Teoria wychowania - koło u Piwowarczyka.doc

1.    Teoria wychowania

Teoria – zbiór zadań empirycznych wyjaśniających za pomocą praw, hipotez, definicji, twierdzeń, sądów klasyfikujących fakty, w tym te, które należą do rzeczywistości społecznej

Teoria wychowania – refleksja nad wychowaniem zawierająca analizę problemów i prognozy rozwoju oraz zmian; koncentruje się na ludzkiej osobowości, poszczególnych sferach osobowości i elementach struktury procesów wychowania.

Aspekty teorii wychowania:

- analiza elementów struktury procesu wychowana

- analiza celów wychowania i sposobu ich osiągania

- określanie kontekstów rozumienia, badania i stosowania wypracowanej wiedzy

- użycie kategorii ujmujących rzeczywistość wychowania

Miejsce teorii wychowania wśród innych subdyscyplin pedagogicznych
Do zespołu subdyscyplin podstawowych (teoretycznych) pedagogiki, czyli nauk pedagogicznych, najczęściej zalicza się:
- Pedagogikę ogólną wraz z metodologią;
- Dydaktykę, czyli teorię nauczania i uczenia się;
- Teorię wychowania, w ramach której mieszczą się różne szczegółowe, o ograniczonym zasięgu teorie wyrastające z przyjętych orientacji metodologicznych oraz filozoficznych;
- Historie oświaty i myśli pedagogicznej, zwanej dość powszechnie historią wychowania

Przedmiot teorii wychowania są wszelkie świadome oddziaływania wychowawcze, ich uwarunkowania, przebieg i skutki.
„Teorie biorą zwykle swą nazwę od dziedziny faktów, które stwierdzają podstawowe zadania empiryczne, a wyjaśniają prawa i hipotezy wchodzące w skład teorii”. Jak wskazuje sama nazwa interesującej nas dziedziny, przedmiotem badań teorii wychowania jest ten fragment rzeczywistości społecznej, ten rodzaj faktów społecznych, czy wręcz bytów społecznych, który powszechnie nazywamy wychowaniem. Sośnicki stwierdził, że „przez wychowanie w szerszym znaczeniu rozumiemy wychowanie, którego przedmiotem jest całość psychiki człowieka. Przez psychikę za ś rozumiemy ogół procesów i właściwości psychicznych ludzi; chodzi więc o kształtowanie zarówno procesów jak i właściwości intelektualnych, uczuciowych i chcenia wraz z działaniem. Jest to tez przedmiot wychowania pedagogiki w szerszym znaczeniu”

Funkcje teorii wychowania (opisowa, opisująca, prognostyczna)

a)Funkcja poznawcza w zakres której wchodzi funkcja destruktywna i eksplikatywna- Zadaniem jest opisywanie czyli deskrypcja badanej rzeczywistości oraz objaśnianie zjawisk tej rzeczywistości czyli eksplikacje.

b)Funkcja diagnostyczna pełni funkcję ewaluacyjną czyli oceniającą- Zadaniem jest diagnozowanie badanej rzeczywistości, wskazywanie jej cech pozytywnych i negatywnych wynikających z jej opisu czyli deskrypcji i objaśnienia czyli eksplikacji.

c)Funkcja ewaluacyjna- Zadaniem jest ocenianie ustaleń oceny badanej rzeczywistości i stwierdzenia jej zgodności z założonym ideałem wychowania.

d)Funkcja progrostywcza- Zadaniem jest opracowanie sposobu usprawnienia pracy wychowawcy w obszarach których jest ona nieefektywna.

e) Funkcja aplikatywna- Zadaniem jest wdrażanie w rzeczywistość wychowawczą opracowanych projektów.

Zadania teorii wychowania
1. Określenie ideału i celu wychowania

2. Wyjaśnienie procesów, zjawisk i mechanizmów rozwoju oraz kształtowania się osobowości wychowanka

3. Gromadzenie, sprawdzania oraz systematyzowanie wiedzy o tym jak organizować i realizować działania wychowawcze

4. Gromadzenie i systematyzowanie wiedzy mówiącej o warunkach skuteczności działań wychowawczych.

5. Przedmiotem i podmiotem wychowania jest osobowość

Geneza i rozwój Teorii wychowania jako dyscypliny naukowej:

1)     pierwsza perspektywa – sięga czasów Herbarta, kiedy TW oparta na etyce psychologii, podejmowała zagadnienia ideału i celów wychowania, opisywała i wyjaśniała je.

