Dominum et vivificantem.pdf

Jan Paweł II

ENCYKLIKA DOMINUM ET VIVIFICANTEM

O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata

Spis rozdziałów

Wstęp

Część I. Duch Ojca i Syna dany Kościołowi

Część II. Duch, który przekonywa świat o grzechu

Część III. Duch, który daje życie

Zakończenie

Czcigodni Bracia, Drodzy Synowie i Córki,

Pozdrowienie i Apostolskie Błogosławieństwo!

Wstęp

1. Ducha Świętego wyznaje Kościół jako „ Pana i Ożywiciela” . Czyni to słowami Symbolu wiary, zwanego

nicejsko-konstantynopolitańskim od dwóch Soborów — w Nicei (325 r.) i w Konstantynopolu (381 r.) —

którym zawdzięcza swoje powstanie i ogłoszenie. Tam. również dodano, że Duch Święty „mówił przez

Proroków”.

Są to słowa, które Kościół czerpie z samego źródła wiary, którym jest Jezus Chrystus. Istotnie, według

Ewangelii św. Jana , Duch Święty został nam dany wraz z nowym życiem, jak głosi i obiecuje Jezus w dniu

uroczystego żydowskiego Święta Namiotów: „Jeśli ktoś jest spragniony, a wierzy we Mnie — niech

przyjdzie do Mnie i pije! Jak rzekło Pismo: Strumienie wody żywej popłyną z jego wnętrza” ( J 7, 37 n.). I

Ewangelista dodaje: „ A powiedział to o Duchu , którego mieli otrzymać wierzący w Niego” ( J 7, 39). Symbol

wody, podobieństwo wody, wyraziło się również w rozmowie z Samarytanką, gdy Chrystus mówi o „źródle

wody wytryskującej ku życiu wiecznemu” 1 . W rozmowie zaś z Nikodemem głosi potrzebę nowego

„ narodzenia się z wody i Ducha” , aby „wejść do królestwa Bożego” (por. J 3, 5).

Kościół tedy, pouczony słowem Chrystusa, czerpiąc z doświadczenia Pięćdziesiątnicy i własnych „dziejów

apostolskich”, od początku głosi wiarę w Ducha Świętego, jako Ożywiciela, poprzez którego niezgłębiony

Trójjedyny Bóg udziela się ludziom , zaszczepiając w nich zadatek życia wiecznego.

2. Wiara ta, stale wyznawana przez Kościół, stale winna być odnawiana i pogłębiana w świadomości Ludu

Bożego. W ostatnim stuleciu dokonało się to kilkakrotnie: od Leona XIII , który ogłosił encyklikę Divinum

illud munus (1897) całkowicie poświęconą Duchowi Świętemu, do Piusa XII, który w encyklice Mystici

Corporis (1943 r.) odwołał się do Ducha Świętego jako do życiodajnej zasady Kościoła w którym działa On

w jedności z Głową Ciała Mistycznego, Chrystusem 2 ; do Soboru Watykańskiego II , który podniósł potrzebę

ożywienia nauki o Duchu Świętym, jak to podkreślił Paweł VI , mówiąc: „Po chrystologii, a zwłaszcza

eklezjologii Soboru winno nastąpić nowe studium i nowy kult Ducha Świętego, właśnie jako nieodzowne

dopełnienie nauczania soborowego” 3 .

Jesteśmy więc w naszej epoce na nowo wezwani odwieczną, a zawsze nową wiarą Kościoła , aby zbliżyć się

do Ducha Świętego -Ożywiciela. Z pomocą i zachętą przychodzi nam tutaj również wspólne dziedzictwo z

Kościołami Wschodnimi , które wiernie przechowały ogromne bogactwo nauki Ojców o Duchu Świętym.

Stąd też można powiedzieć, że jednym z doniosłych wydarzeń ostatnich lat stała się 1600. rocznica I Soboru

Konstantynopolitańskiego , która była obchodzona równocześnie w Konstantynopolu i w Rzymie w

uroczystość Zielonych Świąt 1981 roku. Wtedy też, poprzez rozważanie tajemnicy Kościoła, lepiej

poznaliśmy Ducha Świętego jako Tego, który wskazuje drogi prowadzące do zjednoczenia chrześcijan; co

więcej, jako najwyższe źródło tej jedności , która pochodzi od Boga samego, a której św. Paweł dał

szczególny wyraz w słowach używanych często na początku liturgii eucharystycznej: „Miłość Boga Ojca,

łaska Pana naszego Jezusa Chrystusa i dar jedności w Duchu Świętym niech będą z wami

wszystkimi” (Mszał Rzymski; por. 2 Kor 13, 13).

