PRAWIDŁOWA WYMOWA MOJEGO DZIECKA
- RADY LOGOPEDY DLA RODZICÓW -
Rodzice w wieku przedszkolnym często zastanawiają się, czy ich dziecko mówi poprawnie, czy też rozwój mowy jest opóźniony lub zaburzony. Zadanie intensywnego przygotowania dziecka do szkoły polega między innymi na roztaczaniu troskliwej opieki nad ostatnią fazą kształtowania się mowy, tak aby była ona już dojrzała, gdy dziecko wstąpi w progi szkoły.
Rodzicom powinno zależeć na jak najlepszym przygotowaniu dziecka do podjęcia nauki szkolnej, powinni być zainteresowani pracą stymulującą rozwój mowy dziecka na tyle, aby mogli powodzić profilaktykę logopedyczną poprzez interakcję ze swoimi dziećmi i współpracę z logopedą.
Zapobieganie i korekcja wad wymowy, to również w prostej zależności zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym. Bowiem dziecko źle mówiące najczęściej pisze z błędami, słabo czyta, przejawia zahamowania w swobodnym wypowiadaniu się.
Należy pamiętać, że rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. U jednych szybciej, u innych wolniej. Niejednakowa jest też kolejność przyswajania przez dzieci głosek. Stopień rozwoju mowy zależy od wpływu środowiska oraz od psychofizycznego rozwoju dziecka.
Mowa jest głównym środkiem porozumiewania się między ludźmi, a prawidłowy jej rozwój stanowi podstawę kształtowania się osobowości dziecka. Jeśli proces rozwoju mowy przebiega prawidłowo, dziecko prawidłowo myśli, rozwija swoje słownictwo, rozwija myślenie abstrakcyjne, prawidłowo stosuje zasady gramatyczne.
W rozwoju mowy ogromną rolę spełnia środowisko w jakim się dziecko wychowuje i przebywa. Codzienny kontakt z rodziną, szkołą i rówieśnikami dostarcza nowych doświadczeń dla dziecka i pozwala nabywać nowych umiejętności słownych i językowych.
Zanim dziecko nauczy się mówić musi przejść wiele etapów. Mówienie rozwija się i przebiega według tych samych prawideł. W rozwoju mowy, językoznawcy tacy jak: L. Kaczmarek, I. Styczek, T. Bartkowska wyróżniają następujące okresy:
1) okres melodii,
2) okres wyrazu,
3) okres zdania,
4) okres swoistej mowy dziecięcej.
5)
OKRES MELODII ( 0-1 roku życia)
Natychmiast po urodzeniu dziecko wydaje krzyk, który spowodowany jest pierwszym oddechem. Krzykiem i płaczem niemowlę reaguje na przykre dla niego wrażenia zimna, głodu, bólu. Po pewnym czasie krzykiem komunikuje swoje niezadowolenie. Później zaczyna kojarzyć, że ile razy krzyczy, to zawsze zjawia się matka. Jest to pierwsze porozumiewanie.
Krzyk jest ćwiczeniem narządu oddechowego: wdech - krótki, wydech - długi, powolny. W krzyku niemowlęcia występują elementy nieartykułowane, zbliżone nieco do samogłosek: a, o, u.
W 2-3 miesiącu życia niemowlę zaczyna głużyć, to znaczy wytwarzać przypadkowe dźwięki gardłowe, tylko językowe. W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe. Głużenie występuje również u dzieci głuchych.
Około 5-6 miesiąca życia głużenie przekształca się w gaworzenie. Jest to zamierzone powstawanie dźwięków wydawanych przez dziecko zasłyszanych z otoczenia, dziecko bawi się nimi. Niemowlę wymawia większość samogłosek i spółgłosek. Sylaby wypowiadane mechanicznie nie mają znaczenia, pełnią rolę w podtrzymywaniu kontaktu z otoczeniem. W 7-8 miesiącu życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Wyraźnie artykułuje sylaby, chociaż jednorodne, tworzy wyrazy o konkretnym znaczeniu: ma-ma, ba-ba, ta-ta. Poznaje przedmioty i zaczyna kojarzyć je z nazwą, chwyta melodię, rytm mowy.
W czwartym kwartale pierwszego roku życia pojawia się u dziecka rozumienie, które wyprzedza mowę dziecka. Dziecko identyfikuje kilka wyrazów, kojarzy je z przedmiotami. Z końcem 1 roku życia dziecko rozumie już dużo z tego, co do niego dorośli mówią, co czynią, o co się pytają i czego od niego żądają.
OKRES WYRAZU (1-2 rok życia)
Wielki postęp w rozwoju mowy przypada na ten okres. Wynika to przede wszystkim z poszerzania kręgu doświadczeń. W tym okresie dziecko używa właściwie wszystkich samogłosek oprócz nosowych: ę, ą. Ze spółgłosek wymawia: p, b, t, m, d, k, ś, ć. Pozostałe najczęściej zastępuje innymi, które są dla niego łatwiejsze w wymowie.
Charakterystyczne jest wymawianie pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu. Wymawiane wyrazy są już kojarzone z konkretnymi przedmiotami lub osobą. Pojawiają się formy dwuwyrazowe, które są przygotowaniem do formułowania pełnych zdań.
Pod koniec 2 roku życia dziecko usiłuje nazywać swoje doznania. Większość używanych wyrazów to rzeczowniki w mianowniku, będące nazwami przedmiotów z najbliższego otoczenia dziecka.
OKRES ZDANIA (2-3 rok życia)
Mowa ulega dalszemu rozwojowi i doskonaleniu. Dziecko zaczyna rozumieć mowę rodziców. Buduje pierwsze dwuwyrazowe zdana wyłącznie twierdzące. Później pojawiają się zdania pytające i rozkazujące. Z części mowy używane są najczęściej rzeczowniki i czasowniki. Później używają przymiotników i spójników. Mowa dzieci między 2 a 3 rokiem życia jest zrozumiała dla osób nie tylko z najbliższego otoczenia. Mowa dziecka ciągle się doskonali i staje się coraz bardziej zrozumiała dla otoczenia.
W okresie zdania dziecko powinno wypowiadać już następujące głoski:
¨ wargowe: p, b, m, pi, bi, mi;
¨ wargowo-zębowe: f, w, fi, wi;
¨ środkowojęzykowe: ś, ź, ć, di, ń, j;
¨ tylnojęzykowe: k, g, ch;
¨ przednio-językowo-zębowe: t, d, n;
¨ przednio-językowo-dziąsłowe: l.
Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, gdyż dziecko przyswaja sobie podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka.
OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ ( 3-7 rok życia)
Słownik dziecka staje się bogaty i bardziej urozmaicony. Dziecko trzyletnie potrafi porozumiewać się z otoczeniem, jego mowa jest w pewnym stopniu ukształtowana, choć niepozbawiona błędów, jej rozwój nadal trwa.
Artykulacja głosek zbliża się do prawidłowej. Dziecko potrafi już odróżnić szereg syczący: s, z, c, dz od ciszącego: ś, ź, ć, dź.
Pod koniec 4 roku życia pojawia się głoska r, wcześniej pomijana lub zastępowana innymi głoskami l lub j.
Mowa dziecka w tym okresie rzadko jest doskonała. Dziecko często przestawia lub opuszcza sylaby albo głoski, zniekształca całe wyrazy, a także tworzy wiele wyrazów na swój użytek.
Okres swoistej mowy dziecięcej to czas bardzo intensywnego rozwoju mowy. Znaczącą rolę odgrywa zarówno środowisko rodzinne jak i przedszkolne. Dziecko 7 letnie powinno w zasadzie wymawiać wszystkie głoski prawidłowo, zdarza się jednak, że ten okres przedłuża się i rozwój bywa nieco opóźniony.
O prawidłowym rozwoju mowy dziecka decyduje wystąpienie określonych struktur językowych w określonym czasie. W końcu wieku przedszkolnego dziecko ma opanowany język ojczysty w takim stopniu, że stanowi on poprawne narzędzie komunikowania się z otoczeniem.
Prawidłowy rozwój mowy stanowi obok właściwego poziomu funkcji intelektualnych, precyzyjnych i motorycznych bardzo istotny element dojrzałości szkolnej dziecka. Od ucznia rozpoczynającego naukę w klasie pierwszej oczekuje się swobodnego wypowiadania się na bliskie mu życiowo tematy, umiejętności powtórzenia usłyszanego opowiadania, powiedzenia z pamięci wierszyka, słownego opisu obrazka. Normalne dziecko w tym wieku powinno mówić pełnymi zdaniami, poprawnie zbudowanymi pod względem gramatycznym. Jednak dużo dzieci rozpoczynających naukę szkolną nie posiada wszystkich wymienionych umiejętności językowych.
Mowa jest czynnością niezwykle złożoną i zależy od czynników wewnętrznych i zewnętrznych. Trudno wyliczyć wszystkie te czynniki.O pewnych jednak należy wspomnieć ze względu na ich wpływ i znaczenie wychowawcze. Można do nich zaliczyć między innymi zdolności ogólne i specjalne, płeć i ogólne warunki społeczno-wychowawcze we wczesnym dzieciństwie.
Problemy dzieci z wadami wymowy.
Prawidłowy rozwój mowy stanowi, obok właściwego poziomu funkcji intelektualnych, percepcyjnych i motorycznych, bardzo istotny element dojrzałości szkolnej dziecka. Od ucznia rozpoczynającego naukę w klasie I oczekujemy swobodnego wypowiadania się na bliskie mu życiowo tematy, umiejętności powtórzenia usłyszanego opowiadania, słownego opisu obrazków, powiedzenia z pamięci wierszyka czy też tekstu piosenki. Normalnie rozwinięte dziecko w tym wieku powinno mówić pełnymi zdaniami, poprawnie zbudowanymi pod względem gramatycznym oraz prawidłowo wymawiać wszystkie dźwięki ojczystego języka.
Taki stan wyjściowy jest niezbędnym warunkiem sprostania dalszym wymaganiom, jakie stawiać będzie przed uczniem program szkolny w poszczególnych klasach.
Większość badaczy zajmujących się zaburzeniami mowy u dziecka zgodnie stwierdza, że uczniowie przejawiający tego typu zaburzenia natrafiają na różnorakie trudności w opanowaniu umiejętności szkolnych i częściej od swych rówieśników doznają niepowodzeń w nauce.
Stwierdzono, że zaburzenia mowy występują o wiele częściej u dzieci doznających niepowodzeń w nauce, niż u ogólnej populacji szkolnej. Związek zaburzeń mowy z trudnościami w nauce ma charakter dwustronny. Z jednej strony zaburzenia mowy przyczyniają się do powstawania trudności w nauce, z drugiej strony przedłużające się niepowodzenia w nauce powodują powstawanie zaburzeń mowy.
Wpływ zaburzeń mowy na trudności w nauce przejawia się w przedmiotach, które wymagają od dziecka poprawnego pisania i czytania oraz wypowiadania się. Zwrócono uwagę, że dzieci z wadami artykulacyjnymi popełniają nie tylko w czytaniu, ale i w pisaniu te same błędy, które wykazują w mowie spontanicznej. Najczęściej spotykane błędy wiążą się z seplenieniem, reraniem, ubezdźwięcznieniem głosek dźwięcznych, co często prowadzi do zmiany znaczenia wyrazu.
Jak postępować, aby rozwój mowy przebiegał prawidłowo?
Oto ważniejsze zalecenia dotyczące wczesnej profilaktyki:
1) Wypowiedzi osób z najbliższego otoczenia powinny być poprawne. Do dziecka należy mówić powoli, wyraźnie. Należy unikać języka dziecinnego (spieszczania) w trakcie rozmowy z dzieckiem.
2) W okresie kształtowania mowy dziecko nie powinno kontaktować się z osobami, które mają wady wymowy, ponieważ wadliwa wymowa otoczenia wywołuje i utrwala wadliwą wymowę dziecka.
3) Dziecko powinno reagować na aktywność uczuciową i słowną otoczenia. W przypadku, gdy brak takiej reakcji, można podejrzewać niedosłuch. Konieczna jest wtedy kontrola.
Nie należy gasić naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchać uważnie wypowiedzi, zadawać dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.
4) Nie wolno poprawiać wymowy dziecka, żądać by kilkakrotnie powtarzało dane słowo, zawstydzać, karać za wadliwą wymowę. Hamuje to chęć do mówienia, a co z tym idzie w konsekwencji dalszy rozwój mowy.
5) Wskazane jest częste opowiadanie dziecku bajek, czytanie, oglądanie wspólne filmów i rozmawianie na ich temat.
6) Nie należy zaniedbywać chorób uszu, gdyż nie leczone mogą powodować niedosłuch, a w następstwie dyslalię lub niemotę.
7) Jeśli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia), konieczne jest zapewnienie opieki lekarza specjalisty, gdyż wady te są przyczyną zaburzeń mowy.
8) Dziecka leworęcznego nie należy zmuszać do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Prowadzi to często do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania.
9) Nie należy wymagać zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiać nieprawidłowo. Tworzymy u dziecka w ten sposób błędne nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania.
10) Jeśli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać, a nie robi tego, zasięgnijmy porady logopedy. Nie opierajmy się wyłącznie na niezbyt fachowych pod tym względem diagnozach lekarskich.
Współpraca z rodzicami.
Niezbędna jest ścisła współpraca rodziców z logopedą.
Po każdorazowych ćwiczeniach w gabinecie logopedycznym przekazywane są dokładne wskazówki do pracy z dzieckiem w domu. W znacznej mierze od stosowania się do tych zaleceń zależne są efekty terapii logopedycznej.
Rodzice mają za zadanie utrwalenie z dzieckiem opracowanego w gabinecie logopedycznym materiału, gdyż tylko wtedy, gdy materiał ten jest dobrze utrwalony, można przejść do następnego etapu ćwiczeń.
W ramach ćwiczeń domowych bardzo ważna jest systematyczność. Lepsze i szybsze efekty osiąga się, gdy ćwiczenia domowe prowadzone są codziennie przez 15-20 minut, aniżeli raz czy dwa razy w tygodniu po godzinie.
Ćwiczenia powinny przebiegać w atmosferze spokoju, zrozumienia trudności dziecka. Pośpiech i nerwowość utrudniają przyswajanie materiału. Dzieci należy chwalić nawet za minimalne osiągnięcia, co znacznie mobilizuje do wysiłku.
Dziecko powinno uczęszczać systematycznie na zajęcia. Tylko wtedy można liczyć na szybkie efekty.
barabell