2)     Druga perspektywa – mieści się w okresie międzywojennym, obejmuje rozwój TW jako subdyscypliny pedagogicznej wyraźnie zorientowanej światopoglądowo, ideologicznie pozostającej w ścisłym związku z ówczesnymi warunkami społeczno-ustrojowymi

3)     Trzecia perspektywa – obejmuje rozwój TW po ’89 roku, jako subdyscypliny pedagogicznej wyraźnie zorientowanej humanistycznie. Uwolnienie się od założeń ideologicznych; otwarcie się TW na filozofię, psychologię, socjologię, pedagogikę.

2.    Istota wychowania. Właściwości (cechy) wychowania.

Etymologia pojęcia „wychowanie”

„Wychowanie istnieje prawdopodobnie tak dawno jak cywilizacja, i objawia się we wszystkich rasach i pod wszystkimi szerokościami geograficznymi. Jest to więc olbrzymia masa faktów stanowiąca część socjalnego wychowania człowieka” (Z. Mysłakowski, 1964).

„Wychowanie” nie jest określeniem neutralnym, ale obciążonym treścią historyczną, społeczną, filozoficzną i historyczną. → Analiza wychowania musi być odniesiona do jego treści, a więc nadawanych mu znaczeń.

Cechy wychowania jako zjawiska społecznego

- Wielowymiarowość: różne rodzaje procesów wpływające na osobowość,  - wychowanie spontaniczne’- wychowanie zorganizowane;

- Ciągłość: trwa przez całe życie; Klasowość: – ukryty wymiar edukacji;-  przygotowuje do pełnienia funkcji w różnych klasach społecznych;

- Interakcyjność: wychowankowie wpływają na wychowawcę i na odwrót,- uczniowie na uczniów,-  nauczyciele na siebie wzajemnie,

- Jedność: – rys pokoleniowy,- cechy wspólne np. danego pokolenia, Indukcyjność: - wpływ życia społecznego  na wychowanie;

Aby zrozumieć wychowanie jako zjawisko społeczne, trzeba posługiwać się zweryfikowaną i w miarę adekwatną do ważnych doświadczeń historycznych koncepcją stratyfikacji społecznej. Przez taką stratyfikację należy rozumieć wizje ważnych podziałów występujących we współczesnych społeczeństwach. W literaturze pedagogicznej i ogólnospołecznej obraz owej stratyfikacji społecznej okazał się w świetle późniejszych wydarzeń uproszczony i wprowadzony do fałszywej wizji rozwiązywania problemów wychowawczych. Głównie przejawiło to się w niedocenianiu roli warstwy biurokracji. Ta zaś wyalienowana z reszty społeczeństwa, zawłaszczając jego podmiotowość społeczno-polityczną nie tylko skutecznie eliminowała masowe dążenia ludzi do nowatorstwa i do ponadprzeciętnych sukcesów, ale narzuciła całemu prawie społeczeństwu wzory osobowe człowieka zunifikowanego i pozbawionego w dużej mierze faktycznej indywidualności

Wychowanie, a socjalizacja i inkulturacja:

Szerokie rozumienie socjalizacji- Wchodzenie jednostki w kulturę i kształtowanie się jej osobowości społecznej to dwa aspekty tego samego procesu, zaczynającego się u małego dziecka od przyswajania sobie zachowań zgodnych z elementarnymi wymogami kultury i tworzenia odpowiadających im postaw osobowości.

Wąskie rozumienie socjalizacji- Socjalizacja to wpływ życia społecznego na jednostkę, a jednocześnie skutek tego wpływu w postaci zachodzących w niej zmian, także w sferze osobowości; Proces włączania jednostki w społeczeństwo, umożliwiający integrację z nim, czyli zaadoptowanie przyjętego w danym społeczeństwie sposobu myślenia i odczuwania oraz zgoda na obowiązujący w nim system wartości, łącznie z powszechnie głoszonymi tam opiniami, przekonaniami, wierzeniami, ideami.

Inkulturacja - Przejmowanie przez człowieka dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń; Jest to proces uczenia się kultury  lub wrastania w nią, proces kulturowego przystosowania. Wskazuje na dostosowywanie się ludzi do kultury, czyli całokształtu materialnego i duchowego dorobku ludzkości, przekazywanego z pokolenia na pokolenie. Ogółem przez inkulturację rozumie się proces wchodzenia przez jednostkę w życie kulturalne danego społeczeństwa, czyli wrastanie w charakterystyczną dla niego kulturę. Dzięki temu jednostka „staje się integralnym członkiem tego społeczeństwa i nosicielem jego kultury”.

Wychowanie – podobnie jak wąsko rozumiana  socjalizacja ma na celu „adaptację do  społeczeństwa” i „adaptację do kultury” jak w  procesie inkulturacji. Inne wspólne cechy  wychowania, socjalizacji i inkulturacji to:  złożoność, interakcyjność, relatywność i  długotrwałość.

Podobieństwa między socjalizacją, inkulturacją i wychowaniem

Socjalizacja i inkulturacja niemal stale  towarzyszą procesowi wychowania. Podobnie  jak w wyniku oddziaływań wychowawczych  oczekuje się od nich, że pomogą człowiekowi  w dostosowaniu się do wymagań stawianych  mu przez społeczeństwo i kulturę, a także  wprowadzeniu go w ogół spraw szeroko  rozumianego życia społecznego i kulturalnego.

Różnice między socjalizacją, inkulturacją i wychowaniem

Wychowanie stanowi przede wszystkim próbę świadomej i celowej interwencji w procesy socjalizacyjno- inkulturacyjne. Tym samym jest zawsze procesem przewidzianym z góry, a więc zamierzonym i nierzadko zaplanowanym. Natomiast socjalizacja i inkulturacja pozbawione są wszelkiej intencjonalności w wywieraniu wpływu na dzieci, młodzież i dorosłych. Są procesami bezdecyzyjnymi, czyli przez nikogo na ogół niekierowanymi i niesterowanymi

Cechy wychowania wg Łobockiego:

- Złożoność wychowania: zachowanie człowieka zależy zarówno od uwarunkowań zewnętrznych jak i uwarunkowań wewnętrznych - złożoność wychowania polega z jednej strony na asymilacji , a z drugiej – na akomodacji - akceptacja i uwewnętrznienie norm postępowania

- Intencjonalność: - wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować,- wychowanie obejmuje wyłącznie wpływy intencjonalne,- nie należy  szkodzić swym wychowankom,- wywieranie wpływów ogranicza się do towarzyszenia w rozwoju i samorealizacji wychowanków lub świadome wycofywanie się wychowawcy w miarę zwiększania się samodzielności wychowanka,- wychowawca nie ma prawa narzucać wychowankom określonego stylu życia;

- Interakcyjność wychowania: oznacza współdziałanie ze sobą wychowawcy i wychowanka na zasadzie wzajemności- każdy z partnerów jest zarówno podmiotem jak i przedmiotem oddziaływań- wychowanek nie jest i nie może być jedynie biernym odbiorcą wpływów wychowawczych - wychowanie nie może stać się jednokierunkowym oddziaływaniem- wychowawca powinien starać się wyzwalać aktywność;

- Relatywność wychowania: jest związana z trudnościami jakich dostarcza przewidywanie skutków oddziaływań wychowawczych,- na wychowanka nie oddziałuje sam wychowawca,- wpływy środowiska rówieśniczego, lokalnego oraz środki masowego przekazu.

- Długotrwałość wychowania: – każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości niemal przez całe życie. - o wychowaniu można mówić także w odniesieniu do osób dorosłych- długotrwałość wychowania mówi o konieczności dokonywania zmian u samych wychowawców- wychowawca może od wychowanka wiele nauczyć się, długotrwałość wychowania łączy się także z systematycznością.

3.    Procesy składowe edukacji.

Edukacja – Jest to ogół wpływów na człowieka. Celem edukacji jest dokonywanie zmian w sobie, w otoczeniu – z zachowaniem wolności. Dokonuje się wszędzie przez wszystkich ludzi. Każda edukacja jest wychowaniem, ale nie każde wychowanie jest edukacją. Wychowanie w ujęciu szerokim jest nadrzędne w stosunku do edukacji. Każda wychowanie wychowaniem w ujęciu wąskim jest edukacją, ale nie każde edukacja jest wychowaniem w ujęciu wąskim. Wychowanie w ujęciu wąskim jest podrzędne w stosunku do edukacji.