Z tego wezwania wzięły poniekąd swój początek i natchnienie poprzednie encykliki: Redemptor Hominis

oraz Dives in misericordia , które sławią wydarzenie naszego zbawienia, jakie dokonuje się w Synu posłanym

na świat przez Ojca, „aby świat został przez Niego zbawiony” ( J 3, 17) i „aby wszelki język wyznał, że

Jezus Chrystus jest Panem — ku chwale Boga Ojca” ( Flp 2, 11). Obecnie zaś rodzi się z tego wezwania

niniejsza encyklika o Duchu Świętym , który od Ojca i Syna pochodzi; który z Ojcem i Synem wspólnie

odbiera uwielbienie i chwałę: jest On Osobą Boską, która znajduje się w centrum wiary chrześcijańskiej i

jest źródłem i mocą odnowy Kościoła 4 . W ten sposób została ona zaczerpnięta z głębi dziedzictwa

soborowego . Sobór bowiem poprzez swoją naukę o Kościele — a zarazem o Kościele w świecie — wzywa

nas do tego, abyśmy na nowo wnikali w trynitarną tajemnicę Boga samego, idąc szlakiem ewangelicznym,

patrystycznym i liturgicznym: do Ojca — przez Chrystusa — w Duchu Świętym.

W ten sposób Kościół daje odpowiedź na pewne głębokie pragnienia, które odczytuje w sercach ludzi

współczesnych, jak potrzeba nowego odkrycia Boga w Jego nadprzyrodzonej rzeczywistości Ducha

nieskończonego, tak jak Go Jezus przedstawia Samarytance; potrzeba oddawania Mu czci „w Duchu i

prawdzie” (por. J 4, 24); nadzieja znalezienia w Nim tajemnicy miłości i siły „nowego stworzenia” (por. Rz

8, 22; Ga 6, 15): tak, właśnie Tego, który daje życie.

Kościół czuje się wezwany do takiego posłannictwa głoszenia Ducha Świętego, gdy przybliża się wraz z

rodziną ludzką do końca drugiego tysiąclecia po Chrystusie. Na tle „przemijania nieba i ziemi” szczególnie

wymowne stają się słowa, „które nie przeminą” (por. Mt 24, 35). Są to słowa Chrystusa o Duchu Świętym,

który jest niewyczerpanym „źródłem wody wytryskującej ku życiu wiecznemu” ( J 4, 14) jako prawda i jako

zbawcza łaska. Kościół pragnie rozważać te słowa, głosić je wiernym i wszystkim ludziom podczas

przygotowań do uroczystego obchodu wielkiego Jubileuszu — który w swoim czasie zostanie ogłoszony —

dla zaznaczenia przejścia od drugiego do trzeciego Milenium chrześcijaństwa.

Oczywistą jest rzeczą, że rozważania te: nie zamierzają do końca zgłębić przebogatej nauki o Duchu

Świętym ani też opowiadać się za konkretnymi rozwiązaniami kwestii dotąd otwartych; mają natomiast

przyczynić się do wzrostu świadomości Kościoła, że „Duch Święty (...) przynagla go do współdziałania, aby

spełnił się skutecznie zamysł Boga, który uczynił Chrystusa źródłem zbawienia dla całego świata” 5 .

Część I

Duch Ojca i Syna dany Kościołowi

1. Obietnica i objawienie siły Jezusa podczas wieczerzy paschalnej

3. Gdy czas odejścia Jezusa Chrystusa z tego świata już się przybliżył, zapowiedział On Apostołom „innego

Pocieszyciela” ( J 14, 16). Jan ewangelista, obecny tam, pisze, że podczas wieczerzy paschalnej, która

poprzedziła dzień męki i śmierci, Jezus przemówił do nich w takich słowach: „A o cokolwiek prosić

będziecie w imię moje, to uczynię, aby Ojciec był otoczony chwałą w Synu (...). Ja zaś będę prosił Ojca, a

innego Pocieszyciela da wam, aby z wami był na zawsze — Ducha Prawdy” ( J 14, 13. 16 n.).

Tego właśnie Ducha Prawdy nazywa Chrystusa Parakletem. Parakletos zaś znaczy „Pocieszyciel”, a znaczy

również „Orędownik” lub „Rzecznik”. Chrystus nazywa Ducha Prawdy „innym” Pocieszycielem, drugim,

gdyż On sam, Jezus Chrystus jest pierwszym Pocieszycielem (por. 1 J 2 , 1); pierwszym nosicielem i dawcą

Dobrej Nowiny. Duch Święty przychodzi po Nim i za Jego sprawą, ażeby dzieło Dobrej Nowiny zbawienia

kontynuować w świecie przez Kościół. O tej kontynuacji swego dzieła przez Ducha Świętego mówi

Chrystus kilkakrotnie w czasie tej samej rozmowy pożegnalnej, przygotowując Apostołów, zgromadzonych

w Wieczerniku, do swego odejścia przez mękę i śmierć krzyżową.

Słowa, do których tutaj będziemy się odwoływać, znajdują się w zapisie Ewangelii Janowej . Każde z nich

dodaje jakąś nową treść do tej samej zapowiedzi i obietnicy. Równocześnie zaś są one wewnętrznie ze sobą

powiązane, nie tylko perspektywą tych samych wydarzeń, ale równocześnie perspektyw tajemnicy Ojca,

Syna i Ducha Świętego, która nigdzie może w Piśmie Świętym nie znajduje tak szczególnego wyrazu, jak

właśnie tutaj.

4. Oto Chrystus mówi z kolei: „A Pocieszyciel, Duch Święty, którego Ojciec pośle w moim imieniu, On was

wszystkiego nauczy i przypomni wam wszystko, co ja wam powiedziałem” ( J 14, 26). Duch Święty będzie

Pocieszycielem Apostołów oraz Kościoła, jako stale obecny wśród nich — choć niewidzialny — Nauczyciel

tej samej Dobrej Nowiny, co Chrystus. „Nauczy” i „przypomni” — to znaczy nie tylko, że w sobie właściwy

sposób będzie nadal pobudzał do rozpowszechniania Ewangelii zbawienia, ale znaczy także, iż będzie

dopomagał we właściwym zrozumieniu treści Chrystusowego Orędzia, że zapewni mu ciągłość i tożsamość

wśród zmieniających się warunków i okoliczności. Duch Święty sprawi więc, że w Kościele trwać będzie

zawsze ta sama Prawda, jaką Apostołowie usłyszeli od swego Mistrza.

5. W przekazywaniu Dobrej Nowiny Apostołowie będą szczególnie zjednoczeni z Duchem Świętym. Oto, co

w dalszym ciągu mówi Chrystus: „Gdy jednak przyjdzie Pocieszyciel, którego Ja wam poślę od Ojca, Duch

Prawdy, który od Ojca pochodzi, On będzie świadczył o Mnie . Ale wy też świadczycie, bo jesteście ze Mną

od początku” ( J 15, 26 n.).

Apostołowie byli świadkami bezpośrednimi, naocznymi. Oni Chrystusa „usłyszeli” i „ujrzeli własnymi

oczyma”, na Niego „patrzyli”, a nawet „dotykali swymi rękami”, jak to na innym miejscu wyrazi tenże sam

ewangelista Jan (por. 1 J 1, 1-3; 4, 14). To ich ludzkie, naoczne i „historyczne” świadectwo o Chrystusie

łączy się ze świadectwem samego Ducha Świętego: „On będzie świadczył o Mnie”. W świadectwie Ducha

Prawdy ludzkie świadectwo Apostołów znajdzie najwyższe oparcie . Znajdzie też z kolei wewnętrzny

fundament swej kontynuacji wśród następujących po sobie przez wieki pokoleń uczniów i wyznawców

Chrystusa.

Jeśli Chrystus sam jest najwyższym i najpełniejszym objawieniem Boga dla ludzkości, to świadectwo Ducha

Świętego stanowi o wiernym przekazie objawienia w nauce i pismach Apostołów 6 , jest dla tego przekazu

natchnieniem i zabezpiecza go, podczas gdy świadectwo Apostołów zapewnia mu ludzki wyraz w Kościele i

w dziejach ludzkości.

6. Wynika to również z dalszego ciągu tekstu Janowego, który pozostaje w bliskim związku treściowym i

intencjonalnym z powyższą zapowiedzią i obietnicą: „Jeszcze wiele mam wam do powiedzenia, ale teraz

[jeszcze] znieść nie możecie. Gdy zaś przyjdzie On, Duch Prawdy, doprowadzi was do całej prawdy . Bo nie

będzie mówił od siebie, ale powie wszystko, cokolwiek usłyszy, i oznajmi wam rzeczy przyszłe” ( J 16, 12

n.).

W poprzednich słowach Chrystusa, Pocieszyciel — Duch Prawdy jest zapowiedziany jako Ten, który

„nauczy i przypomni”, jako Ten, który będzie „świadczył” o Chrystusie. Obecnie zaś Chrystus mówi o Nim:

„doprowadzi was do całej prawdy”. Owo „doprowadzenie do całej prawdy” w związku z tym, czego

Apostołowie „teraz znieść nie mogą”, wydaje się przede wszystkim nieodzowne z uwagi na wyniszczenie

Chrystusa przez mękę i śmierć krzyżową, która wówczas, gdy wypowiadał te słowa, była już tak bardzo

bliska.

W dalszym ciągu jednakże owo „doprowadzenie do całej prawdy” wydaje się nieodzowne nie tylko w

związku z samym scandalum Crucis , ale także w związku ze wszystkim, co Chrystus „czynił i czego

nauczał” ( Dz 1, 1). Całkowite mysterium Christi domaga się wiary, ona bowiem właściwie wprowadza

człowieka w rzeczywistość objawionej Tajemnicy. „Doprowadzenie do całej prawdy” dokonuje się więc w

wierze i poprzez wiarę, co jest dziełem Ducha Prawdy i owocem Jego działania w człowieku. Duch Święty

ma być tutaj najwyższym przewodnikiem człowieka: światłem ducha ludzkiego. Odnosi się to do Apostołów,

którzy naprzód byli naocznymi świadkami, a z kolei mieli się stać wobec innych świadkami tego

wszystkiego, co Chrystus „czynił i nauczał”, a zwłaszcza Jego Krzyża i Zmartwychwstania W dalszej

perspektywie odnosi się to do wszystkich pokoleń uczniów i wyznawców Mistrza, jeśli mają z wiarą

przyjmować i owocnie wyznawać działającą w dziejach człowieka Boską tajemnicę objawioną, która

wyjaśnia ostateczny sens tych dziejów.

7. Pomiędzy Duchem Świętym a Chrystusem zachodzi zatem w ekonomii zbawienia najściślejsza więź, gdyż

On, Duch Prawdy działa w dziejach człowieka jako „inny Pocieszyciel”, zabezpieczając trwale przekaz i

promieniowanie Dobrej Nowiny objawionej przez Jezusa z Nazaretu. Dzięki temu, w Duchu Świętym-

Paraklecie, który w tajemnicy i działalności Kościoła stale kontynuuje historyczną obecność Odkupiciela na

ziemi i Jego zbawcze dzieło, jaśnieje chwała Chrystusa — jak o tym świadczą dalsze słowa Janowego

zapisu: „On (tj. Duch Święty) Mnie otoczy chwałą, ponieważ z mojego weźmie i wam objawi ” ( J 16, 14). W

tych słowach zostaje raz jeszcze potwierdzone to wszystko, o czym mówiły wypowiedzi poprzednie:

„nauczy (...), przypomni (...), będzie świadczył”. Najwyższe i najpełniejsze samo objawienie się Boga, jakie

dokonało się w Chrystusie i zostało poświadczone przepowiadaniem Apostołów, będzie dokonywało się

nadal poprzez misję niewidzialnego Pocieszyciela: Ducha Prawdy. Jak ściśle zaś ta ostatnia będzie się

łączyła z misją Chrystusa, jak całkowicie będzie czerpała z tej odkupieńczej misji, utrwalając i rozwijając w

dziejach zbawcze jej owoce, o tym mówi słowo „weźmie”: „z mojego weźmie i wam objawi”. Aby zaś, w

związku z owym „weźmie”, do końca jakoby uwydatnić Boską i trynitarną jedność źródła, Chrystus dodaje:

„ Wszystko, co ma Ojciec, jest moje . Dlatego powiedziałem, że z mojego weźmie i wam objawi” ( J 16, 15).

Biorąc z „mojego”, będzie przez to samo czerpał z „Ojcowego”.

W świetle więc owego „weźmie” mogą tłumaczyć się inne jeszcze słowa o Duchu Świętym, wypowiedziane

przez Chrystusa w Wieczerniku przed Paschą, słowa doniosłe: „Pożyteczne jest dla was moje odejście. Bo

jeżeli nie odejdę, Pocieszyciel nie przyjdzie do was. A jeżeli odejdę, poślę Go do was. On zaś, gdy przyjdzie,

przekona świat o grzechu, o sprawiedliwości i o sądzie” ( J 16, 7 n.). Do tych słów wypadnie nam jeszcze

osobno powrócić.

2. Ojciec, Syn i Duch Święty

8. Właściwością tekstu Janowego jest to, że Ojciec, Syn i Duch Święty wymieniani są w nim wyraźnie jako

Osoby, pierwsza odrębna od drugiej i trzeciej i te między sobą. O Duchu-Pocieszycielu mówi Jezus,

używając często zaimka osobowego „On”, równocześnie zaś, w całym tym pożegnalnym przemówieniu

odsłania te więzi, jakie łączą wzajemnie Ojca, Syna i Parakleta. Tak więc „Duch od Ojca pochodzi” ( J 15,

26) i Ojciec „daje Ducha” ( J 14, 16). Ojciec „posyła” Ducha w imię Syna ( J 14, 26), Duch „świadczy” o

Synu ( J 15, 26). Syn prosi Ojca o posłanie Ducha-Pocieszyciela ( J 14, 16) — ale też, w związku ze swoim

odejściem przez Krzyż, mówi: „jeżeli odejdę, poślę Go do was” ( J 16, 7). A więc Ojciec posyła Ducha

Świętego mocą ojcostwa, podobnie jak posłał Syna (por. J 3, 16 n. 34; 6, 57; 17, 3. 18. 23). Równocześnie

zaś Duch zostaje posłany przez Ojca w mocy odkupienia dokonanego przez Chrystusa — i w tym znaczeniu

Duch Święty zostaje posłany również przez Syna: „poślę Go do was”.

Należy tutaj zwrócić uwagę, że — o ile wszystkie inne obietnice z Wieczernika zapowiadały przyjście

Ducha Świętego po odejściu Chrystusa — to natomiast zapowiedź zawarta w tekście św. Jana wyraźnie

uwydatnia także związek i zależność, można powiedzieć, natury przyczynowej , pomiędzy jednym a drugim

wydarzeniem: „(...) jeżeli odejdę, poślę Go do was”. Duch Święty przyjdzie, o ile Chrystus odejdzie przez

Krzyż: przyjdzie nie tylko w następstwie, ale za sprawą odkupienia dokonanego przez Chrystusa z woli i

jako dzieło Ojca.

9. Tak więc podczas paschalnego przemówienia pożegnalnego znajdujemy się poniekąd u szczytu

objawienia trynitarnego . Znajdujemy się równocześnie u progu definitywnych wydarzeń oraz

najwznioślejszych słów, które na końcu zaowocują wielkim orędziem misyjnym, skierowanym do

Apostołów, a przez nich do Kościoła: „Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody”, a w poleceniu tym

zawarta jest trynitarna formuła chrztu: „ udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego” ( Mt 28,

19). Formuła ta odpowiada wewnętrznej tajemnicy Boga, życia Bożego. To życie, to Ojciec, Syn i Duch

Święty — Boska Jedność Trójcy. Mowę pożegnalną w Wieczerniku można odczytać jako szczególne

przygotowanie do tej trynitarnej formuły, w której wyraża się życiodajna moc Sakramentu, który sprawia

uczestnictwo w życiu Trójjedynego Boga , ponieważ daje łaskę uświęcającą jako nadprzyrodzony dar dla

człowieka. Przez nią człowiek zostaje powołany i „uzdolniony” do uczestniczenia w niewypowiedzianym

życiu Boga.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: