude-

rzył w niego z dołu: wstępującą przed-

rzeźniającą, druzgocącą kontrminą:

Fragment I

Pankracy

wchodząc

Witam hrabiego Henryka. – To sło-

wo „hrabia” dziwnie brzmi w gardle

moim.

Siada, zrzuca płaszcz, czapkę wol-

ności iwlepia oczy wkolumnę, na któ-

rej herb wisi.

Mąż

Dzięki ci, żeś zaufał domowi mo-

jemu – starym zwyczajem piję zdro-

wie twoje.

Bierze puchar, pije ipodaje Pan-

kracemu,

Gościu, w ręce twoje!

Pankracy

Jeśli się nie mylę, te godła czerwo-

ne i błękitne zowią się herbem w języ-

ku umarłych. Coraz mniej takich zna-

czków na powierzchni ziemi.

Pije.

Mąż

Za pomocą Bożą wkrótce tysiące

ich ujrzysz.

Pankracy

puchar od ust odejmując

Otóż mi stara szlachta – zawsze

pewna swego – dumna, uporczywa,

kwitnąca nadzieją, a bez grosza, bez

oręża, bez żołnierzy. – Odgrażająca

4. W ak. 7. pojawia się stwierdze-

nie, że „błazen nie miał łatwego ży-

cia”. Wymień powody, odwołując

się do tekstu. 0-2 pkt

…………………………………………………….

5. Wyjaśnij znaczenie przywoła-

nych w tekście słów:

replika –

talizman –

alter ego –

atrybut –

0-2 pkt

6. Co łączy żołnierza legionistę

nazwanego „kozłem ofiarnym”

i średniowiecznego trefnisia? Od-

powiedz na podstawie ak. 8.

0 lub 2 pkt

………………………………………………………

7. Wyjaśnij, dlaczego przede

wszystkim karłom i kalekom powie-

rzano posadę nadwornego błazna?

(ak. 9.-11.) 0-1 pkt

………………………………………………………

26073401g

26026599

Gazeta Edukacja 3

www.gazetawyborcza.pl 1 Gazeta Wyborcza 1 Piątek 18 kwietnia 2008

także przewracał, także podniósł, wy-

bałuszył, także rozdziawił w stanie cie-

lęcego zachwycenia i obracał w kółko

tak spreparowaną twarzą, póki do ja-

daczki nie wpadła mu mucha; wten-

czas zjadł ją.

(…) Syfon – orientując się w porę,

że niepotrzebnie zagalopował się na

twarz Miętusa i że z irytacji własna za-

czyna mu odmawiać posłuszeństwa

– prędko się wycofał doprowadził do

porządku rysy, z powrotem wystrze-

lił wzrokiem w górę, a co więcej, wy-

sunął naprzód jedną nogę, zwichrzył

trochę włosy, kosmyk nieznacznie wy-

puścił na czoło i trwał tak samowy-

starczalnie, z zasadami i ideałami; po

czym podniósł rękę i nieoczekiwanie

wystawił palec wskazując wzwyż! Cios

był bardzo gwałtowny!

Miętus natychmiast wystawił ten

sam palec i napluł na niego, podłubał

nim w nosie, drapał się nim, spotwa-

rzał, jak mógł, jak umiał, bronił się ata-

kując, atakował broniąc się, ale palec

Syfona ciągle, niezwyciężony, trwał na

wysokościach. I nie skutkowało, że

Miętus gryzł swój palec, wiercił nim

w zębach, skrobał w piętę i robił wszyst-

ko, co w mocy ludzkiej, żeby go zohy-

dzić – niestety, niestety – nieubłagany,

niezwyciężony palec Pylaszczkiewi-

cza trwał wymierzony w górę i nie ustę-

pował. Położenie Miętalskiego stawa-

ło się straszne, gdyż wyczerpał już

wszystkie swe ohydy, a palec Syfona

ciągle i ciągle wskazywał do góry. Gro-

za ścięła arbitrów i superarbitra.

– Zwycięstwo! – krzyknął Pyzo.

(…) Nie upłynęła minuta, a Pyzo i Gu-

zek leżeli jak kłody, związani szelkami,

Miętus zaś zasiadł okrakiem na piersiach

Syfona i zaczął się chełpić strasznie.

– No co, robaczku, ty chłopię nie-

winne, ty myślałeś, mnie zwycięży-

łeś? Paluszek do góry i kontent, co? (…)

Nadstaw, mówię uszko! Poczekaj nie-

winiątko, powiem ci coś...

Nachylił się nad nim i poszeptał – Sy-

fon zzieleniał, kwiknął jak zarzynane

prosię i rzucił się jak ryba wyjęta z wo-

dy. Miętus go przydusił! I wytworzyła

się pogoń na podłodze, gdyż gonić za-

czął ustami to jedno, to drugie znów

ucho Syfona, który turlając głową, ucie-

kał z uszami – i zaryczał widząc, że nie

może uciec, zaryczał, by zagłuszyć za-

bójcze, uświadamiające słowa, i ryczał

ponuro, okropnie, stężał, zapamiętał

się w rozpaczliwym i pierwotnym wrza-

sku, aż wierzyć się nie chciało, iżby ide-

ały wydać mogły ryk podobny dzikie-

mu bawołu na puszczy.

W. G OMBROWICZ ,„F ERDYDURKE ”

z nimi dziewczyna, Ruth. Siedem razy

strzelała do siebie, zanim trafiła. Du-

ża, ładna dziewczyna z brzoskwinio-

wą cerą, ale zmarnowała nam sześć na-

boi. (…) Tego nie należało robić. Mimo

że to bardzo dobry symbol. Nie poświę-

ca się życia dla symboli. Nie miałem

w tej sprawie wątpliwości.

Fragment III.

(…) Pokazywali dziś w telewizji Kry-

stynę Krahelską. Miała jasne włosy.

Pozowała Nitschowej do pomnika Sy-

reny, pisała wiersze, śpiewała dumki

i zginęła w warszawskim powstaniu

wśród słoneczników. Jakaś pani opo-

wiadała o niej – że biegła przez ogro-

dy, a była tak wysoka, że nie mogła,

nawet pochylona, w tych słoneczni-

kach się schronić.

Był zatem ciepły, sierpniowy dzień.

Ona upięła sobie z tyłu długie jasne wło-

sy. Napisała „Hej, chłopcy, bagnet na

broń”, opatrzyła rannego i pobiegła

w słońcu. Cóż to za piękne życie i pięk-

na śmierć. Prawdziwie estetyczna

śmierć. Tylko tak należy umierać. Ale

tak żyją i umierają piękni i jaśni ludzie.

Czarni i brzydcy żyją i umierają nie-

efektownie: w strachu i ciemności. (…)

Czarni i brzydcy leżą osłabli z głodu

w wilgotnej pościeli i czekają, aż ktoś

przyniesie im owies na wodzie albo

coś ze śmietnika. Wszystko jest tam

szare – twarze, włosy, pościel. Oszczęd-

nie palą karbidówkę. Ich dzieci wyry-

wają na ulicy przechodniom paczki

z rąk w nadziei, że tam jest chleb, i na-

tychmiast wszystko pożerają. (…)

Śmierć z głodu była równie nie-

estetyczna jak życie. Niektórzy zasy-

piają na ulicy z kęsem chleba w ustach

lub w czasie próby wysiłku fizyczne-

go, na przykład w czasie biegu za zdo-

byciem chleba.

gnący tłum, potykające się stare ko-

biety, matki ciągnące dzieci za rękę.

(…)

– Moje dziecko – mówi – musisz to

wreszcie zrozumieć: ci ludzie szli spo-

kojnie i godnie. To jest straszna rzecz,

kiedy się idzie tak spokojnie na śmierć.

To jest znacznie trudniejsze od strzela-

nia. Przecież o wiele łatwiej się umiera

strzelając, o wiele łatwiej było umierać

nam niż człowiekowi, który idzie do wa-

gonu, a potem jedzie wagonem, a po-

tem kopie sobie dół, a potem rozbiera

się do naga... Już to rozumiesz? – pyta.

– Tak – mówię. – To tak. Bo przecież

o tyle łatwiej nam patrzeć na ich

śmierć, kiedy strzelają, niż na człowie-

ka, który kopie sobie dół.

Fragment II.

(…) W tej szkole zawodowej mie-

ścił się szpital. Zlikwidowali go ósme-

go września, ostatniego dnia akcji. Na

górze było kilka sal z dziećmi, kiedy

Niemcy weszli na parter, lekarka zdą-

żyła podać dzieciom truciznę. No wi-

dzisz, jak ty nic nie rozumiesz. Prze-

cież ona uratowała je od komory ga-

zowej, to było nadzwyczajne, ludzie

uważali ją za bohaterkę.

W szpitalu chorzy leżeli na podło-

dze, czekając na załadowanie do wago-

nu, a pielęgniarki wyszukiwały w tłu-

mie swoich ojców i matki, i wstrzyki-

wały im truciznę. Tylko dla najbliższych

tę truciznę chowały – a ona – ta lekarka

– swój cyjanek oddała obcym dzieciom!

Jeden tylko człowiek mógł powie-

dzieć głośno prawdę: Czerniaków. Je-

mu uwierzyliby. Ale on popełnił sa-

mobójstwo. To nie było w porządku:

należało umrzeć z fajerwerkiem. Wte-

dy fajerwerk był bardzo potrzebny

– należało umrzeć, wezwawszy przed-

tem ludzi do walki.

Właściwie tylko o to mamy do nie-

go pretensję.

– „My”?

– Ja i moi przyjaciele. Ci nieżyjący.

O to, że uczynił swoją śmierć własną,

prywatną sprawą.

My wiedzieliśmy, że trzeba umie-

rać publicznie, na oczach świata.

Fragment V.

(…) Lejkinowi, temu policjantowi,

którego zastrzeliliście, urodziło się,

po siedemnastu latach małżeństwa,

pierwsze dziecko... Myślał, że swoją

gorliwością je ocali... Akcja się skoń-

czyła, ty żyłeś... A niedawno złożyła

ci wizytę jedna pani, córka zastępcy

komendanta Umschlagplatzu. Jego

też zastrzeliliście.

Przyjechała z daleka.

„Po co?” zapytałeś.

Powiedziała, że chce dowiedzieć

się, jak było z jej ojcem, wytłumaczy-

łeś więc: nie chciał nam dać pieniędzy,

był wyrok, jest mi przykro. (…)

„To nieprawda, że śmierć pani oj-

ca nie była sensowna. Przeciwnie. Po

tym wyroku już nie zdarzyło się, by

ktoś odmówił nam pieniędzy na broń”.

H. K RALL ,Z DĄŻYĆ PRZED PANEM B OGIEM

Temat 2.

Różne rodzaje śmierci w reporta-

żu „Zdążyć przed Panem Bogiem”.

Zaprezentuj temat, interpretując po-

dane fragmenty. Odwołaj się do całoś-

ci utworu.

Fragment I.

(…) Ósmego maja na Miłej zastrze-

lił najpierw ją, potem siebie. Jurek Wil-

ner krzyknął: „Zgińmy razem”, Lutek

Rotblat zastrzelił swoją matkę i siostrę,

potem już wszyscy zaczęli strzelać, kie-

dy żeśmy się tam przedarli, znaleźliś-

my kilku żywych, osiemdziesięciu po-

pełniło samobójstwo. „Tak właśnie po-

winno się było stać” powiedziano nam

potem. „Zginął naród, zginęli jego żoł-

nierze. Symboliczna śmierć”. Tobie też

pewnie symbole się podobają? Była

Fragment IV.

(…) W filmie „Requiem dla 500 000”

widać, jak idą. Widać nawet bochen-

ki chleba, które trzymają w rękach.

Niemiecki operator stanął w drzwiach

wagonu i stamtąd fotografował bie-

T EST PRZYGOTOWAŁY : M IROSŁAWA S ZUMSKA ,

J OLANTA W AKULIŃSKA ,U RSZULA Z MORKA

GazetaEdukacja.pl prezentuje Prezentacje

Jak co roku GazetaEdukacja.pl to-

warzyszy maturzystom w przygoto-

waniach do egzaminu dojrzałości. Od

kilku dni oprócz kilkuset testów prób-

nych do ich dyspozycji jest nowy ser-

wis „Prezentacja maturalna".

– W polskim internecie nie było ser-

wisu, który przygotowywałby matu-

rzystę do samodzielnego napisania

prezentacji. Postanowiliśmy wyjść na-

przeciw tej potrzebie i dać uczniom

wszystkie potrzebne narzędzia – tłu-

maczy Ewa Tomaszewicz, współtwór-

czyni serwisu.

Serwis „Prezentacja maturalna”

składa się z czterech działów:

Prezentacja krok po kroku –ma-

turzyści znajdą tu wskazówki, jak wy-

brać i opracować temat prezentacji

czy jak określić jej problematykę. Za po-

mocą kalendarium rozplanują kolejne

etapy pracy. Dział rozwiewa też wątpli-

wości dotyczące tworzenia bibliografii

oraz fiszek. Znaleźć tu można przykła-

dy poprawnie i błędnie przygotowanych

planów prezentacji maturalnej. Ponad-

to autorzy umieścili wykaz przydatnych,

aktualnych i wartościowych książek, ko-

mentarzy i słowników.

Poradnik – w tej części uczniowie do-

wiedzą się, co komisja bierze pod uwa-

gę, oceniając prezentacje, oraz o czym

pamiętać przed egzaminem i podczas

niego. Sporo miejsca poświęcono auto-

prezentacji i komunikacji niewerbalnej.

Specjaliści podsuwają najważniejsze

zasady skutecznej komunikacji – jak in-

tonować, w co się ubrać, czego unikać,

w jaki sposób wykorzystać mowę ciała.

Serwis odpowiada na takie pytania, jak:

Co zrobić z rękami podczas prezenta-

cji? Czy przyznawać się do braków

w wiedzy? Co zrobić, gdy z powodu stre-

su poczujemy pustkę w głowie?

Przykładowe prezentacje – tu matu-

rzyści mogą się zapoznać ze schemata-

mi prezentacji oraz z gotowymi prezen-

tacjami maturalnymi uzupełnionymi.

Znajdują się tu rekomendowane wzor-

ce, do których warto sięgać przed pra-

cami nad własną prezentacją i w trak-

cie nich, ze wszystkich zakresów tema-

tycznych: literatura, związki literatury

z innymi dziedzinami sztuki oraz język.

Wśród przykładów m.in. prezentacja

o języku młodzieży z blokowisk, kultu-

rze masowej, motywie krzyku.

Dział wideo – jest multimedialną po-

mocą dla zdających dotyczącą samej pre-

zentacji pracy przed komisją. Do dyspo-

zycji uczniów są krótkie filmy instrukta-

żowe odkrywające tajniki wystąpień pu-

blicznych oraz scenki z zainscenizowa-

nych prezentacji maturalnych (w roli abi-

turienta znany z serialu „Na Wspólnej”

Marcin Chochlew) wzbogacone o ko-

mentarz psychologa i polonisty. Porady

uwzględniają takie elementy, jak: wygląd,

gesty i postawy, pomoce wizualne, do-

bre wrażenie. Dzięki filmom maturzy-

sta ma możliwość zapoznać się i oswoić

z formą prezentacji oraz zobaczyć, jak

jego wystąpienia odbiera komisja.

Artykuły poświęcone zagadnieniu

prezentacji maturalnej są praktyczną

wskazówką dla zagubionego w termi-

nach i przerażonego egzaminem ma-

turzysty – mówi Aleksandra Wróblew-

ska, polonistka i egzaminatorka z War-

szawy. – Przede wszystkim w sposób

konkretny ukazują kolejne etapy pra-

cy nad prezentacją, zwracając uwagę

na ważne terminy, ilustrując zagadnie-

nia licznymi przykładami, które poka-

zują, jak ustrzec się najczęściej popeł-

nianych błędów.

Oprócz informacji o prezentacjach

na GazetaEdukacja.pl maturzyści każde-

go dnia znajdą nowe testy próbne. Dla

szczególnie wymagających nowość – te-

sty multimedialne! W serwisie nie brak

także porad, jak radzić sobie ze stresem,

jak się uczyć, a wreszcie, jaką wybrać

drogę po szczęśliwie zdanej maturze. 1

K ATARZYNA S ZEWCZYK

26036885

26081159.p

25858060

4 Gazeta Edukacja

Piątek 18 kwietnia 2008 1 Gazeta Wyborcza 1 www.gazetawyborcza.pl

Model odpowiedzi i schemat oceniania

b) Miętus (Miętalski)

– prześmiewca

– jako przedstawiciel „chłopaków” jest wulgarny i wyzywający

– kontrminy są prowokujące, wywołują obrzydzenie wśród widzów

– przedrzeźniając Syfona, dyskredytuje jego pozycję

– wyczerpał cały arsenał min, więc broni się, atakując; sięga do wulgarnych gestów i prymitywnych zachowań

– pognębienie i upokorzenie przeciwnika staje się środkiem do zwycięstwa

– zwycięża w sposób nieuczciwy, łamiąc ustalone wcześniej zasady pojedynku

c) Groteskowy pojedynek kończy się klęską rywalizujących stron. Miętus pozbawił Syfona niewinności i zburzył wiarę

w ideały. Pojedynek reprezentantów grup nie zmienił niczego w życiu „chłopiąt” i „chłopaków”. Gombrowicz kpi w ten

sposób z wielkich szkolnych dyskusji, uznając je za nieszczere, udawane.

pkt cząstkowe

maks. liczba pkt

1. odp. A

2. trefniś, morosophus, klown, wesołek

3. inteligencja, dowcip, odwaga, zuchwałość, szczerość, (5 cech)

(3-4 cechy) cięty język, mądrość

4. – znosił drwiny, upokorzenia zamiast króla 3 (5 odp.) 2 (4 odp.)

– dręczenie błazna stanowiło element dworskiej zabawy 1 (3 odp.)

– był narażony na gniew władcy, któremu mówił prawdę

– ryzykował życie

– pełnił rolę talizmanu, oddalającego nieszczęście

5. – replika – odpowiedź, zwłaszcza w dyskusji, polemice, 2 (4 odp.) 1 (3 odp.)

debacie

– talizman – przedmiot, który w mniemaniu przesądnego właściciela przynosi mu szczęście

– alter ego – drugie ja (np. autora), bliski przyjaciel, powiernik, zaufany zastępca

– atrybut – cecha, istotna właściwość, znak rozpoznawczy

6. Obaj byli ofiarami zabawy: rzymski legionista tracił życie, a średniowieczny błazen brał na siebie drwiny

przeznaczone dla króla.

IV. Wnioski 0-4 pkt

W „Nie-Boskiej komedii” pojedynek ma charakter słowny, ideowy, utrzymany w konwencji realistycznej. Bohaterowie,

walcząc na argumenty, posługują się tym samym stylem, który cechuje patos i retoryczność. Pojedynek służy ocenie

rewolucji i walczących grup społecznych.

W „Ferdydurke” pojedynek ma charakter groteskowy i służy ocenie modelu szkoły i jej funkcji społecznych.

Prymitywizm i trywialność walczą z wzniosłością i idealizmem.

7. Do kpin prowokował ich wygląd i przekonanie o ograniczeniu umysłowym

Temat 2.

I. Wstępne informacje dotyczące utworu :

8. archaizacja – anoć wydarto Smoleńsk, chwacko

0-1 pkt

kolokwializm – oskubać, głupców rozmaitych, głupawy niedojda

frazeologizm – kozioł ofiarny, zdać się na łaskę

paradoks – głupio-mądry

9. „Jak widać, niezależnie od czasu i ustroju, ludzie bezwiednie kopiują pewne schematy”.

– reportaż literacki

– wywiad H. Krall z Markiem Edelmanem, ostatnim żyjącym przywódcą ŻOB-u

– dwie płaszczyzny czasowe: retrospektywna (powstanie w getcie warszawskim) i współczesna (praca kardiochirurga)

10. Tytuł zawiera paradoks (kluczowe słowo), gdyż pod maską

II. Marek Edelman jako współrozmówca:

0-1 pkt

żartownisia, prześmiewcy kryje się postać tragiczna.

11. C

– bezpośredniość i szczerość rozmowy

– użycie formy „ty” ułatwiającej kontakt

– operowanie faktami, rzeczowość, unikanie patosu

– świadoma deheroizacja ludzi i wydarzeń

– powracanie do niektórych wątków

– poszukiwanie związku między przeszłością i teraźniejszością

Temat 1.

I. Rozpoznanie sytuacji:

0-2 pkt

1. „Nie-Boska komedia” – początek III cz. dramatu

– spotkanie dwóch przywódców (Hrabiego i Pankracego)

– Hrabia Henryk (Mąż) – przywódca obozu arystokracji, Pankracy – obozu rewolucjonistów

– zamek Hrabiego – miejsce spotkania

2. „Ferdydurke” – fragment z części przedstawiającej szkołę:

– starcie kolegów z klasy (Miętusa i Syfona)

– Miętus (Miętalski) – przywódca grupy „chłopaków”

– Syfon (Pylaszczkiewicz) – przywódca „chłopiąt”

– miejsce zdarzenia – klasa (sala szkolna)

III. Analiza fragmentów (kwalifikatory śmierci)

1. śmierć heroiczna

0-3 pkt

– zgodna z romantycznym wzorcem i z bronią w ręku

– mająca na celu zachowanie własnej godności

– honorowa postawa mimo świadomości, iż zwycięstwo jest niemożliwe

– przejaw buntu dającego możliwość wyboru rodzaju śmierci

– aktywna postawa pozwalała uniknąć biernego oczekiwania na wywiezienie do obozu

– dawała satysfakcję z przeciwstawienia się oprawcom

– oceniana przez Edelmana jako łatwiejsza, bo w walce

II. Określenie typu pojedynków :

0-2 pkt

1. „Nie-Boska komedia”

– pojedynek na argumenty (słowny)

– podłoże ideowe

– starcie dwóch racji

– polemika polityczna protagonistów

– przeciwnicy reprezentują odmienne światopoglądy

– pojedynek o charakterze realistycznym

2. śmierć publiczna

0-3 pkt

– służy zwróceniu uwagi świata na wydarzeniu w getcie

– manifestacja samotności i tragedii Żydów w stolicy europejskiego państwa okupowanego przez Niemców

– demonstracja postawy walki

– była efektem lęku przed zapomnieniem i obojętnością ludzi (motyw karuzeli)

– dawała namiastkę wolności i decydowania o własnym losie

– miała na celu zmienić wizerunek Żydów idących pokornie na śmierć

– stała się manifestacją godnego umierania

2. „Ferdydurke”

0-2 pkt

– pojedynek na miny

– konflikt postaw

– bunt wobec formy szkolnej

– obrona uznanych zasad obowiązujących w szkole

– groteskowy obraz pojedynku

3. nieestetyczna

0-2 pkt

– głodowa

– powolne konanie pełne upokorzeń

– powoduje utratę cech ludzkich (atawizm)

– stała się udziałem większości Żydów w getcie

– nie nadawała się do legendy

– popychała do podejmowania decyzji o dobrowolnym wyjeździe do Treblinki

(otrzymywało się 3 bochenki chleba)

III. Analiza i interpretacja fragmentów :

1. „Nie-Boska komedia”

0-8 pkt

a) Hrabia

– hołduje zasadom gościnności, przestrzega form towarzyskich

– przyjmuje Pankracego w otoczeniu rekwizytów świadczących o przywiązaniu do rodowych tradycji (herb, szable,

obrazy)

– jest obrońcą religii chrześcijańskiej, dlatego oskarża Pankracego o ateizm

– zarzuca mu brak tradycji, pogardę dla tłumu, któremu przewodzi

– nie odpiera zarzutów Pankracego, ale broni się, mówiąc o zasługach przodków (kulturotwórczych, cywilizacyjnych,

politycznych)

– w rewolucji widzi zagrożenie, gdyż prowadzi do chaosu i zamiany ról społecznych

– obarcza Pankracego odpowiedzialnością za zbrodnie

– poniża swego adwersarza

– drwi, ironizuje, kpi ( zbawco narodów, obywatelu – boże )

– jak na arystokratę przystało, mówi z godnością, nie poddaje się emocjom, jest powściągliwy

b) Pankracy

– od początku przejmuje inicjatywę

– jest napastliwy, atakuje

– wyśmiewa się z herbów arystokracji

– postrzega ich jako klasę „umarłą”, odchodzącą w przeszłość, schodzącą z areny dziejów

– arystokracja nie ma oparcia ani w Bogu, ani w ludziach

– oskarża o pychę, wyzysk ludu

– widzi tchórzostwo, upadek ducha rycerskiego

– tradycyjnej wierze przeciwstawia nową, szydząc z chrześcijańskiego Boga

– wyśmiewa się z idei Ojczyzny, krzyża i herbu

– w jego systemie wartości „chleb i cześć” są najważniejsze, gdyż zapewniają ludziom szczęście

– jego riposty są cięte, zjadliwe, szydercze

c) Pojedynek przebiega zgodnie z antyczną zasadą stychomytii – bohaterowie zbijają uzasadnienia przeciwnika

własnymi argumentami. Pojedynek pozostaje nierozstrzygnięty. Starcie protagonistów nie ma wiążącego znaczenia

dla losów świata.

Ze starcia cząstkowych racji (teza – antyteza) nie wynika heglowska synteza.

4. śmierć jako kara

0-2 pkt

– za brak solidarności z cierpiącymi rodakami

– wyroki wydawane przez ŻOB na nadgorliwych policjantów (np. Lejkin), kolaborantów, szmalcowników, uchylających

się od składek na broń (Szeryński)

– dyscyplinowała i zmuszała do posłuszeństwa mieszkańców getta

5. śmierć prywatna (samobójcza)

0-2 pkt

– ucieczka od rzeczywistości

– poddanie się rozpaczy

– wyraz desperacji, rezygnacji

– wynikała z niewiary na szansę przeżycia

– nie jest akceptowana przez Edelmana ze względu na destrukcyjne oddziaływanie na innych (np. Anielewicz)

6. zabójstwa ratujące przed cierpieniem

0-3 pkt

– drastyczne opisy uśmiercania ludzi przez personel medyczny, aby mogli umrzeć w sposób godny

– kontrowersyjna pod względem moralnym (pielęgniarka dusząca niemowlę zasługuje na szacunek i uznanie)

– służą ocaleniu od jeszcze większego cierpienia i poniżającej śmierci

– sprawdzian człowieczeństwa

7. śmierć jako świadomy wybór

0-2 pkt

– dla ratowania innych (np. Klepfisz)

– towarzyszenie bliskim w chwilach śmierci (P. Lifszyc, J. Korczak)

– chroni przed samotnością

– daje duchowe wsparcie

– wyraz więzi miłości, odpowiedzialności i empatii

8. piękna (estetyczna)

0-2 pkt

– wyidealizowana (np. K. Krahelska), daleka od prawdy, nierealna

– służy budowaniu legendy

– zaspokaja potrzebę istnienia pięknych wzorców

– nawiązuje do średniowiecznego motywu ars bene moriendi

– jest udziałem wybranych

2. „Ferdydurke”

0-7 pkt

a) Syfon (Pylaszczkiewicz)

– jako prymus przejmuje inicjatywę

– zachowuje nienaturalną powagę

– ze swobodą i pewnością siebie prezentuje kolejne miny

– broniąc świętej sprawy, kreuje wzniosłe, nabożne, uduchowione miny

– wspiera się gestami i pozami podkreślającymi jego misję

– swym zachowaniem sugeruje, że przynależy do sfery sacrum ( wystrzelił wzrokiem w górę )

– jego miny potwierdzają „chłopięcą” czystość i niewinność

– jest przekonany o wyższości i sile swoich min, które mają zmiażdżyć przeciwnika

IV. Wnioski

0-4 pkt

– każda śmierć, nawet zbiorowa, to indywidualny dramat

– w sytuacji ostatecznej ujawnia się samotność człowieka

– Edelman opowiada o różnych rodzajach śmierci, aby pokazać, że w getcie chodziło o wybór śmierci i obronę

godności. Pozostaje bezstronny w ocenie ludzkich zachowań.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: