A. Konarzewska, Strategia Unii Europejskiej wobec regionu Morza Czarnego.pdf

STRATEGIA UNII

EUROpEJSkIEJ WOBEC

REGIONU MORzA CzARNEGO

Anna

Konarzewska

OBSzAR MORzA CzARNEGO STOpNIOWO zAJMUJE

CORAz WAżNIEJSzE MIEJSCE W pOlITyCE UNII

EUROpEJSkIEJ, SOJUSzU półNOCNOATlANTyCkIEGO

I STANóW zJEDNOCzONyCh. REGION TEN STANOWI

GEOGRAfICzNą GRANICę MIęDzy EUROpą A AzJą ORAz

ODGRyWA ROlę MOSTU łąCząCEGO ROSJę z zAChODEM.

WRAz z pRzyJęCIEM BUłGARII I RUMUNII DO OBU

ORGANIzACJI, zNACzENIE TEGO REGIONU WzROSłO

zE WzGlęDU NA JEGO pOłOżENIE NA SzlAkU TRAS

hANDlOWyCh I NA SkRzyżOWANIU DRóG pRzESyłU

SUROWCóW ENERGETyCzNyCh z REGIONU MORzA

kASpIJSkIEGO DO EUROpy ORAz z pOWODU ROzWIJAJąCEJ

SIę DzIAłAlNOśCI zORGANIzOWANyCh GRUp

pRzESTępCzyCh I TERRORySTyCzNyCh, kTóRE MOGą

zAGROzIć STABIlIzACJI NA kONTyNENCIE EUROpEJSkIM.

W zWIązkU z pOWyżSzyM, pRzyJęCIE kOMplEkSOWEJ

I SpóJNEJ STRATEGII UNII EUROpEJSkIEJ WOBEC pAńSTW

TEGO REGIONU JEST klUCzOWE DlA BEzpIECzEńSTWA

CAłEGO kONTyNENTU EUROpEJSkIEGO.

Dotychczas współpraca z państwami czarnomorski-

mi odbywała się na podstawie zawieranych w formule

dwustronnej porozumień o partnerstwie i współpracy

oraz w ramach programów pomocowych (m.in. TACIS,

TRACECA i INOGATE). Jednak po przyjęciu do

Wspólnoty Rumunii i Bułgarii wydaje się, że Unia

Europejska powinna stworzyć całościowy dokument

określający ramy współdziałania z państwami tego

regionu. Działania te mogą okazać się też korzystne

372

BEzpIECzEńSTWO NARODOWE

III-IV - 2007 /5-6

dla polski ze względu na włączenie

Ukrainy, Mołdowy i państw kauka-

skich do tego programu.

Sytuację geostrategiczną w ba-

senie Morza Czarnego kształtują

różnorakie czynniki. Do pozy-

tywnych należy zaliczyć przede

wszystkim polityczne i ekonomicz-

no-społeczne możliwości pogłębia-

nia współpracy regionalnej oraz

współpracy z państwami trzecimi

i organizacjami międzynarodowy-

mi (dla Unii Europejskiej obszar

czarnomorski jest z pewnością

cennym rynkiem zbytu). Region

czarnomorski ma również duże

znaczenie dla bezpieczeństwa ener-

getycznego Europy, ponieważ jest

położony na trasie tranzytu ropy

naftowej i gazu ziemnego z obsza-

ru Morza kaspijskiego oraz całej

Azji środkowej. Wreszcie, Morze

Czarne stanowi naturalny

zNACzENIE REGIONU MORzA

CzARNEGO

po zakończeniu zimnej wojny

w basenie Morza Czarnego doszło

do ogromnych zmian politycznych

i gospodarczo-społecznych. proces

transformacji ustrojowej – wpro-

wadzenie demokracji i rządów

prawa – rozwija się dzięki zwięk-

szonej obecności Unii Europejskiej

i NATO na tym obszarze, przyjęciu

do Wspólnoty Bułgarii i Rumunii

oraz rozpoczęciu negocjacji akce-

syjnych przez Turcję.

Rys. 1. Państwa basenu Morza Czarnego

Źródło: „Does Europe Reed a Black Sea security Policy?”, wnioski z konferencji, zorganizo-

wanej przez New Defence Agenda, 20.09.2004

373

korytarz na drodze z Azji do

Europy i w związku z powyższym

ma kluczowe znaczenie dla bezpie-

czeństwa państw członkowskich

Unii Europejskiej, ponieważ może

być barierą dla działalności między-

narodowych grup terrorystycznych

i przestępczych, zajmujących się

nielegalną imigracją, przemytem

narkotyków, praniem brudnych

pieniędzy, handlem bronią, etc. 1

skich), które borykają się z liczny-

mi problemami związanymi z budo-

wą tożsamości narodowej, struktur

państwowych i społeczeństwa

obywatelskiego. 3

AkTORzy REGIONU MORzA

CzARNEGO

poziom bezpieczeństwa w re-

gionie Morza Czarnego jest pro-

duktem zróżnicowanych, często

sprzecznych, interesów leżących

tam państw. Turcja, Bułgaria

i Rumunia są członkami Sojuszu

północnoatlantyckiego; Ukraina

i Gruzja przy różnych okazjach

zgłaszały swoją chęć członkostwa

w organizacji i aktywnie uczestni-

czą w programie partnerstwo dla

pokoju. Natomiast Rosja rozwija

własne stosunki z NATO. z dru-

giej strony, Rumunia i Bułgaria

są członkami Unii Europejskiej,

Turcja prowadzi negocjacje ak-

cesyjne z organizacją, Rosja jest

strategicznym partnerem Unii,

a Ukraina i kraje południowe-

go kaukazu dążą do rozwinięcia

wzajemnych relacji ze Wspólnotą

na bazie Europejskiej polityki

Sąsiedztwa.

z drugiej strony, szczególną

uwagę trzeba zwrócić na nie-

stabilność polityczną regionu,

a także istnienie zamrożonych

konliktów etnicznych (między

Armenią i Azerbejdżanem o Górski

karabach, w Gruzji – Abchazja

i Osetia południowa, Mołdowie

– Nadniestrze i Rosji – Czeczenia),

związanych z różnicami etniczny-

mi, kulturowymi i religijnymi oraz

rywalizacją dawnych imperiów

(Turcja i Rosja). 2

W basenie Morza Czarnego

zderzeniu ulegają interesy trzech

grup – państw zachodnich (głów-

nie członków Unii Europejskiej

i NATO – USA – które udzielają

pomocy w procesie transformacji

politycznej i gospodarczo-społecz-

nej regionu), Rosji i Turcji (oba

państwa coraz bardziej zbliżają się

do siebie w celu zachowania poli-

tycznego status quo ) oraz poszcze-

gólnych państw regionu (Ukrainy,

Rumunii, Bułgarii, państw kauka-

Wydaje się, że strategia wobec

obszaru czarnomorskiego powin-

na włączyć do działania dwóch

kluczowych aktorów politycznych

i wojskowych – Turcję i Rosję.

374

BEzpIECzEńSTWO NARODOWE

III-IV - 2007 /5-6

Rosja prawdopodobnie będzie

sprzeciwiać się głębszemu zaan-

gażowaniu państw europejskich

i Stanów zjednoczonych w re-

gionie. Natomiast Turcja wydaje

się bardziej „przyjazna”. pragnie

jednak ona zachować dominującą

pozycję w zarządzaniu cieśninami

czarnomorskimi. Rosja i Turcja

będą dążyć do zachowania swojego

statusu regionalnych mocarstw

w basenie Morza Czarnego, wpły-

wając na politykę prowadzoną

przez mniejsze państwa tego ob-

szaru. W tym sensie, będą ze sobą

rywalizować o wpływy i poparcie.

Jednak z drugiej strony, może

dojść do pogłębienia ich stosun-

ków, będącego wynikiem obawy

przed pojawieniem się mocarstw

zewnętrznych (Unii Europejskiej

i Stanów zjednoczonych), zainte-

resowanych przejęciem dominacji

w tym regionie.

zakończenie zimnej wojny stało

się dla Turcji szansą na przejęcie

przywództwa na obszarze czar-

nomorskim z uwagi na położenie

geograiczne, przeszłość historycz-

ną, członkostwo w NATO i stra-

tegiczne partnerstwo ze Stanami

zjednoczonymi oraz rozpoczęcie

negocjacji akcesyjnych z Unią

Europejską. Wojna w Iraku i pro-

blem mniejszości kurdyjskiej

zachwiał jednak dotychczasowymi

wzorowymi kontaktami amery-

kańsko-tureckimi i przyczynił się

do zmian w dotychczasowej rów-

nowadze politycznej w regionie.

W konsekwencji, władze tureckie

zwróciły się w stronę Rosji i zaczęły

zacieśniać współpracę w dziedzinie

energetycznej, budownictwie i tury-

styce (obecnie Rosja jest trzecim co

do wielkości partnerem handlowym

Turcji). 4 Turcja dąży do zachowa-

nia stabilizacji w regionie w celu

1) M. Gustavsson, B.B. Coskun, The Black Sea as Boundary or Bridge? Implications of

EU and NATO Enlargement, and the Regional Security , raport Szwedzkiego Instytutu

Stosunków Międzynarodowych i Międzynarodowego Instytutu Badań nad pokojem

w Sztokholmie, Sztokholm, 28.11.2003, s. 11-12.

2) D.l. pumphrey, The U.S. and Europe Must Cooperate on Energy Strategy , Euro-

pean Affairs, jesień 2005 r. oraz E. Rumer, J. Simon, A Euro-Atlantic Strategy for the

Black Sea Region , Institute for National Strategic Studies, styczeń 2006 r.

3) A. Muniu pippidi, Black Sea Dilemas , Black Sea forum policy Brief nr 20, czerwiec

2006 r., s. 2 oraz O. Minchev, Major Interests and Strategies for the Black Sea Region ,

Institute for Regional and International Studies, Soia, wrzesień 2006 r., s. 3.

4) Rosja i Turcja dążą do zachowania prymatu na obszarze Morza Czarnego i kaukazu,

gdzie sytuacja jest kształtowana między grupą państw, która opowiada się za ścisłą

375

realizacji posiadanych długoter-

minowych interesów politycznych

i gospodarczych (dostęp do źródeł

surowców energetycznych, ochro-

na środowiska naturalnego Morza

Czarnego, tranzyt tankowców

przez cieśniny Bosfor i Dardanele),

a w następnym etapie – do prze-

kształcenia się w potęgę regionalną.

Należy podkreślić, że od pewnego

czasu intensywności nabrały kon-

takty Turcji z Rosją także w dzie-

dzinie energetycznej, przemysłowej

i telekomunikacyjnej. Obserwowane

obecnie oddalenie Ankary od Unii

Europejskiej (spowodowane czę-

ściowym zawieszeniem negocjacji

akcesyjnych) powoduje pogłębianie

stosunków turecko-rosyjskich, uła-

twiając tym samym Moskwie od-

nowienie jej pozycji i wpływów na

Bałkanach oraz w basenie Morza

Czarnego, będących przeciwwagą

dla zaangażowania amerykań-

skiego w tym regionie. To właśnie

poczucie wyobcowania względem

zachodu (głównie państw unijnych,

a ostatnio także USA) warunkuje

zbliżenie Turcji i Rosji. I to właśnie

stosunki z zachodem przesądzą

o tym, jak ścisła stanie się współ-

praca rosyjsko-turecka.

zasadniczy wpływ na rozwój sytu-

acji na Bliskim Wschodzie i w Azji

środkowej, co pozostaje w zgodzie

z politycznymi i gospodarczymi

interesami USA. pozycja Turcji

w tym regionie nabiera też szcze-

gólnego znaczenia w odniesieniu do

zacieśniania współdziałania w ra-

mach Szanghajskiej Organizacji

Współpracy, w której nie ma

miejsca na państwa zachodnie. 5

z drugiej strony, pośrednie wpływy

Turcji we wspomnianej organiza-

cji mogą spowodować sprzężenie

zwrotne, polegające na zaintereso-

waniu jej członków (w tym kontek-

ście głównie Chin i Rosji, mającej

naturalne interesy w regionie,

o czym niżej) rozwojem sytuacji

w basenie Morza Czarnego.

W związku z powyższym, kluczo-

wa w regionie wydaje się pozycja

Rosji, która za czasów związku

Radzieckiego, sprawowała władzę

na Ukrainie, w Gruzji, Armenii

i Azerbejdżanie. W chwili obecnej,

jej stan posiadania uległ znaczne-

mu zmniejszeniu, jednak interesy

polityczne i gospodarcze są nadal

ogromne. Dynamicznie rozwija

się handel z Turcją, która jest

jednocześnie jednym z głównych

partnerów rosyjskich w sferze

energetycznej.

Istnieje również pogląd, że ze

względu na zacieśnianie stosunków

Turcji z państwami muzułmański-

mi w Azji środkowej (Uzbekistan,

Turkmenistan, kazachstan

i kirgizja), państwo to może mieć

Należy jednak podkreślić, że

stosunki Rosji z innymi państwami

regionu, położonymi na obszarze

376

BEzpIECzEńSTWO NARODOWE

III-IV - 2007 /5-6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: