Romantyzm.pdf

Romantyzm

Ze względu na sytuację polityczną hasła romantyzmu w kulturze polskiej dłużej zachowały

żywotność, a epoka okazała się jedną z najważniejszych dla Polaków.

Utrata niepodległości sprawiła, że dużo silniej brzmiały hasła wolności, buntu, społecznej misji poety

i poezji. Polski romantyzm łączył w sobie typowe europejskie tendencje z cechami

charakterystycznymi tylko dla siebie, a wynikającymi z historycznych realiów.

Nazwa epoki

Dziś romantyzm to przede wszystkim nazwa nurtu ideowego i artystycznego, a także okresu w

którym tę prąd dominował. W takim znaczeniu używa się tego słowa, kiedy mówi się o epoce

romantyzmu albo ideach romantyzmu.

Romantyzm to także nazwa postawy życiowej, dla której charakterystyczne jest nieliczenie się z

rzeczywistością, nadmierna uczuciowość i marzycielstwo. W innym znaczeniu słowo romantyzm to

synonim malowniczości, niezwykłości, poetyczności.

Jednym z ważnych tematów polskiej literatury romantycznej są doświadczenia i przeżycia

emigranta, wędrowca, pielgrzyma. Historia zmusiła wielu Polaków do opuszczenia rodzinnego

kraju. O powrocie do ojczyzny marzyli legioniści Dąbrowskiego („z ziemi włoskiej do Polski”),

a później marzyły też liczne rzesze zesłańców i emigrantów po powstaniu listopadowym.

Romantyzm to prąd literacki i kulturowy rozwijający się w pierwszej połowie XIX w.

Jego zapowiedzią był sentymentalizm – kierunek umysłowy i literacki ukształtowany w drugiej

połowie XVIII w. w opozycji do klasycyzmu.

Epoka romantyczna wiąże się z tym co uczuciowe, nie poddające się regułom, tajemnicze i pełne

fantazji. Wystąpiła w wielu odrębnych odmianach narodowych, nie zawsze też wiązała się z

radykalnym przełomem, jaki na przykład miał miejsce w Polsce.

Poza krajem przymusowo przebywali zesłańcy. Po trzecim rozbiorze Polski, a zwłaszcza

po klęsce powstania listopadowego, tysiące polskich patriotów wywieziono na Sybir.

Wywózki na Syberię, czekające na więźniów kibitki opisuje między innymi Adam Mickiewicz

w Dziadów części III.

Za umowny początek romantyzmu w Europie zazwyczaj uważa się rok 1789 – rok wybuchu

rewolucji francuskiej. Niektórzy jednak widzą ten początek dopiero w roku 1815, kiedy to po upadku

Napoleona, na kongresie wiedeńskim ustalono nowy ład w Europie.

Po upadku powstania listopadowego, uciekając przed represjami ze strony zaborcy, na Zachód

ruszyła grupa prawie dziesięciu tysięcy Polaków. Ten jeden z największych ruchów emigracyjnych

ówczesnej Europy został nazwany Wielką Emigracją. Początkowo uchodźcy przyjmowani byli z

entuzjazmem jako „rycerze wolności”, jednak później doświadczali niechęci i niedostatku.

Większość z nich osiadła we Francji, gdzie najwcześniej zaczęło się rozwijać emigracyjne życie

polityczne. Zaciekłe spory polityczne emigrantów miały wpływ także na literaturę epoki.

Za umowny koniec romantyzmu europejskiego przyjmuje się wiosnę ludów w roku 1848, choć w

literaturze nowe tendencje realistyczne pojawiły się już wcześniej, w latach trzydziestych.

Preromantyzm

Już w latach siedemdziesiątych XVIIIw. przed romantycznym przełomem, można dostrzec w

kulturze bunt przeciwko oświeceniowemu racjonalizmowi i klasycyzmowi. Okraślamy to jako

preromantyzm. Wiązał się on z rozwojem sentymentalizmu i oznaczał zwrot ku uczuciowości i

zainteresowanie się naturą.

Romantyzm rozwinął się najwcześniej w Niemczech i Anglii i z tych właśnie krajów wywodzi się

wielu wybitnych twórców epoki.

Wydarzenia w Europie

1789 – wybuch rewolucji we Francji

1804 – Napoleon Bonaparte cesarzem Francuzów

1812 – klęska wyprawy Napoleona na Rosję

1815 – ustalenie nowego ładu w Europie na kongresie wiedeńskim

1821 – wybuch powstania greckiego przeciwko Turkom

1825 – powstanie dekabrystów w Rosji

1830 – rewolucja lipcowa we Francji

1830 – rewolucja belgijska

1837 – wstąpienie na tron Wielkiej Brytanii i Irlandii królowej Wiktorii

1848–1849 – Wiosna Ludów w Europie

Literatura zwróciła się w stronę ludzkich emocji oraz indywidualizmu w przekonaniu, że

oświeceniowe postrzeganie świata nie tłumaczy wielu zjawisk zachodzących w rzeczywistości.

Preromantyzm przyniósł także zainteresowanie historią (głównie średniowieczem) i twórczością

Szekspira.

Wydarzenia w Polsce

1795 – III rozbiór Polski

1797 – powstanie we Włoszech Legionów Dąbrowskiego

1807 – utworzenie Księstwa Warszawskiego

1815 – postanowienia kongresu wiedeńskiego, na którym ustanowiono nowy ład po klęsce

Napoleona: zamiast Księstwa Warszawskiego powstało podległe Rosji Królestwo Polskie

1818 – wydanie rozprawy Tadeusza Brodzińskiego O klasyczności i romantyczności, tudzież o duchu

poezji polskiej

1822 – wydanie Ballad i romansów Adama Mickiewicza – umowny początek romantyzmu polskiego.

1830 – wybuch powstania listopadowego

Po 1831 r. – Wielka Emigracja

1863 – wybuch powstania styczniowego – umowny koniec polskiego romantyzmu

Powstawały nowe formy i gatunki literackie, np. powieść gotycka.

Rozwój preromantyzmu niemieckiego wiąże się z twórczością poetów spod znaku Sturm und Drang

(‘burza i napór’). Stworzyli go poeci, którzy wyrośli w tradycji klasycystycznej, ale zaczęli buntować

się przeciw racjonalistycznej filozofii.

Sturm und Drang – Friedrich Maximilian von Klinger

Cierpienia młodego Wertera – Johann Wolfgang von Goethe

Zbójcy – Friedrich von Schiller

Portret romantyka

Można powiedzieć, że romantyk, to buntownik gloryfikujący wolność i sprzeciwiający się wszelkiej

niewoli – społecznej, narodowej, a także niewoli konwenansów towarzyskich i obyczajowych,

niewoli reguł i zasad obowiązujących w kulturze i literaturze.

Natura

Natura wyrażała istotę romantycznej filozofii, traktującej świat jako jedność materii i ducha. W

przyrodzie widziano to co pierwotne, czyste, absolutne. Romantyków fascynowała moc przyrody.

Romantycy podkreślali duchową więź łączącą ludzi z naturą

Romantycy postrzegali naturę w szczególny sposób. Była, według nich, obdarzona duszą, mogła czuć

i działać, a więc także zagrażać ludziom. Zmienna i pełna tajemnic, była także – w przeciwieństwie

do wytworów człowieka – wieczna. Jednocześnie twórcy romantyzmu podkreślali jedność ludzi i

natury, będących cząstkami tego samego kosmosu. Dzięki temu, jak sądzili, poznawanie przyrody

pozwalało człowiekowi na lepsze zrozumienie samego siebie.

Bohaterowie dziel tej epoki to zazwyczaj nonkonformiści, ludzie nie godzący się na

niesprawiedliwości świata. Z reguły są ludźmi młodymi – wedle romantyków tylko oni mogą

doprowadzić do zmiany świata, zlikwidować krępującą go niewolę

Romantyczni artyści także głosili potrzebę wolności i odrzucali klasycystyczne zasady ograniczające

swobodę twórcy.

Panteizm – koncepcja filozoficzna, według której Bóg i przyroda stanowią jedność.

Światopogląd romantyków

Romantycy odrzucili oświeceniowy racjonalizm, powrócili do idealizmu i mistycyzmu. Głosili

prymat wiary, uczucia i intuicji w poznawaniu świata. W tym okresie świat postrzegano jako jedność

składającą się z dwóch części: świata materialnego, który można poznać rozumem i zmysłami, oraz

świata duchowego, którego za pośrednictwem zmysłów nie da się poznać. Przy tym, zgodnie z

poglądami spirytualistów, świat materialny uważano za wtórny wobec świata ducha.

Bardzo popularne w romantyzmie podróże morskie dawały ludziom możliwość poczucia, że

uczestniczą w nieskończoności i wieczności. Ogrom morza pogłębiał jednocześnie poczucie

osamotnienia, uświadamiał człowiekowi kruchość jego życia i wielkość świata, w którym on sam jest

tylko prochem.

Cechy charakterystyczne dla romantycznych przedstawień natury to:

– nastrój tajemniczości i grozy

– noc, las, wiatr,

„Wrona gdzieniegdzie kracze

I puchają puchacze.”

(Lilie Mickiewicza)

– natura ożywiona

– elementy fantastyczne: rusałki, upiory, widma

Dla reprezentantów nowej epoki ważne były uczucia, a także intuicja, wiara, przeczucia i instynkty.

To one właśnie stanowiły dopełnienie racjonalnych narzędzi poznawczych, gdyż pozwalały dotrzeć

do obszarów, do których intelekt nie miał dostępu.

Romantycy dostrzegali dualizm świata traktowanego jako jedność składającą się z wielu sprzeczności

(antynomii), takich jak: duch i materia, uczucie i rozum, dobro i zło, jednostka i zbiorowość.

Metafizyka – dział filozofii zajmujący się rozważaniem podstawowych zasad dotyczących istnienia;

także nauka o tym, co – jako niematerialne – nie podlega poznaniu za pomocą zmysłów.

Historia

Romantycy interesowali się przeszłością. Antyczne ruiny, średniowieczne zamki i kościoły często

bywały tłem albo też tematem ich utworów.

Historia była także przedmiotem głębszej refleksji. Starano się określić prawa rządzące porządkiem

dziejów i dzięki temu wytłumaczyć problemy teraźniejszości.

Historiozofia – filozofia historii, rozważania filozoficzne na temat sensu historii, praw, które nią

rządza, przyczyn i skutków procesów dziejowych.

Prowidencjalizm – pogląd historiozoficzny zakładający, że historia jest realizacją planów Boga.

Indywidualizm

Myśliciele romantyzmu pojmowali człowieka jako byt osobny, niepowtarzalny, niepodobny do

innych.

Romantycy ukazywali bohaterów wyjątkowych, buntowników lub odrzuconych przez społeczeństwo,

geniuszy, proroków. Ich los był zwykle tragiczny, jednak odgrywały one niezwykle ważne role :

przyczyniały się do rozwoju ludzkości, wytyczały nowe horyzonty, przekraczały granice poznania i

były siłą napędową dziejów.

Za pomocą odwołań do przeszłości romantycy przedstawiali także problemy współczesności. W

Konradzie Wallenrodzie Adam Mickiewicz zastosował tzw. maskę historyczną. Wydarzenia na pozór

dotyczą średniowiecza, a w rzeczywistości utwór mówi o sposobach skutecznej walki z zaborcami,

co sugeruje zresztą motto utworu. Maska historyczna pomogła Mickiewiczowi zmylić cenzurę.

Gotycyzm – tendencja występująca w kulturze drugiej połowy XVIII i początku XIXw. Związana z

zainteresowaniem wiekami średnimi. Przejawiała się w umieszczeniu akcji utworów w

średniowieczu czy w scenerii starych zamków. Zainteresowanie budziła też obyczajowość

średniowiecznych rycerzy, wyznawany przez nich system wartości.

Bohater utworów często ponosił klęskę, nie realizował swoich celów, np.:

Kochanek dążył do harmonii dusz z ukochaną, ale w ziemskim życiu było to niemożliwe,

Poeta był niezrozumiany przez współczesnych,

Nowe idee były przez nich odrzucane.

To cierpienie i odrzucenie mogło być bodźcem dodającym sił do życia, lub, gdy stawało się nie do

zniesienia, romantycy szukali wybawienia w samobójczej śmierci.

Osjanizm – zespół tendencji występujących w literaturze na przełomie XVIII i XIXw. Ich źródłem

były Pieśni Osjana – cykl rzekomo autentycznych pieśni celtyckich, opublikowanych w latach 1760 –

1763 przez Jamesa Macphersona Tytułowy Osjan – stary, niewidomy król – opowiada w nich o

walkach Celtów w obronie wolności. Później okazało się, że Macpherson sam napisał Pieśni Osjana,

ale nie zmniejszyło to popularności utworu. Romantycy znaleźli w nim to, co lubili – wolność,

historię, duchy, egzotykę, dziką przyrodę.

Naród.

Nowożytna idea narodu powstała właśnie w romantyzmie i ma związek z jednej strony z rewolucją

francuską i działaniami napoleona, z drugiej zaś strony z koncepcjami filozofów niemieckich.

Sukces rewolucji francuskiej dowiódł, że naród – zwany wówczas często ludem – może być władcą

dziejów. Wnioski z tego wyciągnął Napoleon, który ogłosił się cesarzem Francuzów (nie Francji!).

Niektórzy myśliciele niemieccy uznali, że tym co ustanawia naród, są ziemie przodków, dziedzictwo

krwi i wspólna przeszłość, a niektórzy wierzyli, że jest ona wspólnotą ustanowioną przez Boga.

W polskim romantyzmie koncepcja narodu jako podmiotu historii i zbiorowości stworzonej przez

Boga była szczególnie ważna, ponieważ nie istniało państwo polskie. Zachowanie wartości

narodowych dawało więc nadzieję na przetrwanie narodu.

Charakterystyka postaw romantycznych:

Bajronizm – postawa życiowa wzorowana na bohaterach stworzonych przez George’a Byrona i na

nim samym – samotny indywidualista, niezrozumiany przez tłum, dumny, tajemniczy – nikt do końca

nigdy nie pozna jego imienia czy przeszłości. Skłócony ze światem, buntownik przeciwko zastanym

formom. Ale jest aktywny – walczy o ideały, szczęście osobiste, mści się. Jego jedyną słabością jest

kobieta, którą kocha. Dla niej waha się: zabić, czy podeptać prawa. Mimo zemsty przegrywa, umiera

samotnie.

Werteryzm – postawa na wzór bohatera Geothego – Wertera. Nadwrażliwiec odczuwający

Weltschmerz (ból istnienia), nieszczęśliwie zakochany. Nieprzystosowany do życia, buntuje się

przeciw normom społecznym. Ukojenie znajduje w obcowaniu z naturą, ale nie na tyle by

rozczarowanie światem nie popchnęło go do samobójstwa.

Ludowość

W epoce romantyzmu nastąpiła nobilitacja tego, co ludowe.

Dla artystów romantycznych ludowe wierzenia czy legendy nie były zabobonami, lecz źródłem

inspiracji. Dostrzegano w obyczajach i kulturze wiele prawd i wskazań moralnych Twórcy cenili też

naturalność i prostotę.

Walenrodyzm – postawa stworzona przez Adama Mickiewicza. Bohater, walcząc za słuszną ideę,

postępuje nieetycznie, jest spiskowcem, zdrajcą, sabotażystą. To postać aktywna. Nie jest słaby – to

on inicjuje działania. Tragiczny – mimo miłości ukochanej historia nie pozwala mu być z nią w

szczęściu i spokoju, swoje życie poświęca sprawie i przegrywa na niwie osobistej.

Pisarze romantyczni odwoływali się często do ludowych wierzeń, legend, obyczajów. Na przykład

Mickiewicz nawiązał w swoim dramacie Dziady do starego pogańskiego obrzędu. Także ballady tego

poety, jak choćby Lilie, Świteź czy Świtezianka, wzięły swój początek z ludowych opowieści.

W utworach romantycznych pojawiają się często postacie z ludu: strzelec, prosta dziewczyna,

pustelnik. W swojej twórczości romantycy nawiązywali do formy pieśni ludowej i ballady, a do

języka swych utworów wprowadzali elementy gwary. Naśladowali także styl ludowy, który

wyróżniają zrytmizowane powtórzenia, powiązanie opisu uczuć bohatera z obrazami natury.

Bohater Faustowski – człowiek, który dąży do osiągnięcia pełni wiedzy i odrzuca wszelkie

przeszkody stojące na drodze do realizacji celów.

Winkelriedyzm – nazwa od imienia szwajcarskiego bohatera narodowego, o którym Kordian mówił

w swoim monologu na Mont Blanc. Przeciwstawianie się koncepcji biernego cierpienia. Jeśli trzeba –

należy poświęcić własne życie. Według Słowackiego lepsza jest klęska niż brak działania, który

sprawia, że ludzie popadają w marazm i nie potrafią się zmobilizować do czynu, kiedy jest on

konieczny.

Jedną z przyczyn fascynacji ludowością było przeświadczenie, że lud – jako nieskażony

racjonalizmem – jest bliższy rozumienia zasad rządzących światem. Romantycy chętnie przejęli

ludowe poglądy na świat, zgodnie z którymi to, co materialne, łączy się z tym, co duchowe – stąd tak

często pojawiają się w ich utworach syreny, świtezianki, duchy zmarłych. Ludowe korzenie ma także

romantyczne spojrzenie na przyrodę.

Inne pojęcia

Prometeizm – sposób postępowania, którego celem powinno być dobro narodu czy ludzkości.

Gotowość do walki o prawa ogółu, wolność itp., choćby przyszło je okupić cierpieniem.

Ojczyzna

Polscy emigranci, którzy z powodów politycznych nie mogli wrócić do Polski, idealizowali ją we

wspomnieniach, widząc w niej raj. Taki obraz przeciwstawiano wielkim miastom Zachodu, między

innymi Paryżowi i Londynowi, widząc nich wspaniałość pozorną, zepsucie obyczajów i tryumf

pieniądza.

Można jednak także znaleźć – przede wszystkim w twórczości Słowackiego i Norwida – inny obraz

ojczyzny: kraju ludzi niedojrzałych, kłótliwych, niezdolnych do wspólnego, rozsądnego działanie,

zapóźnionych cywilizacyjnie.

Mesjanizm – koncepcja historiozoficzna, przyrównanie męczeństwa Polski do męczeństwa

Chrystusa. Przekonanie, że wybrane jednostki (albo naród) mogą zbawić ludzkość.

Cechy charakterystyczne romantyzmu w sztukach plastycznych:

- bunt przeciw regułom klasycyzmu

- nastrojowość, duchowość, uczuciowość

- szkicowość, dynamizm kompozycji

- kontrast światłocieniowy

- emocje wyrażone barwą

- bogata paleta barw

- tematy i motywy: natura, ludowość, egzotyka, historia.

Orientalizm

Romantyków fascynowało to, co niezwykłe, zaskakujące, egzotyczne. Stąd ich zainteresowanie

kulturą Wschodu, odmiennymi obyczajami, także dziką wschodnią przyrodą. Orient był dla artystów

romantycznych ważnym źródłem inspiracji. W ich dziełach można odnaleźć dużo „orientalnych”

odwołań, zwłaszcza do kultury arabskiej.

W polskiej kulturze pierwszej połowy XIX w. widoczne są wpływy Orientu. Po części wynikały one

z romantycznej mody, ale w pewnym stopniu także z naturalnego obcowania z kulturą Wschodu na

kresach dawnej Rzeczypospolitej. Z tego też powodu polski orientalizm to raczej wpływy tureckie i

tatarskie, w niewielkim stopniu chińskie czy indyjskie.

Gatunki literackie romantyzmu:

Ballada

Gatunek pierwotnie związany z muzyką, śpiewem, o charakterze synkretycznym, łączący elementy

liryczne (subiektywność narracji) z epickimi (fabuła) i dramatycznymi (elementy dialogowe).

Tematem tego typu utworów są wydarzenia niezwykłe, związane z bohaterami legendarnymi,

historycznymi, a także wydarzenia cudowne, fantastyczne. Fabuła ballady jest szkicowa, tajemnicza,

skupiona najczęściej

Epistolografia

Dział piśmiennictwa obejmujący twórczość listowną; w węższym znaczeniu – sztuka pisania listów.

Wśród listów wyróżnić można prywatne, nie przeznaczone dla czytelników postronnych, oraz

publiczne, na przykład listy otwarte.

Gawęda szlachecka

Występujący tylko w literaturze polskiej gatunek literacki, który wiąże się z kulturą szlachecką.

Obejmuje opowiadania o luźnej kompozycji, pełne dygresji, powtórzeń, zwrotów do słuchaczy. Na

plan pierwszy wysuwa się w nich narrator – sarmacki gawędziarz, mówiący o swoich przodkach.

Dramat romantyczny

Gatunek dramatu nie przeznaczony do wystawiania w teatrze.

- synkretyzm rodzajowy (dialog, opowiadanie, partie liryczne w formie długich monologów).

- Zerwanie z zasadą trzech jedności

- Inwersja czasowa

- Fabuła o luźnej kompozycji, sporo luźnych epizodów, otwarta kompozycja – brak wyraźnego ciągu

przyczynowo-skutkowego.

- Wydarzenia realistyczne pomieszane z fantastycznymi, tragiczne z humorystycznymi

-Bohater romantyczny.

-Bohater jest dynamiczny, zmienia się podczas akcji utworu.

Antyk w romantyzmie

-Romantyczny motyw artysty ponad tłumem ma antyczne korzenie.

Średniowiecze w romantyzmie

-Zafascynowanie mrokami średniowiecza, zamkami, rycerzami, królami, historią, legendami.

Barok w romantyzmie

-Mickiewicz i Słowacki zachwycali się patriotyczno-religijną poezją konfederacji barskiej.

-Mickiewicz Sarmatów przedstawił nostalgicznie. Słowacki widział i wyliczał ich wady.

Poemat dygresyjny

Gatunek poezji wierszowanej łączący elementy epickie z lirycznymi (subiektywizacja narracji), silnie

nasycony elementami dyskursywnymi. Poemat dygresyjny odznacza się luźną, fragmentaryczną

kompozycją, jego epizody łączy najczęściej postać bohatera. Fabuła poematu dygresyjnego ma

charakter pretekstowy, na jego pierwszym planie istnieje narrator(często jako maska autora) snujący

różnorodne dygresje, dowolnie ingerujący w kształt fabuły, komentujący jej bieg, toczący dialog i

swoistą grę z czytelnikiem. Narrator traktuje rzeczywistość z ironią, toczy także spory ideowe, snuje

refleksje filozoficzne.

Romantyzm w pozytywizmie

-Złożony stosunek: negacja walki zbrojnej, miłości, irracjonalności, wyobcowania artysty, kult

poległych powstańców, wieszczów, zachwyt nad naturą

Romantyzm w Młodej Polsce

-Epoka ta w pełni korzystała z dorobku romantyków; kultu sztuki, indywidualizm, samotność i

niezrozumienie artysty przez tłum, nastrojowe smutki, melancholia.

-Zafascynowanie twórczością Norwida, mistycyzmem Słowackiego, kult Mickiewicza.

Powieść gotycka

Typ powieści, geneza tego gatunku jest związana ze zwrotem artystów romantycznych ku

przeszłości, zwłaszcza średniowiecznej. Akcja utworów toczy się w gotyckich zamkach, opactwach.

Towarzyszy jej atmosfera tajemnicy, mroczna sceneria i nastrój grozy. Bohaterowie przeważnie

zostają uwikłanie w liczne intrygi niemalże o charakterze sensacyjnym.

Romantyzm w dwudziestoleciu

-Zajmowano się sprawami w myśl hasła „ Ojczyzna moja wolna, wolna… więc zrzucam z ramion

płaszcz Konrada”(Słonimski).

-Boy-Żeliński stał się rzecznikiem odbrązawiania ideałów, ukazywania ludzi wielkich z ich wadami i

błędami

Powieść historyczna

Gatunek epicki, którego istotą jest obecność historycznej relacji wątków fikcyjnych. W ten sposób

artyści pragnęli ożywić opowieść o dawnych czasach, opisać je w taki sposób, aby przed

czytelnikiem pojawiały się obrazy z przeszłości – „żywe” i „prawdopodobne” w swojej

obyczajowości i psychologii. Romantyczna powieść historyczna to dzieło, w którym czuć tchnienie

emocji w historii.

Romantyzm w czasie wojny

-Podobieństwo tematyki: patriotyzm, obowiązki względem ojczyzny, kategorii wolności,

poświęcenia, ofiary, moralności.

-Rewolucja socjalistyczna w środkach wyrazu odwoływała się do romantycznego nurtu

rewolucyjnego, buntu – zwłaszcza do poetów krajowych.

-W późniejszych czasach w Słowackiego i Mickiewicza eliminowano mistycyzm i towianizm.

Cenzura usuwała i niechętnie dopuszczała do druku wszelkie antyrosyjskie nawiązania

-„Trans-Atlantyk” Gombrowicza to polemika z mitami narodowymi, zwłaszcza tymi generowanymi

przez ‘Pana Tadeusza’.

-Instytut Literacki w 1946r. wydał „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego” z

przedmową Herlinga-Grudzińskiego – spólne doświadczenie emigracji

Powieść poetycka

Gatunek poezji narracyjnej (wierszowanej) o charakterze synkretycznym, łączący elementy epickie,

liryczne (subiektywizacja narracji) i dramatyczne. Fabuła powieści poetyckiej posiada konstrukcję

fragmentaryczną (często nie respektuje praw chronologii), dużą rolę odgrywa w niej tajemniczość,

niedopowiedzenie i nastrój, w jej centrum znajduje się wydarzenie dramatyczne (bądź ciąg

skumulowanych wydarzeń tego typu). W powieści poetyckiej dochodzi do redukcji dystansu między

narratorem a bohaterem (często maską autora), którego los jest nie tylko opowiadany, ale i

komentowany, a także miedzy narratorem a czytelnikiem – narrator prowadzi z nim dialog, odsłania

swoje myśli, uczucia, przeżycia.

Romantyzm w PRL-u

- Zniewolenie, bunt, walka o niepodległość, powiązanie patriotyzmu z religią, wyraźny podział na

dobro i zło – proweniencja romantyczna.

Johann Wolfgang Goethe – Król olszyn

Utwór ten jest świetnym przykładem romantycznego postrzegania świata. Jak na balladę przystało,

ma akcję: oto przez las pędzi jeździec trzymając w ramionach umierającego syna. Nie zdąży dowieźć

go do celu, ale nie to jest istotne. Ważne jest widzenie wiara – zupełnie inne w przypadku ojca i syna.

Ojciec kieruje się rozumem i świadectwem zmysłów: widzi noc, las, mgłę.

Dziecko widzi więcej: świat i postać króla olszyn.

Kto ma rację? Otóż według romantyków są to wizje równoprawne, świat tworzą dwie rzeczywistości:

naturalna i duchowa. Utwór można odczytać jako dyskusję racjonalisty z romantykiem.

Można więc sądzić, że związek Wertera (upokorzenie go podczas wizyty u księcia, poniżenie

go ze względu na mieszczańskie pochodzenie) z bohaterką tej książki także mógł mieć związek

z tym dramatycznym krokiem, jakim było odebranie sobie życia.

George Gordon Byron - Giaur

W tym utworze Byron przedstawił piękną miłość zniszczoną przez okrutne prawa, ale silniejszą niż

śmierć. Giaur, tajemniczy przybysz z Wenecji, pokochał piękną Leilę, należącą do haremu Hassana.

Gdy ten kazał utopić wiarołomną nałożnicę, Giaur zabił go, a po dopełnieniu zemsty zamknął się w

klasztorze. Na łożu śmierci bohater mówił do spowiednika:

„Kochałem, Ojcze – o, nie – ubóstwiałem –

Lecz to są słowa, słowo często kłamie –

Ja miłość moją czynem pokazałem […]”.

Cierpienia młodego Wertera – Johann Wolfgang Goethe.

1. Kim jest Werter we własnym mniemaniu?

Artystą, przez to człowiekiem wybitnie wrażliwym, dostrzegającym więcej niż przeciętni

ludzie.

2. Dlaczego wśród lektur Wertera znalazł się Homer, a potem pieśni Osjana?

Homer Wertera uspokajał, lecz gdy po załamaniu się jego wewnętrznego spokoju Werter

zmienia się z klasyka w nieszczęśliwego romantyka, to w pieśniach Osjana znajduje uczucia

odzwierciedlające jego gniew, smutek, ból i niepokój.

3. Jacy ludzie są Werterowi szczególnie bliscy?

Werter ceni ludzi szczerych, prostych, naturalnych, dlatego szczególnie bliscy są mu: dzieci,

parobek, matka i szaleniec, którzy swą naturalnością zyskują sympatię Wertera.

4. Kto budzi w nim gniew i odrazę?

Arystokracja – jako społeczność sztuczna, w masce konwenansów, pyszna, dumna i leniwa

W późniejszym czasie Albert – w przeciwieństwie do Wertera jest spokojny, opanowany,

zachowuje dystans. Poza tym, to on ‘odbiera’ Werterowi Lottę, jest dla Wertera wrogiem i

przeszkodą.

5. Jaki jest jego stosunek do wykształcenia, wiedzy, rozumu?

Werter ceni rozum, jest człowiekiem wykształconym, oczytanym, ale wyznaje prymat uczuć

nad rozumem.

6. Jakie znaczenie nadaje słowom „serce” i „natura”?

Werter w naturze znajduje ukojenie, kontakt z przyrodą go wycisza i pomaga odnaleźć samego

siebie.

Werter zamiast patrzeć rozumem, patrzy na świat przez pryzmat serca, jest impulsywny i

uczuciowy. Serce to też synonim duszy, a ją uważa za przeznaczoną i stworzoną dla Lotty,

wierzy, że jeśli nie może być z Lottą tu, na ziemi, to ich serca na pewno połączą się po śmierci.

7. Czym jest wg niego miłość?

Sensem i celem życia.

Miłość niespełniona, nieszczęśliwa staje się jego trucizną i przyczyną śmierci.

8. Dlaczego popełnia samobójstwo?

Nie mogąc rozwiązać swojego dylematu miłosnego Werter postanawia wyjechać,

pozostawiając Lottę i Alberta, pozwala aby nic nie mąciło ich szczęścia. Nic jednaj nie pomaga

na tkwiące w nim oraz nawarstwiające się problemy, popada w depresję. W pisanych przez

siebie listach coraz silniej ujawnia depresyjne nastroje, nie jest zdolny do przerwania owego

stanu, który doprowadza go w końcu do samobójstwa.

Na biurku Wertera znaleziono otwartą książkę, którą musiał czytać w ostatnich chwilach

swojego życia. Była to Emilia Galotti G.E.Lessinga, w której autor przedstawił bezsilność

mieszczaństwa wobec władzy i bezprawia szlacheckiego. Tytułowa bohaterka wraz z ojcem, by

zachować godność osobistą i nie ugiąć się przez żądaniami księcia, popełniają samobójstwo.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: