Hipnoza w walce z bólem.pdf

Andrzej Augustynek

Hipnoza w walce z bólem

Ból to jeden z podstawowych mechanizmów obronnych sygnalizujący różnorodne zagrożenia i

choroby, przede wszystkim oddziaływania uszkadzające nasze tkanki. Może mieć swe źródło w

bodźcach zewnętrznych, wewnętrznych w tym również psychicznych. Może być efektem zaburzeń

funkcji lub struktury poszczególnych narządów. Rozróżnia się bóle ostre, tępe, kłujące, palące a

ponadto umiejscowione, rozlane i wędrujące. Jego subiektywne natężenie zmienia się w bardzo

szerokim zakresie pod wpływem wielu czynników, także psychologicznych, socjologicznych i

kulturowych. Doznanie bólu potęguje się u osób znerwicowanych. Oczekiwanie na jego nadejście

(chociażby u dentysty) wywołać może silny lęk. Z drugiej jednak strony emocje wywołane aktualnymi

przeżyciami mogą stłumić odczuwanie bólu. Natomiast koncentracja na bólu wzmaga jego siłę. Tak na

ten temat pisze L. Wolberg: „...Ból może zostać na pewien czas wyłączony ze świadomości, kiedy

uwaga jest odeń odwrócona. Udręka fizyczna powodowana rozległym obrażeniem narządów ciała

może pozostać niezauważona w chwilach wielkiego podniecenia, aby pojawić się później po

przeminięciu doraźnej sytuacji. Żołnierze w czasie walki są często świadomi tego, że utracili kończyny,

chociaż początkowo nie odczuwają bólu. Istnieje wiele wzmianek o sportowcach, którzy ze zwichniętą

nogą, a nawet złamaniem kości kontynuują rozgrywki w gorączce współzawodnictwa (np. polski

bokser Kasprzyk w olimpijskim finale zwycięsko walczył z Tamulisem mając złamany kciuk prawej ręki

- przypis A.A.). Z drugiej strony ból może nasilać się na przykład wskutek skupienia uwagi na

dotkniętej

nią

okolicy”.

Istnieje wiele sposobów redukcji (analgezji, znieczulania) bólu. Przede wszystkim są to środki

przeciwbólowe (od łagodnie działających i powszechnie dostępnych chociażby jak paracetamol, aż do

narkotycznych jak morfina). Podczas zabiegów chirurgicznych stosuje się znieczulenie ogólne

(anestezja, narkoza). Popularnością cieszy się akupunktura igłowa i laserowa. Od ponad stu

pięćdziesięciu lat jest wykorzystywana do tego celu także hipnoza.

Pierwsze doniesienia na temat hipnotycznej analgezji pochodzą ze źródeł nienaukowych. W latach

trzydziestych XIX wieku wielu magnetyzerów twierdziło, że „magnetyzm zwierzęcy” jest skutecznym

sposobem anestezji i analgezji. Jak podaje L. Chertok pierwszym opisanym w literaturze naukowej

eksperymentem ze znieczuleniem hipnotycznym (nazywanym wtedy znieczuleniem magnetycznym)

była próba w dniu 7 listopada 1820 roku przeprowadzona przez Du Poteta z 18-letnią dziewczyną,

która w transie nie reagowała na bodźce bólowe.

Natomiast pierwsze udokumentowane badania naukowe nad wpływem hipnozy na doznania bólowe w

roku 1843 przeprowadził lekarz okulista a równocześnie prekursor naukowych badań nad tym

zagadnieniem J. Braid. Pacjentką była 24-letnia kobieta mająca bolesny ropień, bojąca się jednak

interwencji chirurgicznej. Braid zahipnotyzował chorą, a następnie operację wykonali R. Follin i P.

Broca. Jedyną reakcją pacjentki podczas trwania operacji był lekki krzyk trwający niecałą sekundę.

Kobieta była rozluźniona i nie przejawiała żadnych obronnych reakcji. Po obudzeniu nic nie pamiętała i

dziwiła

że

ją

zoperowano.

W tym samym czasie J. Esdaile (1808-1859), szkocki chirurg pracujący w Indiach stosował z wielkim

powodzeniem znieczulenie hipnotyczne. Wykonał ponad tysiąc mniejszych i trzysta większych

zabiegów chirurgicznych w sposób całkowicie bezbolesny.

Jednak zainteresowanie hipnotyczną analgezją szybko wygasło, bowiem w roku 1848 wynaleziono

anestezję chemiczną chloroformem. Po kilku latach zastosowano do tego celu eter. W latach

późniejszych anestezjologia przeżyła bujny rozwój. A metody przez nią stosowane okazały się

skuteczniejsze, szybsze i bezwzględnie pewniejsze. Wykorzystanie hipnozy ograniczyło się więc tylko

nielicznych

przypadków.

się,

stosunkowo

Współcześnie uważa się, że uzasadnione jest użycie hipnozy w wielu sytuacjach. Przede wszystkim

jako formę przygotowania psychicznego pacjenta do operacji. Chodzi głównie o zmniejszenie napięcia

emocjonalnego towarzyszącego oczekiwaniu na zabieg. W małym odsetku przypadków u osób

mogących zapaść w bardzo głęboki trans hipnotyczny można ją stosować także przy dużych

operacjach. Jednak jest to ryzykowne, gdyż nie możemy być pewni, czy osoba operowana

niespodziewanie się nie rozbudzi z zasugerowanego snu. Nietrudno sobie wyobrazić, czym mogłoby

to się skończyć przy operacji narządów wewnętrznych. Są jednak chirurdzy podejmujący takie ryzyko.

Ich zestawienia dokonał L. Chertok w roku 1989. Z ciekawszych przypadków można przytoczyć

następujące zabiegi wykonane pod hipnozą bez zastosowania środków chemicznych: cięcie

cesarskie, amputacja piersi (A. Mason - w roku 1955), chirurgia serca (M. Marmer - 1959), przeszczep

skóry (M. Tinterow - 1960), wycięcie prostaty (B. Schwarcz - 1965), usunięcie tarczycy (W. Kroger -

1959), operacja zaćmy (Ruiz 1960), zszycie nerwu (Crasilneck 1958).

Chociaż chemiczne środki znieczulające są znacznie skuteczniejsze i bardziej niezawodne, nie

zawsze można je bezpiecznie zastosować. Przy poważnych zaburzeniach pracy serca, nerek, płuc,

nawet ich niewielkie dawki są szkodliwe. Ponadto mogą istnieć szczególne przypadki uzasadniające

zastosowanie hipnozy. Przykładowo można przytoczyć wypadek pewnego młodego robotnika,

któremu wbiło się w przedramię kilka stalowych igieł, konieczna była natychmiastowa operacja, jednak

znieczulenie ogólne było przeciwwskazane, ponieważ niedawno zjadł on obfite śniadanie. Środków

znieczulenia miejscowego nie było pod ręką, ale na szczęście robotnik okazał się bardzo podatny na

sugestie hipnotyczne a operujący go chirurg znał metodę hipnotycznej anestezji. Podczas

dwugodzinnej operacji ranny leżał spokojnie, a po obudzeniu twierdził, że w czasie zabiegu nie

odczuwał

żadnego

bólu.

Są i inne zastosowania hipnozy w walce z bólem. Na przykład I. Ecker używa jej przy operacjach

plastycznych. Uważa, że hipnoza w przypadku rozległych zabiegów odtwórczych po zranieniu twarzy

bądź w przypadku drutowania kości szczęki powoduje, że pacjenci nie mają trudności w oddychaniu

pojawiających

się

przy

narkozie.

Hipnoza znalazła także zastosowanie w bezbolesnych porodach. I tak położnik R. August w ciągu 3 lat

przyjął 850 porodów stosując hipnozę. Tylko 36 kobiet z tej grupy wymagało dodatkowych środków

chemicznych, a pięć z nich zastosowania cesarskiego cięcia. Z kolei W. Werner, ginekolog i położnik,

stwierdził, że w 175 porodach prowadzonych przez niego przy zastosowaniu hipnozy ani razu nie

zaszła konieczność zastosowania chemicznych środków znieczulających, a ponadto żadne dziecko

nie urodziło się w zamartwicy. Dzieje się tak, gdyż zahipnotyzowana matka oddycha swobodnie, a

ruchy parte wykonuje spokojnie i w sposób skoordynowany.

Nie trudno się także dziwić popularności tzw. hipnodontozy, stosowanej zwłaszcza w Stanach

Zjednoczonych. Dla większości ludzi przerażonych perspektywą zabiegów dentystycznych jest ona

niezwykle pożądana. Ma jednak jedną wadę. O ile zwykły zabieg kosztuje tam przeciętnie 100

dolarów, to pod hipnozą jego cena waha się od 500 do 800 dolarów. Kilkanaście lat temu na

publicznym pokazie, w obecności dużej liczby dentystów, zademonstrowano bezpośrednio po sobie

następujące u jednego pacjenta usuwanie dwóch górnych i jednego dolnego zęba. Nie użyto

chemicznych środków znieczulających, a jedynie hipnozę. Nie wystąpiły objawy bólu, nie było też

krwawienia. Po przebudzeniu się pacjent nie pamiętał zabiegu.

Skuteczność hipnozy zaobserwowano także przy zwalczaniu bólu odczuwanego w tzw. „kończynie

fantomowej”. Niektóre osoby po amputacji uskarżają się na uporczywe bóle w nieistniejącej już

kończynie (dotyczy to około 60% ludzi po amputacjach). Bóle te często nie ustępują pod działaniem

najsilniejszych nawet leków znieczulających. Najskuteczniejsze są wtedy zabiegi chirurgicznego

przecięcia odpowiednich dróg nerwowych. Ale gdy w około 30% takich przypadków chirurgia nie

pomaga, zostają akupunktura i hipnoza (przykładowo na 37 opisanych w literaturze naukowej

przypadkach bólu w fantomowej nodze dzięki hipnozie 20 pacjentów pozbyło się bólu całkowicie a 10

osób doznało ulgi pozwalającej odstawić leki).

Inne pole zastosowań hipnozy to walka z migrenami i naczyniowymi bólami głowy. Na 90 pacjentów

poddanych podczas pięciu sesji hipnoterapii 38% z nich uzyskało pełne uwolnienie od bólu na okres,

co najmniej 9 lat. W ostatnich latach opublikowano nadto szereg doniesień o hipnotycznym łagodzeniu

cierpień

chorych

raka.

Badania wykazały, że najczęściej dzięki hipnotycznej analgezji, ból wprawdzie jest odczuwany, ale

spostrzeżeniu temu nie towarzyszy cierpienie. Hipnoza w tym przypadku okazuje się zmienionym

stanem świadomości, dzięki któremu lekarz może manipulować percepcją bólu u pacjenta.

Sugestywne działanie na percepcję człowieka będącego pod hipnozą jest skuteczne także w drugą

stronę. Jeżeli przyłożymy komuś do skóry chłodną monetę, sugerując pod hipnozą, że jest to

rozpalony kawałek metalu, w miejscu tym powstanie pęcherz oparzeniowy, któremu towarzyszyć

będzie

silnego

bólu.

Wyniki przytoczonych doświadczeń wskazują, że znieczulenie hipnotyczne powstaje pod wpływem

sugestii werbalnych, które otwierając kanał komunikacji między słowem hipnotyzera a organizmem

zahipnotyzowanego z częściowym przynajmniej pominięciem świadomości. W eksperymentach z

1986 roku, J. Barber zaobserwował zaskakujący fakt: nie ma dodatniej korelacji (czyli wprost

proporcjonalnego związku) pomiędzy stopniem analgezji, a podatnością na hipnozę lub uzyskaną

głębokością zahipnotyzowania. Wskazywałoby to, że samo wprowadzenie w hipnozę, niezależnie od

jej stopnia, umożliwia osiągnięcie analgezji.

Autor ten analizując różne techniki uzyskiwania analgezji hipnotycznej wyróżnił cztery podstawowe w

tym zakresie sposoby:

1. Odprężenie : badanemu sugeruje się, że ból jest coraz mniejszy, że jest odprężony, łatwo i

równomiernie oddycha, przestaje przejmować się swoimi kłopotami, itd.

2. Zastąpienie : sugeruje się, że to, co pacjent odczuwa jako ból zmienia się w obojętne

doznanie, np. swędzenie lub mrowienie.

3. Przemieszczenie : sugeruje się, że ból przemieszcza się do innego obszaru ciała np. do

kończyn a następnie stopniowo opuszcza ciało.

4. Rozdzielenie : sugeruje się, że ból oddziela się od świadomości pacjenta, że przestaje go

interesować, staje się obojętny i daleki a on równocześnie wspomina sobie jakieś przyjemne

doznania ze swojej przeszłości.

Istnieje ponadto technika anestezji, czyli znieczulenia ogólnego w głębokim śnie hipnotycznym .

Choremu sugeruje się sen podczas, którego nic nie będzie odczuwał. Możliwe jest wtedy prowadzenie

nawet

zabiegów

chirurgicznych.

Barber poszukując mechanizmu analgezji hipnotycznej stwierdził, że dominują tutaj dwie teorie:

1. Psychologiczna , reprezentowana np. przez R. Shora, w której analgezja hipnotyczna polega

na redukcji lęku przed bólem. Jednak teoria ta nie tłumaczy, zdaniem J. Barbera, faktów

bezbolesnych zabiegów chirurgicznych. Zwolennikiem teorii psychologicznej jest natomiast L.

Chertok. Uważa, że pod hipnozą są wykonalne nawet najpoważniejsze zabiegi operacyjne

bez użycia środków chemicznych przy zastosowaniu samej hipnotycznej analgezji lub

anestezji. Jest to możliwe, jego zdaniem, gdyż, mimo iż zahipnotyzowany odczuwa ból to nie

dochodzi on do jego świadomości jako przykre doznanie. Zachodzi, więc wtedy dysocjacja w

obrębie psychiki podmiotu. I nie jest to cecha znieczulenia, ale cecha charakteryzująca stan

hipnozy jako taki. Pod hipnozą transformacji, bowiem ulega percepcja bólu.

2. Fizjologiczna , w której analgezja hipnotyczna jest efektem wydzielania endomorfin

ustrojowych pod wpływem sugestii.

W celu zweryfikowania tych teorii J. Barber podawał badanym zastrzyk substancji neutralizujących

endomorfiny. Nie wpłynęło to jednak na osłabienie hipnotycznej analgezji bólu zęba.

Innym odkryciem z tych badań było to, że nawet całkowicie niepodatni na hipnozę pacjenci mogli

uzyskać pełną analgezję pod wpływem samej tylko sugestii. Wyniki te wskazywałyby jednoznacznie,

że analgezja hipnotyczna ma psychologiczne podłoże.

Mimo bezspornych sukcesów praktycznego zastosowania analgezji hipnotycznej w chirurgii badania

eksperymentalne nie dają w tym zakresie jednoznacznych rezultatów. Jest to skutkiem przede

wszystkim tego, że w warunkach laboratoryjnych nie można stosować takich bodźców bólowych, na

które reakcja byłaby niemożliwa do świadomego zahamowania. Tym samym nie można stwierdzić czy

uczucie

dużych

brak reakcji na bodziec bólowy jest efektem hipnozy czy też odpowiednio umotywowanego

świadomego działania.

Kto, kiedy i kogo może hipnotyzować?

Podejmując zagadnienie prawno-etycznych aspektów stosowania hipnozy należy odpowiedzieć na

kilka pytań:

1. Kto może hipnotyzować?

2. Kogo i w jakich warunkach można hipnotyzować?

3. Jakie są niebezpieczeństwa hipnozy?

a) związane z jej specyfiką,

b) związane z nieumiejętnym lub nieetycznym jej użyciem.

4. Jakie są ograniczenia jej stosowania w badaniu naukowym i leczeniu?

Przechodząc do pierwszego pytania należy stwierdzić, że wszelkie czynności o charakterze

medycznym mogą wykonywać jedynie ludzie o udokumentowanych w tym zakresie kwalifikacjach.

Hipnozę mogą stosować tylko lekarze i psycholodzy w ramach swoich kompetencji (specjalizacji)

zawodowych, którzy przeszli nie tylko odpowiednie przeszkolenie w zakresie stosowania technik

hipnotycznych, ale mają też przynajmniej podstawową wiedzę o psychoterapii krótkoterminowej (np.

metoda Ericksona) i jej stosowaniu u chorego. Oznacza to, iż przykładowo anestezjolog może

wykorzystać hipnozę do znieczulania, a alergolog do terapii astmy, nigdy odwrotnie.

Istotne znaczenie wiedzy psychologicznej i psychopatologicznej powoduje, że najlepiej przygotowani

do stosowania hipnozy są psychiatrzy i psycholodzy kliniczni. Sprzyjają temu możliwości doskonalenia

się tych specjalistów w zakresie psychoterapii. Jednak, jeśli lekarze innych specjalności opanują

niezbędną wiedzę do stosowania hipnozy to mogą także tą metodą nieść pomoc swoim pacjentom.

Jeżeli chodzi o praktyczne stosowanie hipnozy, trafnie ujął to zagadnienie krakowski psychiatra Prof.

Jerzy Aleksandrowicz: „Abstrahując od sprawy uczciwości, istotnej wobec możliwości wprowadzenia

hipnotyzowanego w błąd, bardzo kontrowersyjna jest sprawa wymagań w zakresie kwalifikacji

hipnotyzującego. Wydaje się, że tak samo jak w przypadku przepisywania leków, również, gdy idzie o

hipnozę, uprawnienia powinny zostać ograniczone do tych grup zawodowych, które dysponują

odpowiednią wiedzą o człowieku. Stosowanie hipnozy przez niefachowców, dziennikarzy, chemików,

itp. nawet, jeśli przeszli oni najwyższe przeszkolenie w tym zakresie, budzi ogromne wątpliwości.

Same techniczne umiejętności hipnotyzowania nie stanowią o kompetencji, ponieważ nawet przy

najlepszej woli i rzetelności hipnotyzerzy amatorzy nie mają wystarczającej wiedzy o tym, kiedy ich

oddziaływanie może pomóc, a kiedy zaszkodzić. I wszystko jedno, czy przedmiotem ich zabiegów są

osoby zdrowe, czy chore, mogą oni wyrządzić niepowetowane szkody”.

Odnośnie drugiego problemu należy stwierdzić, że najważniejsze jest to, aby schorzenie, na które

cierpi pacjent, nie było przeciwwskazaniem do stosowania hipnozy (zaawansowana miażdżyca,

niewydolność krążeniowo - oddechowa, psychozy, bardzo niskie ciśnienie krwi). Natomiast terapeuta

powinien ze swej strony już na wstępie przedstawić sposób leczenia przy pomocy hipnozy, planowany

jego przebieg i spodziewane efekty, które zamierza uzyskać.

Przejdę teraz do trzeciego pytania. Od razu należy stwierdzić: stan hipnotyczny w swojej naturze jest

obojętny dla zdrowia. Istotne jest tylko to, w jakim celu hipnozę wywołano i w jaki sposób ją

przeprowadzono. Nie ma wątpliwości, co do tego, że nieumiejętne prowadzenie hipnozy może

zaszkodzić zdrowiu osoby zahipnotyzowanej. Jednak niebezpieczeństwo to nie wynika, podkreślam

jeszcze raz, ze specyfiki tej metody, a tylko z niekompetencji lub nierzetelności hipnotyzera.

Nadrzędnym celem i warunkiem hipnotyzowania jest zapewnienie bezpieczeństwa i szeroko

rozumianego dobra osobie badanej czy leczonej.

Prowadząc terapię, szkolenie oraz badania naukowe pod hipnozą bezwzględnie musimy stosować się

do kilku zasad:

1. Ochotnicy biorący udział w badaniach naukowych nie mogą być wykorzystani do

eksperymentów ujawniających ich tajemnice osobiste, zagrażające ich zdrowiu bądź pozycji

społecznej.

2. Hipnotyzerowi nie wolno poprzez rozmowę, wykład, publikację ujawniać sposobów

hipnotyzowania osobom bez odpowiedniego przygotowania zawodowego.

3. Hipnozę prowadzić można tylko w warunkach do tego przystosowanych (laboratorium, gabinet

lekarski).

4. Niedopuszczalne jest towarzyskie lub estradowe demonstrowanie hipnozy.

5. Podczas szkoleń z zakresu hipnozy nie może być widzów. Uczestnikami szkolenia mogą być

tylko przyszli hipnotyzerzy, aktywnie uczestniczący w zajęciach.

Decyzję, co do możliwości użycia hipnozy należy każdorazowo pozostawić hipnotyzerowi.

Jakiekolwiek wątpliwości w tym zakresie powinny być równoznaczne z odstąpieniem od jej

zastosowania.

Wskaźniki transu hipnotycznego

Fakt zahipnotyzowania określa się na podstawie trzech wskaźników:

1. Obserwowanych zmian w zachowaniu hipnotyzowanego.

2. Wypowiedzi badanego relacjonującego swoje przeżycia w trakcie i po hipnozie.

3. Rejestracji reakcji fizjologicznych występujących podczas badania.

Uwzględniając ograniczoną użyteczność subiektywnej samooceny faktu bycia zahipnotyzowanym,

wielu eksperymentatorów poleca swoim badanym, aby pod hipnozą, jeżeli tylko mogą, próbowali

przeciwstawić się sugestiom. Np. przy sugestii: „nie możesz otworzyć oczu” zadanie hipnotyzowanego

polega na próbie ich otwarcia. Oczywiście, eksperymentator zakłada, że badany nie kłamie, ma

pozytywny stosunek do badania, a w czasie jego trwania nie symuluje. Podobne założenie stosuje się

zresztą

większości

badań

psychologicznych.

Takie zasady oceny przyjęcia przez badanego sugestii powodują, że w dużym stopniu ma ona

charakter subiektywny. Próbą jej obiektywizacji jest pomiar niektórych wskaźników procesów

fizjologicznych. Najczęściej dotyczy to reakcji skórno-galwanicznej (RSG) i aktywności bioelektrycznej

mózgu

(EEG).

Badając reakcję skórno-galwaniczną, mierzymy przy pomocy psychogalwanometru opór, jaki stawia

skóra przepływającemu słabemu prądowi elektrycznemu. Opór ten zmienia się w dość szerokim

zakresie. Jest to efekt zróżnicowanego zwilżenia skóry potem. Pocenie się całego ciała służy

utrzymywaniu równowagi termicznej organizmu. Tylko dłonie w pewnym stopniu są wyłączone z tego

procesu. Gruczoły potowe znajdujące się w dłoniach reagują głównie na zmieniające się napięcie

emocjonalne. Dlatego też mierząc opór skóry na palcach możemy wnioskować o poziomie napięcia

emocjonalnego. Szybkie zmiany w wielkości oporu są reakcją na konkretne bodźce emocjonalne.

Natomiast powolne zmiany wynikają ze stopnia aktywności psychicznej.

Psychogalwanometr pozwala śledzić zarówno krótkotrwałe (szybkie), jak i wolne zmiany w

przewodnictwie skórnym. Powolny wzrost oporu skórnego przy sugestii relaksacji czy zapadania w

sen świadczy o przyjęciu tych sugestii. Także krótkotrwałe i szybkie zmiany w poziomie

przewodnictwa skórnego przy sugestiach wywołujących emocje świadczą o zrealizowaniu sugestii.

Natomiast brak reakcji na sugestie lub reakcje odmienne od oczekiwanych świadczy o odrzuceniu

podanych przez hipnotyzera sugestii. Takie zmiany u osób, które nie przeszły treningu w świadomym

kierowaniu zmianami przewodnictwa, są trudne do wykonania bez rzeczywistego przyjęcia sugestii.

A. Barabasz porównując zahipnotyzowanych i symulujących hipnozę stwierdził, że zahipnotyzowani

mają znacznie wyższy opór skóry od symulujących hipnozę, a fluktuacje oporności podstawowej

podczas transu u zahipnotyzowanych były znacznie mniejsze. Również reakcja na sugestie

wywołujące emocje u zahipnotyzowanych była zdecydowanie słabsza.

Badanie elektroencefalograficzne służy w praktyce klinicznej do wykrywania uszkodzeń mózgu.

Zdrowy mózg czuwającego dorosłego człowieka ma charakterystyczny dla siebie zapis. Składa się on

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: