K. Groczyca, Wielkie osiedla mieszkaniowe - diagnoza i rewitalizacja.pdf

(8087 KB) Pobierz

Tytuł artykułu: Wielkie osiedla mieszkaniowe – diagnoza

stanu obecnego, działania rewitalizacyjne

Autor:

Katarzyna Gorczyca

Artykuł stanowi fragment książki:

Jarczewski W. (red.), 2009, Przestrzenne aspekty rewitalizacji – ŚródmieŚcia,

blokowiska, tereny poprzemysłowe, pokolejowe i powojskowe , IRM, Kraków

Zamów pełny tekst publikacji: http://irm.krakow.pl/pl/addbook,62.html

805756286.048.png

805756286.059.png

Katarzyna Gorczyca

Rozdział 3. Wielkie osiedla mieszkaniowe – diagnoza

stanu obecnego, podejmowane działania

rewitalizacyjne

3.1. Diagnoza stanu dla Polski

3.1.1. Wstęp

Osiedla mieszkaniowe realizowane jako zespoły bloków wielorodzinnych były

podstawowym elementem struktury przestrzennej miast w 2. połowie XX wieku i do tej

pory stanowią istotny element urbanistyczny w większości europejskich ośrodków miej-

skich. W literaturze istnieje kilka deﬁ nicji wielkich osiedli mieszkaniowych, najczęściej

stosowana jest deﬁ nicja A. Power (1997) w której pod tym pojęciem wyróżnia się od-

rębny, ale wyraźny obszar geograﬁ czny, na którym zlokalizowana jest grupa budynków.

W projekcie REESTATE, zajmującym się badaniem wielkich osiedli, zawężono nieco

deﬁ nicję przyjętą przez Power i pod pojęciem wielkich osiedli mieszkaniowych ( large

scale housing estate ) rozumie się osiedle budowane przez państwo, lub z pomocą pań-

stwa, zbudowane w 2. połowie XX w., na terenie którego zlokalizowane jest minimum

2 000 mieszkań (Kempen i in. 2006).

Część wielkich osiedli mieszkaniowych, stanowiąca znaczny zasób miasta, znaj-

duje się w złym stanie technicznym i boryka się z wieloma problemami społecznymi,

co utrudnia prawidłowe funkcjonowanie miast, dlatego kładzie się szczególny nacisk na

odnowę istniejących osiedli mieszkaniowych. Można powiedzieć, że problem rewitali-

zacji wielkich osiedli mieszkaniowych jest obecny w polityce miejskiej krajów Europy

Zachodniej od lat 80. XX w i podkreśla się tam znaczenie rehabilitacji osiedli blokowych

oraz odnowy substancji mieszkaniowej. Natomiast w Polsce działania rewitalizacyjne

osiedli mieszkaniowych zaczęto podejmować w zasadzie dopiero w latach 90. i wciąż

wyraźna jest rozbieżność pomiędzy potrzebami rehabilitacji blokowisk a przeprowadzo-

nymi pracami. Bez względu na stopień zaawansowania prowadzonych działań moder-

nizacyjnych, wielkie osiedla mieszkaniowe wymagają podjęcia odpowiednich kroków

rewitalizacyjnych w celu poprawienia jakości życia mieszkańców, zahamowania proce-

su ucieczki bogatych mieszkańców z blokowisk oraz odpowiedniego, ekonomicznego

wykorzystania istniejących zasobów mieszkaniowych.

W wielkich osiedlach mieszkaniowych stosuje się obecnie różne działania mające

na celu przywrócenie tych terenów jako atrakcyjnych miejsc zamieszkania. W polskiej

literaturze stosuje się kilka deﬁ nicji opisujących proces przywracania wysokiej jako-

805756286.064.png

805756286.065.png

805756286.001.png

805756286.002.png

805756286.003.png

805756286.004.png

805756286.005.png

805756286.006.png

805756286.007.png

805756286.008.png

805756286.009.png

805756286.010.png

805756286.011.png

805756286.012.png

805756286.013.png

90

Katarzyna Gorczyca

ści zamieszkania w wielkich osiedlach mieszkaniowych, jak m.in. humanizacja osiedli

mieszkaniowych, rehabilitacja lub rewitalizacja zespołu urbanistycznego.

Pod pojęciem humanizacji osiedli mieszkaniowych przyjmuje się działania prowa-

dzące do nadania osiedlom „ludzkiej twarzy”, zmierzające do poprawienia jakości śro-

dowiska zamieszkania megazespołów mieszkaniowych, realizowanych w technologiach

uprzemysłowienia, w wielkiej skali i w przyspieszonym tempie; humanizacja osiedla ma

na celu zapewnienie prawidłowych warunków rozwoju człowieka i realizacji wszyst-

kich jego potrzeb (Krzątała 1984).

Rehabilatacja osiedli mieszkaniowych jest to dążenie do odnowy zdegradowa-

nych zespołów mieszkaniowych (Rębowska 2000) lub kompleks działań mających na

celu odzyskanie przez osiedle walorów godnego człowieka środowiska zamieszkania

(Chmielewski, Mirecka 2007).

Terminem rewitalizacja zespołu urbanistycznego określa się zespół działań pro-

gramowo-użytkowych, mających na celu ożywienie oraz generowanie nowych proce-

sów, zjawisk i aktywności społecznych (Kwiatkowska 1994, za Chmielewski, Marecka

2007), lub określa się kompleksowe akcje podejmowane na obszarach miasta, szcze-

gólnie w starych dzielnicach zdegradowanych, wiążące takie działania jak remonty,

modernizacje, rewaloryzację z działaniami zmierzającymi do ożywienia społecznego

i gospodarczego (Skalski 2000).

3.1.2. Metody badań

Celem opracowania była analiza najważniejszych problemów pojawiających się

na terenie wielkich osiedli mieszkaniowych w Polsce. Realizacja tego celu wymaga-

ła określenia kierunków rozwoju i przemian zachodzących na terenie wielkich osiedli

mieszkaniowych, przedstawienia obecnej ich struktury społeczno-demograﬁ cznej oraz

analizy przeprowadzanych działań w zakresie rewitalizacji osiedli mieszkaniowych (do-

tyczących zarówno odnowienia budynków jak i działań społecznych). Diagnozę stanu

wielkich osiedli mieszkaniowych w Polsce przeprowadzono na podstawie istniejącej

literatury z zakresu architektury, geograﬁ i społeczno-ekonomicznej oraz socjologii. Po-

niższy przegląd literatury opiera się celowo na opracowaniach zrealizowanych w Polsce

i w różnych okresach, ze szczególnym uwzględnieniem ostatniego 10-lecia, dzięki temu

możliwe jest przedstawienie zróżnicowania sytuacji wielkich osiedli mieszkaniowych

w okresie transformacji gospodarczej.

Na podstawie wstępnych wyników przyjęto założenie, że polskie wielkie osiedla

mieszkaniowe nie są tak zagrożone procesami degradacji społecznej jak inne osiedla

w krajach Europy Zachodniej. W celu uzasadnienia tej tezy, przeprowadzono analizę

osiedli mieszkaniowych w czterech wytypowanych miastach. Do badań wyznaczono:

ośrodki miejskie różniące się wielkością, liczbą ludności oraz lokalizacją w kraju, tj.

Poznań, Tarnów, Olkusz i Dzierżoniów. Przeanalizowano 8 zespołów mieszkaniowych;

osiedla wybrane do badań różnią się położeniem na terenie miasta (centralnym – pery-

feryjnym), czasem powstania (od osiedla powstałego w latach 50. po osiedla powsta-

łe w latach 80.), sposobem wykonawstwa (cegła – płyta), stanem własności zasobów

805756286.014.png

805756286.015.png

805756286.016.png

805756286.017.png

805756286.018.png

805756286.019.png

805756286.020.png

805756286.021.png

805756286.022.png

805756286.023.png

805756286.024.png

805756286.025.png

805756286.026.png

805756286.027.png

805756286.028.png

805756286.029.png

Rozdział 3. Wielkie osiedla mieszkaniowe – diagnoza stanu obecnego...

91

mieszkaniowych w okresie budowania (mieszkania zakładowe oraz spółdzielcze), pod-

jętymi działaniami rewitalizacyjnymi na terenie osiedla.

Charakterystyka zasobów mieszkaniowych została dokonana w oparciu o zestaw

dostępnych wskaźników ogólnych, technicznych oraz demograﬁ cznych. Wskaźniki

ogólne dotyczyły czasu powstania budynków na terenie osiedla, liczby budynków oraz

mieszkań, powierzchni osiedla, powierzchni użytkowej mieszkań w m 2 . Wskaźniki

społeczne dotyczyły liczby mieszkańców na terenie osiedla oraz liczby mieszkańców

w konkretnym budynku, dane dotyczące sytuacji ekonomicznej mieszkańców wyli-

czono na podstawie liczby mieszkańców zalegających z czynszem, ewentualnie liczby

mieszkańców korzystających z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej oraz poziomu

bezrobocia. Wskaźniki techniczne dotyczące stanu osiedli mieszkaniowych dotyczy-

ły wyposażenia w niezbędne instalacje elektryczne, gazowe, okablowanie (internet,

telewizja kablowa), wyposażenia budynku w windę, przeprowadzonych działań ter-

momodernizacyjnych. Przeprowadzono również wywiady w spółdzielniach dotyczące

podejmowanych działań rewitalizacyjnych, wymiany instalacji lub okien w blokach

mieszkalnych. Wizja lokalna osiedla dotyczyła przestrzennego usytuowania osiedla

w stosunku do centrum miasta, układu ulic, wyglądu osiedla, wysokości i gęstości

zabudowy, występowania na terenie osiedla przestrzeni publicznych, dostępu do trans-

portu zbiorowego oraz rozmieszczenia parkingów i dostępności do podstawowych

usług publicznych oraz prywatnych, otoczenia osiedla oraz występowania obszarów

o szczególnej atrakcyjności.

Dane zostały zebrane na podstawie wywiadów w spółdzielniach mieszka-

niowych, pozyskano także dane statystyczne z urzędu statystycznego, spółdzielni

mieszkaniowych oraz aktualnych dokumentów strategicznych dla miasta (np. Stu-

dium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Miasta, Strategii rewitaliza-

cyjnych, itp.).

3.1.3. Powstanie i uwarunkowania rozwoju wielkich osiedli mieszkaniowych

Szacuje się, że w Europie, z wyłączeniem krajów byłego ZSRR, w osiedlach zbu-

dowanych z elementów prefabrykowanych mieszka około 41 mln mieszkańców (Wę-

cławowicz 2007). Zdecydowana część ludności miejskiej mieszka w wielkich osiedlach

mieszkaniowych wybudowanych w 2. połowie XX wieku, w krajach Europy Wschod-

niej większość osiedli wielorodzinnych charakteryzuje się dużymi blokami, budowa-

nymi głównie przy wykorzystaniu technologii wielkopłytowej. Idea blokowisk została

jednak wykreowana w Europie Zachodniej, w odpowiedzi na gwałtowny rozwój miast,

powstało międzynarodowe stowarzyszenie architektów CIAM, które w 1933 r. uchwa-

liło Kartę Ateńską. Wytyczne, jakie określono dla przyszłej budowy miast, wskazywa-

ły na budowę domów wielorodzinnych, przy zachowaniu wolnej przestrzeni na tereny

zielone oraz oddzielenia terenów przemysłowych od mieszkaniowych. W pierwotnych

założeniach tereny mieszkaniowe osiedla miały być spójnie powiązane ze starszymi

dzielnicami miejskimi czy z centrum miasta, gdzie zlokalizowane były główne ośrod-

ki usługowe, miejsca pracy. Ponadto Karta Ateńska wyznaczała wzorce, które miały

805756286.030.png

805756286.031.png

805756286.032.png

805756286.033.png

805756286.034.png

805756286.035.png

805756286.036.png

805756286.037.png

805756286.038.png

805756286.039.png

805756286.040.png

805756286.041.png

805756286.042.png

805756286.043.png

805756286.044.png

805756286.045.png

92

Katarzyna Gorczyca

zapewnić niezbędne minimum życiowe dla ludności o średnich i niskich dochodach.

Nieprzewidzianym impulsem do wcielenia postanowień Karty Ateńskiej była II wojna

światowa, głód mieszkań w zniszczonych miastach i ogromne moce w przemyśle beto-

nowym, które należało przystosować do celów pokojowych (Wołodźko 2004).

Przyczyny budowania dużych osiedli mieszkaniowych (Musterd, Kempen 2005):

– konieczność rozwiązania problemów mieszkaniowych powstałych po II woj-

nie światowej (luki mieszkaniowe powstałe w wyniku zniszczeń wojennych,

niskiej efektywności budownictwa w okresie wojennym),

– duża liczba osób migrujących ze wsi do miast,

– rozwój technologii (sprzyjających budowaniu takich osiedli, np. wielka płyta),

– przeświadczenie o wykorzystaniu nowoczesnej architektury w celu uzyskania

większej sprawiedliwości społecznej,

– chęć ochrony terenów wiejskich przed presją ze strony inwestorów,

– popyt na podniesienie standardu życia,

– konieczność przekwaterowania mieszkańców do innych mieszkań w związku

ze zniszczeniem starej substancji mieszkaniowej,

– konkurencja pomiędzy gminami w celu zapewnienia nowoczesnego mieszkal-

nictwa.

Obecnie znaczna część wielkich osiedli mieszkaniowych zlokalizowanych zarów-

no w Europie Wschodniej jak i w Europie Zachodniej znajduje się w kiepskim stanie

technicznym i boryka się z wieloma problemami społecznymi, co utrudnia prawidłowe

funkcjonowanie miast. W związku z tym w krajach Europy Zachodniej kładzie się silny

nacisk na rehabilitację i odnowę substancji mieszkaniowej wielkich osiedli mieszkanio-

wych.

W Polsce skala tego problemu jest również wysoka, w latach 1946-1993 liczba

ludności miejskiej wzrosła z 8 mln do 23,8 mln mieszkańców co oznacza, że większość

z tej ludności zamieszkała w wybudowanych w latach 1945-1990 osiedlach mieszkanio-

wych. Szacuje się, że od 7 do 8 mln Polaków, czyli około 20% populacji mieszka na tzw.

blokowiskach, z tego w budynkach wzniesionych w technologii prefabrykowanej miesz-

ka około 4 mln. Liczba ludności wielkich osiedli mieszkaniowych wzrosła zdecydowa-

nie w dużych miastach, np. w Krakowie szacuje się, że w latach 1945-1990 około pół

miliona osób (to jest blisko 2/3 populacji miasta) zasiedliło nowe osiedla mieszkaniowe,

co było bezpośrednio związane ze zwiększeniem się liczby mieszkańców Krakowa w la-

tach 1946-90 z 300 do 750 tys. Podobnie ponad połowa ludności Poznania, Gdańska,

Łodzi zamieszkuje wielkie osiedla mieszkaniowe, a w miastach, które po wojnie były

bardzo mocno zniszczone, czyli w Warszawie, Wrocławiu i Szczecinie, ten odsetek jest

jeszcze większy (Basista 2001).

Zasoby mieszkaniowe ogółem wynoszą 12,88 mln lokali w 2006 r., w tym liczba

zasobów mieszkaniowych w samych miastach wynosi 8,66 mln mieszkań o powierzchni

użytkowej 533,92 mln m 2 (na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS 2007). Spo-

śród miejskich zasobów mieszkaniowych najwięcej – 44% należy do osób prywatnych,

37% do spółdzielni mieszkaniowych oraz 13% do gmin, natomiast pozostałe zasoby

805756286.046.png

805756286.047.png

805756286.049.png

805756286.050.png

805756286.051.png

805756286.052.png

805756286.053.png

805756286.054.png

805756286.055.png

805756286.056.png

805756286.057.png

805756286.058.png

805756286.060.png

805756286.061.png

805756286.062.png

805756286.063.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

mieczysław ksiażek - materiały pomocnicze do studiów w zakresie historii urbanistyki.pdf (22491 KB)
Rewitalizacja terenów otwartych w osiedlach z wielkiej płyty.pdf (1423 KB)
M. Szczepańska - Miasto Ogród, dawniej i dziś.pdf (1682 KB)
Nowe zespoły mieszkaniowe w miastach europejskich.pdf (816 KB)
Karta Atenska 2003_PL.pdf (141 KB)

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin