administracja.doc

Administracja

Nauka:

- to działalność ludzi mająca na celu poznanie rzeczywistości wyrastająca z potrzeby jej opanowania, przekształcenia, obejmująca proces badania i jego wyniki oraz nauczanie o tych wynikach.

- to ogół zgromadzonej uporządkowanej i należycie uzasadnionej wiedzy.

- jest rozwijana i doskonalona poprzez ciągłe badania, których wyniki ujmuje się w system pojęć a zachodzące procesy sprzyjają wypracowaniu sądów o rzeczywistości, sądów dowiedzionych, sprawdzonych, prawdziwych.

Administracja - system ten występuje w całej historii ludzkiej cywilizacji (odkąd ludzie zaczęli żyć w grupach) Podstawowym impulsem do stworzenia tego systemy było: ściąganie podatków, budownictwo, obrona, usługi i rolnictwo. Wyrażenia administracyjne wywodzą się z języka łac. Administrować, administrator, administracyjny

Nauka administracji cechuje się tym, iż dotyczy pewnych procesów występujących w administracji, ale także podejmuje problematykę jej struktury i sposób działania. Bada nie tylko stan faktyczny opiniując o nieprawidłowościach, ale także stawia hipotezy i bada ogół zjawisk zachodzących w aparacie wykonawczym państwa. Zalicza się ją do nauk społecznych stosujących metody empiryczne, zajmujące się funkcjonującym w danym państwie aparatem administracyjnym.

Administrare - działalność wielce złożona, aktywność wykonawcza, systematyczna i trwała.

Klasyfikacja „wiedzy administracji” może być dokonana następująco: nauka prawa administracyjnego, nauka administracji, polityka administracyjna.

Ten podział dowodzi, iż pojęcia te nie są tożsame. Jeżeli chodzi o pierwsze pojęcie to jest ono związane z prawem, czyli administracji wchodzącej w skład gałęzi prawa, w postaci prawa administracyjnego. Podejmuje, więc problematykę norm prawnych, stosunków prawnych, kompetencji, granic prawnych itd.

Nauka administracji zajmuje się istniejącymi i rzeczywistymi działaniami tego mechanizmu państwowego, jakim jest aparat administracyjny, analizuje działania poszczególnych podmiotów a także zwraca uwagę na nieprawidłowości i konieczność zmian.

Polityka administracyjna odnosi się do działania państwa w związku administracją.

Do podstawowych zagadnień prawa administracyjnego ustrojowego należą kwestie odnoszące się podmiotów administracji publicznej, urzędów, klasyfikacji organów administracyjnych, władztwa organizacyjnego, uprawnień i właściwości oraz zasad powiązania organów administracji publicznej.

Aparat administracyjny - określenie obejmujące strukturę administracji jako organizację różnorakich jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji publicznej, takich jak organy administracji publicznej (rządowej, samorządowej), zakłady publiczne, przedsiębiorstwa użyteczności publicznej (komunalne), organizacje społeczne, korporacje, a nawet upoważnione osoby prawne. Aparat administracyjny można podzielić na jednostki funkcjonalne np. ośrodki służby zdrowia, terytorialne, centralne, wojewódzkie, powiatowe, okręgowe oraz organizacyjne np. rządowe, samorządowe.

GŁÓWNE MODELE USTROJOWE:

- ustrój administracji określa się jako całokształt zasad organizacji i funkcjonowania administracji publicznej - jest to wykładnia prawa administracyjnego ustrojowego w sensie ogólnym

- ustrój administracji pojmowany może być również jako system organizacyjny oparty na prawie (struktura organizacyjna), w ramach którego wykonywana jest administracja publiczna - wykładnia w sensie szczegółowym

- mechanizm działania całej struktury, w tym poszczególnych składników, obejmujący więzi funkcjonalne pomiędzy nimi i reguły oraz tryb postępowania, mający na celu zapewnienie sprawnego , bezkolizyjnego funkcjonowania całego systemu i konkretnych jego fragmentów.

Administracja może być budowana według różnych założeń modelowych. Zasadniczo wyróżniamy dwa podstawowe modele organizacji i funkcjonowania administracji publicznej:

- centralistyczny

- zdecentralizowany (decentralistyczny).

W naukach administracyjnych, pewne znaczenie mają rozwiązania podejmowane przez specjalistów od zarządzania. Ważnymi przedstawicielami nauki zarządzania są: L. Von Stein, F.W. Taylor, K. Adamiecki, H. Fayol, E. Mayo do ich teorii odwołują się również pewne rozwiązania w funkcjonowaniu administracji.

Lorenz Von Stein połączył charakterystykę rzeczywistej administracji z polityką i ekonomią państwa. Doszedł on do wniosku, iż administracja zajmuje znaczną część działalności państwa za wyjątkiem działalności ustawodawczej. Prezentuje on cechy które łączą wszystkie podmioty administracji a także opisuje konkretne jej podmioty.

Friedrich Winslow Taylor twórca jednego z pierwszych systemów nauk organizacji pracy, tzw. tayloryzmu. Problematyka naukowej organizacji pracy; nauka administracji związana z nauką o zarządzaniu. Opracował zbiór reguł odnoszący się do podnoszenia wydajności pracy poprzez dobór odpowiednich ludzi, właściwe warunki organizacyjne i techniczne pracy.

Karol Adamiecki – twórca nauki organizacji i kierownictwa. Sformułował trzy prawa:

Prawo harmonii doboru.

Prawo harmonii działania organów pracy zbiorowej.

Optymalna produkcja.

Henry Fayol – jeden z twórców naukowych podstaw organizacji pracy i zarządzania. Funkcja administracji w organizacji przemysłowej:

przewidywanie

organizowanie

rozkazywanie

koordynowanie

kontrola

Podział ten znalazł zastosowanie w pracach nad administracją publiczną, które miały na celu usprawnienie technik administrowania. Doświadczenia poczynione w przedsiębiorstwie zostały przeniesione na teren aparatu państwowego.

Elton Mayo – zajmował się socjologią przemysłową. Twórca teorii Human Relations. Kierunek tzw. stosunków międzyludzkich miał pewne znaczenie dla naukowego poznania administracji, a badania w tym zakresie obejmowały głównie prywatne organizacje przemysłowe.

Rys historyczny administracji publicznej:

Czynniki kształtujące administracje:

1. potrzeby społeczne

2. doświadczenie pracowników

3. otoczenie zewnętrzne

4. grupy interesów

5. autorytety

6. finanse

W dobie monarchii absolutyzmu oświeceniowego 1682-1809 r. sytuacja przedstawiała się następująco. Początek jej dały hasła oświeceniowe. Domagano się reform społecznych i ustrojowych. Monarcha uznaje niektóre zasady umowy społecznej pomiędzy sobą a społeczeństwem. Naród przyznaje mu pewne wolności np. religijne jednocześnie jednak pozostaje monarchą absolutnym, sprawującym władzę nad wszelkimi dziedzinami administracji państwowej. Władca staje się pierwszym sługą państwa..

Historia administracji późno nowożytnej na ziemiach polskich.

Administracja na ziemiach zaborów rok około 1707

Zabór rosyjski:

Ziemie zagarnięte przez carską Rosję stanowiły jej gubernię zachodnią. Na terytorium tym zostały utworzone trzy generał gubernatorstwa - białoruskie, kijowskie, wileńskie. Na niższym szczeblu były gubernie następnie kolejny szczebel stanowiły powiaty i najmniejszą jednostkę stanowiły stany. Stanowiska urzędowe zajmowali generał gubernator (szczebel najwyższy), gubernator, asesor, marszałkowie, reprezentanci. Organami kolegialnymi natomiast były sejmik gubernialny i powiatowy. W urzędach ziemskich byli także prawnicy. Urzędnicy pochodzili z wyboru.

Zabór pruski:

Na terytorium tym zostały utworzone trzy prowincje: Prusy zachodnie, Prusy Południowe, Prusy Nowowschodnie. Prusy Zachodnie podzielone zostały na departamenty gdański i kwidzyński. Od 1818r. zostały zmienione na rejencję gdańską i kwidzyńską. Na terenach Prusów Nowowschodnich utworzone zostały dwie Komisje Organizacyjne Kamery Wojny i Domen w Płocku i Białymstoku. W 1797r. Komisje zostały przekształcone w Departamenty.

Niższymi szczeblami były kolejno powiaty z landratami na czele i jego pomocnikami oraz gminy miejskie i wiejskie ze zgromadzeniem miejskim. W 1794r. zostały utworzone także gromady ze sołtysem. Istniały cechy rzemieślnicze.

Zabór austriacki:

Ziemie zaboru austriackiego zwane były Galicją, oficjalną nazwą było Królestwo Galicji i Lodomerii. Nazwa Galicja pochodzi od nazwy miasta Halicz natomiast Lodomeria utworzona została od nazwy miasta Włodzimierz Wołyński. Po trzecim rozbiorze 1795r. do zaboru przyłączono ziemie, które nazwano Nową Galicją. Nowa Galicja (Zachodnia) z Krakowem, Stara Galicja (wschodnia) z Lwowem.

Ziemie te zostały podzielone na prowincje na czele, których stał gubernator. Następnym szczeblem były cyrkuły ze starostą później dystrykty w miastach z magistratami i prezydentami a wieś - dominia - z wójtem na czele.

Administracja księstwa warszawskiego 1807-1815r.

W 1807 r. utworzone zostało przez Napoleona I Księstwo Warszawskie.

Struktura Księstwa Warszawskiego przedstawiała się następująco:

Administracja centralna to Książe warszawski, Rada stanu z prezesem rady i Rada Ministrów.

Król zatwierdzał decyzje i budżet, podatki. Ministrowie kierowali następującymi resortami: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i religii, wojny, przychodów i skarbu, policji. Nie było ministra spraw zagranicznych. Akty przez nich stanowione wymagały każdorazowo kontrasygnaty władcy. Istniały takie instytucje jak: Komisja Edukacji Narodowej, Izba Obrachunkowa, Najwyższa Komisja Egzaminacyjna. Funkcjonowało także sądownictwo administracyjne.

(Kształcenie urzędników należało do szkoły prawa i nauk administracyjnych.)

Administracja terytorialna była 4 szczeblowa: departamenty(10) z prefektami i radami departamentowymi, powiaty (100) z podprefektami i radami powiatowymi, municypalności z prezydentami i radami municypalnymi, gminy z burmistrzami i radami miejskimi, gminy wiejskie z wójtami, sołtysi.

Współcześnie:

Ogólnym zasadami funkcjonowania administracji są między innymi: główne organy administracyjne, które sprawują decydująca role w państwie pochodzą z nominacji. Podmioty te realizują zadania, które przekazywane są im przez ustawodawstwo. Najważniejszym organem administracyjnym jest rząd, który decyduje o administracji. Rząd składa się z premiera i ministrów, którzy kierują poszczególnymi resortami.

Oprócz znanego i powszechnego samorządu terytorialnego w Polsce funkcjonują samorządy zawodowe. Tworzone są one dla grup społecznych wykonujących zawody zaufania publicznego. Należą do nich przykładowo: adwokaci, radcowie prawni, lekarze, pielęgniarki, stomatolodzy, konstruktorzy budowlani.

Obecny samorząd terytorialny w Polsce składa się z województw, które stanowią mieszkańcy tych regionów, powiatów (wspólnota samorządowa lokalna), gminy.

Co wpływa na administrację?

Czynniki aksjologiczne, które to związane są z ustrojem państwa przykładowo wiążą się z podstawowymi prawami jednostki takimi jak przestrzeganie jej praw i swobód itp.

Czynniki prawne

Administracja działa na podstawie i w granicach prawa.

Źródłem prawa administracyjnego są akty normatywne, w których zawarte są normy prawne. Ze względu na zakres obowiązywania źródła prawa dzielimy je na: powszechnie obowiązujące - art. 87 konstytucji, np. Ustawy, Ratyfikowane umowy międzynarodowe, Rozporządzenia oraz powszechnie obowiązujące, ale tylko na określonym terytorium np. uchwały organów samorządowych a także takie które obowiązują tylko określone jednostki podległe organowi je wydającemu - art. 93 konstytucji, np. zarządzenia, uchwały rządu.

Podział źródeł prawa ze względu na przedmiot regulacji:

Akty wewnętrzne to normy prawne które obowiązują powszechnie ale tylko określone podmioty lub podmioty, które incydentalnie stają się ich adresatami  np. „akty prawa zakładowego”. Przeważnie adresatami tych przepisów są jednostki podporządkowane organowi wydającemu akt tj. jednostki organizacyjne oraz personel tych jednostek, a w przypadku zakładów publicznych - użytkownicy tych zakładów (np. uczniowie, studenci, pacjenci). Do aktów prawa wewnętrznego zaliczyć należy np. uchwały Rady Ministrów - mają różny charakter zarówno powszechnie obowiązujący jak również tylko wewnętrzny, zarządzenia - obowiązują one tylko jednostki podległe organizacyjnie. Statut szkoły wyższej lub policealnej mają charakter wewnętrzny. Omawiane akty kontrolowane są przez organ nadzorujący określoną jednostkę organizacyjną. Istnieją takie rozwiązania ustawodawcze, że dla wydania aktu wewnętrznego musi być on zatwierdzany przez organ nadzoru. Nie ma formalnego wymogu publikacji aktów wewnętrznych dziennikach publikacyjnych danego podmiotu, obligatoryjnym jest natomiast zawiadomienie o nim adresatów.

Normy techniczne - stanowione są one przez Polski Komitet Normalizacyjny, który podlega Prezesowi rady Ministrów. Odnoszą się one do następujących zagadnień:

a) wymogów związanych z bezpieczną i higieniczną pracą

b) ochrony życia, zdrowia, środowiska

c) jakości określonych produktów

d) podstawowych wskaźników technicznych i użyteczności produktu.

e) projektowanie obiektów budowlanych oraz warunków wykonania i odbioru tych obiektów (norma budowlana)

f) dokumentacji technicznej

Normy planowe to np. plan budżetowe jednostek samorządu terytorialnego, plany zagospodarowania przestrzennego. Istotną funkcję w procesie administrowania i podejmowania ważnych decyzji pełni plan zagospodarowania przestrzennego, który jest podstawowym aktem wraz z ustawami zawierającymi przepisy prawa materialnego, do wydawania decyzji administracyjnych, np. pozwoleń na budowę, o których stanowi ustawa prawo budowlane.

Zwyczaj i orzecznictwo

Prawo zwyczajowe powstaje przez długotrwałe i jednolite stosowanie pewnych rozwiązań. Nie stanowią one źródeł prawa, ale zaznaczyć należy, że niektóre przepisy odwołują się do zwyczaju np. przepisy porządkowe publikuje się w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie itp..

Orzecznictwo - orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) również nie są źródłem prawa są jedynie pomocą w wykładni przepisów dla podmiotów administracji publicznej.

Postulatem stawianym administracji publicznej jest działanie racjonalne, czyli efektywne w odpowiednim nakładzie materialnym i osobowym. Współcześnie możliwości, które są dostępne dzięki postępowi technicznemu powinny odmienić administrację na przyjazną szybka, sprawną i prostą.

Rodzaje reform administracji – kryterium zasięgu i charakteru zmian:

Reformy administracji mogą mieć różny zasięg i charakter.

Ze względu na zasięg dzielimy je na:

1.Makroreformy – obejmują cały system administracji

2.Mediareformy – dotyczą wybranych jednostek lub działań

3.Mikroreformy – dotyczą np. poszczególnych stanowisk w urzędach administracji

Ze względu na charakter, zmiany dzielimy na:

1.Reformy strukturalne – dotyczą reorganizacji ustroju jakiejś jednostki

2.Reformy proceduralne – obejmują zmiany w postępowaniu, procedurze

3.Reformy techniczne – dotyczą wprowadzania nowych technik bądź urządzeń do administrowania

4.Reformy personalne – dotyczą zmian osobowych, personalnych w administracji

Zasady makroreformy administracji publicznej w Polsce w 1998 r.:

Podstawowymi zasadami makroreformy dotyczącej przekształcenia administracji lokalnej w 1998 r. zostały przyjęte:

zasada unitarności państwa i nadrzędności interesów państwa

zasada domniemania kompetencji i przysługiwania samorządowi ważnej części zadań państwowych

zasada pomocniczości

zasada solidarności społecznej

Ogólne cele reformy administracji publicznej w Polsce w 1998 r.:

wzmocnienie administracji publicznej i sprecyzowanie jej kompetencji

wykluczenie prymatu zarządzania branżowego nad zarządzaniem terytorialnym

odciążenie administracji centralnej od drobnych zadań, które mogą być wykonywane przez organy im podległe.

Organ administracji publicznej można określić jako wyodrębnioną w całym aparacie państwowym jednostkę organizacyjną posiadającą własne kompetencje, które są określone w przepisach prawnych. Działają one na rachunek państwa lub innego związku publiczno-prawnego i z tego tytułu mają możliwość korzystania ze środków władczych (możliwość użycia przymusu państwowego). Organy administracji publicznej wykonują funkcje ze sfery użyteczności publicznej i działają w swoistych formach prawnych. Na pojęcie organu administracji publicznej składają się następujące elementy konstrukcyjne:

a) wyodrębnienie organizacyjne - organem jest określona jednostka organizacyjna, tzn. organ posiada określoną przez prawo formę strukturalną, która czyni z niego pewną jedność organizacyjną,

b) własne kompetencje - (kompetencje oznaczają zespół uprawnień dotyczących określonego zespołu spraw, w zakresie których organ ma prawo oraz obowiązek działania) są one wyodrębnione prawem, przypisane danej jednostce organizacyjnej i w ten sposób czynią z niej organ administracyjny. Bez określonych ustawowo kompetencji jednostka nie jest organem, lecz co najwyżej aparatem pracy organu.

c) działanie w imieniu i na rachunek państwa lub innego związku publiczno-prawnego ( np. gminy

d) wykonywanie funkcji administracji publicznej - celem ustanowienia organu i jedyną treścią jego zadań i kompetencji jest wykonywanie zadań z zakresu administracji publicznej,

e) swoiste formy prawne działania - organ administracji publicznej korzysta w realizacji przypisanych mu zadań i kompetencji z różnych form i środków. Tworzą one prawne formy działania, ponieważ są one determinowane prawem.

Organ administracji rządowej, to organ, który stanowi wyodrębnioną część aparatu administracji rządowej, działa w imieniu i na rachunek państwa, kompetentny jest do korzystania ze środków władczych, działa w zakresie przyznanych mu uprawnień (zakres działania, zadania, uprawnienia i obowiązki.

Organ samorządu terytorialnego, to taki organ, który jest wyodrębniony organizacyjnie, działa w imieniu i na rachunek danej jednostki samorządu, korzysta ze środków władczych, działa w zakresie przysługujących mu kompetencji.

Organy naczelne obejmują swym zakresem całe państwo i są to organy bezpośrednio włączone do składu Rady Ministrów.

Organy centralne i terenowe (lokalne).

Organem centralnym jest organ, którego zasięg działania rozciąga się na obszar całego państwa, a organem terenowym - organ, który realizuje swoje kompetencje tylko na określonej części terytorium państwa, np. w województwie, powiecie, gminie czy okręgu.

Oprócz samorządu terytorialnego (zwanego także niekiedy powszechnym) funkcjonować mogą również inne rodzaje samorządu określanego często mianem samorządu specjalnego. W ramach samorządu specjalnego wyróżnić można takie rodzaje samorządu, jak:

- zawodowy,

- narodowościowy,

- wyznaniowy i inne.

Samorządy specjalne są to korporacje publiczne, do których przynależność jest z mocy prawa i które nie podlegają działaniu prawa o stowarzyszeniach.

Podobnie jak w przypadku samorządu terytorialnego, samorząd specjalny działa poprzez swoje organy. W sferze organizacji samorządu specjalnego można odnotować jednak wielość i różnorodność rozwiązań.

Usprawnienia dokonywane w aparacie administracji:

Służby organizatorskie ich celem jest poprawienie funkcjonowania danej jednostki. Przykładowo mogą to być komisje, ciała kolegialne do spraw usprawnień. Nazwa w ich przypadku nie ma istotnego znaczenia dlatego też mogą być inne nazwy wyżej nie wymienione tych jednostek. Ważne jest ich zadanie jakie spełniają a mianowicie śledzą postęp i możliwości stosowania nowych technik w administracji.

Hasła reform:

„mniej prawa” – deregulacja, pozostawienie większych niż dotąd obszarów swobody działań ludzi, większa elastyczność przepisów prawnych.

„mniej urzędów” – odchudzenie administracji

„decentralizacja” i „samorządność” – oddanie określonych obszarów uspołecznionych organizacjom i społecznym środkom działania

Charakterystyka reform administracyjnych w Polsce od czasu odzyskania niepodległości do czasów współczesnych:

Nastąpiło ujednolicenie administracji publicznej, zarówno centralnej, jak i lokalnej. Likwidacja różnorodności, wybór konkretnego modelu administracji centralnej. Kształtowanie poprzez konstytucje: marcową, kwietniową. Zniesienie niektórych resortów. 1928r. – rozporządzenie dotyczące administracji rządowej i samorządu terytorialnego. Kodyfikacja w ramach 3 rozporządzeń na mocy ustawy określających procedurę administracyjną, o egzekucji administracyjnej, postępowaniu karno-administracyjnym (1928r.). Komisje rządowe – ujednolicenie administracji. Po II wojnie światowej nastąpiła zmiana ustroju państwa. Momentem przełomowym był 1950r., w którym przyjęto działania radzieckie. Kolejne lata to ciągłe przeobrażenia administracji publicznej. 1989r. – przebudowa ustroju administracji terenowej. Doniosłym jest znaczenie ustaw o samorządzie terytorialnym (8 III 1990r.), o terenowej rządowej administracji

(22 III 1990r.) oraz towarzyszące im normy prawne. 28 VII 1998r. – trójstopniowy podział terytorialny państwa. 7 VIII 1998r. – rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie powstania powiatów. 17 X 1992r. – przebudowa organów na szczeblu centralnym, o wzajemnych stosunkach władzy ustawodawczej i wykonawczej, o samorządzie terytorialnym. Konstytucja RP z 1997r. określa zakres prawa materialnego w administracji publicznej.

Reorganizacja – rodzaj reform w administracji:

Jeżeli przedmiotem reformy jest struktura jednostki organizacyjnej, jej część lub zespół takich jednostek to mówimy o reorganizacji. Najprostsze reorganizacje polegają na łączeniu lub dzieleniu instytucji administracyjnych, względnie wydzielaniu nowych instytucji z dotychczas działających. Reorganizacja może łączyć się ze zmianą statusu publicznoprawnego danej instytucji, bądź tyczyć się tylko jej organizacji wewnętrznej. Zmieniając status publicznoprawny następuje redefinicja celu jej powołania i posiadanej formy ustrojowej.

Szczególnym rodzajem reformowania struktur są te, które dotyczą terytorialnego zasięgu działania lub przestrzennego rozmieszczenia instytucji.

Rzadko kiedy poważniejsza reorganizacja struktur może obyć się bez zmian trybu działania (postępowania) administracji – jej jednostek organizacyjnych lub stanowisk pracy. Bywa i tak, że przedmiotem reformy jest, sama w sobie, zmiana trybu działania (postępowania) administracji. Wtedy reorganizacja instytucji następuje jako konieczna konsekwencja zmian proceduralnych.

Reformy proceduralne zachodzą:

na poziomie normatywnym (w sferze obowiązującego prawa),

jako wynik oceny funkcjonowania danej jednostki organizacyjnej lub jako wynik analizy konkretnej procedury stosowanej w danej dziedzinie

jako rezultat postępu technologicznego i technicznego (kształtowanie się e-administracji)

Oddzielną kategorią reform administracyjnych są te, które dotyczą personelu administracyjnego.

Reformy administracyjne różnią się również pod względem skali przedsięwzięcia.

Charakterystyka reformy o charakterze systemowym (zmiana systemowa):

Kiedy powstaje zupełnie nowa instytucja administracyjna mamy do czynienia z reformami o charakterze systemowym (przemiany dokonane po 1980r.). Jednakże zmiana systemowa łączy się nie tylko z powstaniem nowych instytucji, ale i z reorganizacją w postaci likwidacji starych (okres po 1944r.).

Europejski Kodeks Dobrej Administracji został przyjęty przez parlament europejski w dniu 6 września 2001r.

Podmiotowy zakres obowiązywania kodeksu

Kodeks obowiązuje wszystkich urzędników i pozostałych funkcjonariuszy w ich kontaktach z jednostką, którzy objęci są statusem urzędnika i w odniesieniu do których obowiązują warunki zatrudniania pozostałych funkcjona...