TEOLOGIA MORALNA - 2.doc

(164 KB) Pobierz

TEOLOGIA MORALNA

qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm

TEOLOGIA MORALNA

Semestr II

SUMIENIE (CONSCIENTIA)

Już w czasach scholastyki wyróżniono różne elementy sumienia:

consciencia ut habitus – sumienie jako potencjał wiedzy, informacji o dobru i złu

jest to wiedza o tym, co jest dobre, a co złe, nakazy i zakazy, cechy nabyte przez człowieka, rekcje
i popędy

wiedza te jest nabyta oraz przekazywana w procesie formacji; chodzi tu nie tylko o znajomość norm i nakazów, ale o akceptację ich, identyfikowanie się z nimi (interioryzacja)

Często mówi się, że taka wiedza blokuje naszą wolność, lecz tak właściwie jest ona początkiem
i zapewnieniem wolności człowieka. Ten potencjał wiedzy otrzymuje każdy człowiek wraz
ze swoją naturą. Prawo jest obiektywną formą moralności, a sumienie jest subiektywną normą moralności. Sumienie ma jakby przekładać tą obiektywną normę dla każdego człowieka, staje się jakby normą prawną.

consciencia ut actus – sumienie jako osąd, jako coś działającego, moc oceniająca

Obecnie dostrzega się też sumienie jako przeżycie (element emocjonalny, subiektywny dla danego człowieka)

jest to zdolność do zastosowania moralnych zasad (principiów) do konkretnych sytuacji; zdolność oceny zaproponowanych rozwiązań

miara i sposób zastosowania sumienia zależy od poszczególnych, ale nie tylko od ich rozumu, czy woli, lecz od zaangażowania całego człowieka

zastosowanie moralnych principiów nie polega na zastosowaniu tylko sylogizmów, lecz na włączeniu intuicyjnego wyboru i poczuciu zasadności danego działania

Sumienie przekracza płaszczyznę osobistego „ja”; nie jest dziełem danej osoby, lecz jej się narzuca; człowiek jest skazany na sumienie; „głos sumienia wychodzi ze mnie, ale i jest ponad mną” – Heideger; sumienie związane jest z konkretnym czynem, własnym zachowaniem, ale także
z zachowaniem innych.

Consciencia antecedens – sumienie poprzedzające, związane z potencjałem wiedzy

Consciencia consequens – sumienie następujące

sumienie dobre

sumienie złe

zawstydzające

karzące (człowiek nie ma możliwości ucieczki przed sumieniem – poczucie winy, skruchy)

NAUKI NIETEOLOGICZNE O SUMIENIU

1. Filozofia nowożytna

pozytywne podejście do sumienia zawdzięcza się Oświeceniu. Roussau uważał, że sumienie
to część natury, zasadniczo dobre. „Sumienie o boski instytucie, niebiański głosie”. Kant sumienie porównuje do procesu sądowego, w którym prawodawca i oskarżyciel mają taki sam autorytet. Fichte mówił, że sumienie jest ostateczną instancją, nadrzędną wobec wszystkiego

następni myśliciele odnoszą się do sumienia sceptycznie. Schopenchauer uważa, że sumienie powstało z przesądów i lęków. Hegel uważa sumienie za niepewną instancję, która powinna oprzeć się na normach państwowych. Nietsche mówi, że sumienie męczy człowieka z powodu jego chorej duszy. Feuerbach odrzuca rozumienie sumienia jako transcendentnego sprowadzając je do wartości ludzkiej

XXw. – Max Scheller widzi pozytywną wartość i autorytet sumienia. Według niego laickie pojmowanie sumienia prowadzi do moralnej autonomii. Po II wojnie światowej pojawiło się wiele wątpliwości dotyczących sumienia.

2. Psychologia

Freud uważa, że sumienie powstaje w fazie dzieciństwa w dwóch etapach:

sumienie tabu - dziecko ślepo przyjmuje zakazy, nakazy i postanowienia rodziców, które często stoi w konflikcie z superego (über ich); dzieci rezygnują z id z obawy przed karą i utratą miłości; sumienie tabu przestaje funkcjonować, gdy dzieci nie mają już do czynienia z osobami stawiającymi wymagania

sumienie związane z über ich (4-5 rok życia) – napięcie powstałe w strefie seksualnej (Konflikt Edypa, Elektry); uwewnętrznienie rodziców z ich światem nakazów i zakazów; to uwewnętrznienie to druga forma sumienia; sumienie superego jest zależne od rodziców lub wychowawców, później dostaje się pod wpływ danej grupy. Dwa elementy:

ego jako ideał – cel do którego dąży ego, jest negatywnie sformułowany, suma ograniczeń, którym ma się podporządkować ego

strażnik, opiekun ego, jako ideał – strażnik, który sprawdza, czy nasze ego realizuje normy postawione przez ego, jako ideał. Ten strażnik to dla Freuda sumienie.

Wszystko co jest przeciwne super ego prowadzi do powstania winy. Sumienie zewnętrzne z super ego powinno zaniknąć lub tak złączyć się z ego, że znikną konflikty wewnętrzne powodujące stan chorobowy. Sumienie istnieje, ale jego funkcje przejmuje intelekt.

Punkty krytyki:

- pozytywna - dostrzeżenie całego procesu rozwojowego i zwrócenie na niego uwagi. Sumienie zaczyna się rozwijać w czasie nieświadomego kontaktu dziecka ze światem zewnętrznym.

- negatywna - czy sumienie jest tylko skutkiem konfliktu Edypa i Elektry. Sumienie jest rozumowe jako instancja rozkazująca coś, obca człowiekowi.

Teoria Freuda jest pod wpływem dwóch opcji:

- materializmu

- filozofii ewolucji

Według Freuda sumienie pomaga człowieka oswoić i spętać. Jest ono potrzebne, by człowiek mógł żyć z innymi. Jest ono wielkością ściśle immanentną, wewnętrzną człowieka.

Jung

Jung nie widzi wszystkich problemów dotyczących sumienia w sferze seksualnej. Podkreśla on kierowniczą i budującą funkcję sumienia. Człowiek odpowiada w sumieniu przed rzeczywistością większą od niego. Według Junga istnieją tzw.:

archetypy – przeżycia pierwotne ludzkości, które są zgromadzone w kolektywnej świadomości ludzkości. Każdy człowiek ma do nich dostęp z pomocą świadomości. Każdy przychodząc na świat ma archetypy w sobie.

sumienie to rezerwa archetypicznych wyobrażeń i modeli przeszłości – najpierw istnieje potencja, która zaczyna być widoczna w kolizji z zasadami danego społeczeństwa. Sumienie jest adwokatem głębszych wartości. Sumienie jest wielkością wrodzoną. Fundamentalne treści sumienia
są wrodzone, a nie nabyte, sumienie to rzecz naturalna

sumienie jest wartością złożoną z przeciwieństw, pełną polaryzacji i ambiwalencji – zachęca nie tylko do dobrego, ale także do złego.

Jung jest reprezentantem współczesnej myśli na temat sumienia. Sumienie jest dla niego autorytetem.

Krytyka:

nie każda naturalna rzecz musi się składać z przeciwieństw, sumienie nie musi dawać impulsów do działania destruktywnego;

zbytnie podkreślenie indywidualizmu sumienia, to wielkość zbyt wyizolowana; sumienie jako organ służy do indywidualizacji.

Dalszy rozwój psychologii

rozwinięcie idei Freuda

Teoria o heteronomicznym super ego rozwija się dalej z pewnymi modyfikacjami. Powstanie super ego datuje się na pierwszy rok życia. Dziecko naśladuje zachowania dorosłych, ale także uczy się negatywnej postawy mówienia. Relatywizuje się rolę super ego poprzez nadanie większego znaczenia ego. Własne „ja” ma swoją wartość od początku istnienia i istnieje dalej, nawet, gdy powstanie super ego. Sumienie nie jest identyfikacją ze światem zewnętrznym, lecz jest identyfikacją z samym sobą (Fromm). Według Fromma sumienie – super ego jest wstępnym stopniem do sumienia humanistycznego, personalnego, które zaczyna się rozwijać w okresie dojrzewania. W człowieku powinien dokonywać się proces, w którym sumienie humanistyczne zastąpi super ego.

psychologia rozwojowa na temat sumienia

Psychologia rozwojowa podkreśla znaczenia sumienia, które staje się samodzielne wraz z rozwojem człowieka. Mowa jest tu raczej o moralnym osądzie, który jest przecież funkcją sumienia. Szwajcar Piaget badał akceptację przez dzieci reguł gry przy wspólnej zabawie. Początkowo reguły gry były traktowane jako święte, później z powodu heteronomicznych (obcych) wpływów stały się możliwe do zmiany.

Socjologia o sumieniu

Socjologia mówi, że istnieje zależność sumienia od społeczno-kulturowych uwarunkowań, które są zmienne. Co dla jednej kultury jest dobre i cenne, dla innych może być złe. Nie ma więc reguł, od których nie byłoby wyjątków, a więc sumienie nie jest instancją pod wpływem dobra, ale jest formowane przez społeczeństwo. To, że istnieją różnice np. zabicie rodziców w starości w naszych kręgach jest czymś złym, a w innej kulturze jest czymś dobrym. Z innej strony zachowanie życia wiąże się z ich stanem cierpienia, dzieci nie mogą dopuścić, by rodzice odeszli w stanie niedołęstwa. Interpretacje są więc różne, ale i jedna i druga jest logiczna. Istnieje więc wiele wspólnych przekonań etycznych mających to samo źródło pochodzenia. Można więc powiedzieć, że człowiekowi są dane niektóre normy niezależnie od kultury czy pochodzenia. Człowiek jest zbiorem norm, które muszą zostać obudzone i rozwinięte. Słońce i woda budzą ziarna, ale je nie stwarzają. Podstawowe zasady moralne są więc w człowieku dane z jego zasadą i konstytucją, a nie otrzymuje się je z zewnątrz. Aby zalążki zasad moralnych rozwinęły i wykształciły się, potrzebne jest środowisko i wychowanie. I to ono powoduje, jaki jest obszar i zakres zakazu.

HISTORYCZNY ROZWÓJ IDEI SUMIENIA

Filozofia grecka

W filozofii greckiej istnieje kilka pojęć, które wyrażają sumienie, np.: synoida, gr. sunoida (sun – współ, z; oida – wiedza), suneidhsij – sumienie jest wiedzą o sobie samym, czyli jest refleksja moralną.

Pierwsze pojęcia pojawiły się w VII w. przed Chr. Od V w. były związane z sumieniem jako moralnym pojęciem (Arystoteles, Platon, Ksenofanes). Od III do I w. przed Chr. Używano tych wyrażeń jako złego sumienia. Wyrażają one instancje w sensie afektywnym i racjonalnym, która ma oceniać człowieka przez świadomość. Wyrażenia te nie są pochodzenia greckiego, najpierw pojęcie to było w użyciu popularnym, dopiero później przyjęła to filozofia grecka.

Filozofia łacińska

Conscientia – współwiedza; pojęcie to oznacza współwiedzę z elementami wtajemniczenia w zaufaniu lub wtajemniczenie w spisek; mogło też oznaczać samoświadomość człowieka - dokonuje się autorefleksja.

moralna świadomość, czyli sumienie - sumienie w sensie moralnym

Seneka – mówi, że można rozpoznać sumienie i człowieka po tym, że się ukrywa (np. zachowania przestępców). Objawami złego sumienia jest niespokojny sen i ciągłe somousprawiedliwianie się. Złe sumienie porównuje się do życia nocnego. Według Seneki Bóg przychodzi do człowieka i daje mu Boskie nasienie, którym właśnie jest sumienie. Seneka rozumiał sumienie w koncepcji logosu. Człowiek to część pneumy, która pozwala mu uczestniczyć we wszechobecności natury. Chociaż człowiek posiada w sobie coś Boskiego, to nie jest wolny od wad. Dlatego człowiek dostaje Boskiego opiekuna – kustosa, który go obserwuje i osądza. Seneka mówi, że to sumienie jest częścią Bożego Ducha w człowieku. Widać tutaj wpływ panteizmu i monizmu. Seneka uważa, że sumienie należy badać. Ta myśl pochodzi z filozofii pitagorejskiej. Seneka mówi, że człowiek może sam dojść do odkrycia swoich błędów. Człowiek powinien przejąć różne role (jego sumienie): sędziego i adwokata. Seneka porównuje sumienie do rozprawy sądowej, w której pełni ono ściśle określone role.

Stary Testament i tradycja judaistyczna.

W ST brakuje pojęcia sumienia. Jest tak, gdyż człowiek pozostaje w relacji do Boga, nie potrzeba więc między nim a Bogiem pośrednika (sumienia). Funkcję sumienia w ST jest przypisana sercu. To ono jest w centrum, ośrodkiem człowieka. Widać tu wszystkie sfery człowieka (1 Sm 24,6): emocjonalna, intelektualna, itd. (Ps 51,12). Funkcje sumienia nie przypisuje się tylko sercu, ale również nerkom. Nerki są odpowiedzialne za wewnętrzne poruszenia człowieka. Człowiek jest karany, bądź upominany przez nerki. W LXX występuje 4x słowo sumienie. Widać tu wpływ filozofii hellenistycznej (Hi 27,6).

Tradycja judaistyczna – przedstawiciel: Filon z Aleksandrii. Kilka razy używa on słowo związane z sumieniem (gr. sinoidos); w jego rozumieniu sumienia pojawia się mocno starotestamentalna koncepcja sumienia oraz retoryka prawnicza. Używa on pojęcia elenchus, co oznacza oskarżać, rozkazywać. W tym kontekście występuje pojęcie sumienia. Filon uważa, że pojęcie powinno najpierw przyjąć funkcję oskarżyciela dopiero później sędziego. Na końcu sumienie ma być wykonawcą wyroku, powinno człowieka karać. Oprócz tego Filon identyfikuje sumienie z boskim logosem. Powstaje więc pytanie – dlaczego Filon używa tak wielu pojęć związanych z sumieniem? Filon mówi, że z jednej strony w człowieku jest boski logos, z drugiej strony jest on słaby i grzeszny. A więc z jednej strony ma moc boskiego logosu, a z drugiej strony jest słaby z ludzkiej natury. Tak więc Filon godzi transcendencję z immanencją.

Sumienie u Św. Pawła

listy główne

Sumienie jest instancją, która jest świadkiem ograniczona przez eschatologiczny kontekst (Rz 2,14-16; 9,1; 1 Kor 4,4). Św. Paweł pokazuje sumienie w kontekście prawa. Poganie, podobnie jak Żydzi mają w sobie znajomość Prawa. Mają to z siebie. Potwierdza to:

sumienie jako świadek Prawa

myśli, które się oskarżają i uniewinniają (wpływ retoryki prawniczej).

Człowiek powinien iść za głosem sumienia. Do końca nie może być pewny, że sumienie ocenia jego postępowanie. Dlatego okaże się to dopiero w czasach eschatologicznych, na sądzie ostatecznym. Człowiek nie może być pewny, że jego osądy sumienia są ostateczne.

Rz 9,1 – trzy paralelizmy

mówić prawdę nie kłamać

w Chrystusie i w Duchu św.

Św. Paweł i jego sumienie

Sumienie jest przedstawione jako świadek, który coś potwierdza, bądź odrzuca. Św. Paweł pokazuje świadectwo Chrystusa i Ducha Św. Wszystkie te formy traktuje św. Paweł jako podsumowanie swojej osobowości. Sumienie to nomos oceniający nasze postępowanie.

1 Kor 4,4 – sumienie nie jest nieomylne, podlega osądowi eschatologicznemu

1 Kor 8,7-12

1 Kor 10,25-29

Chrześcijanie, którzy w świecie pogańskim mieli odrzucić bożki byli zapraszani na ucztę. Św. Paweł mówi, że bożków nie ma, można więc jeść mięso ofiarowane bożkom. Z drugiej strony może to powodować zgorszenie. Św. Paweł mówi, że jeśli nie ma wątpliwości, to należy jeść. Jeśli jednak miałoby to być z uszczerbkiem dla sumienia bliźniego, nie należy tego czynić. Sumienie jest instancją, która ocenia dany przedmiot zachowania, obiekt zachowania. Miarę zachowania daje rozum i na podstawie tej miary sumienie powinno osadzać i rozstrzygać.

Sumienie Apostoła (2 Kor 1,12)

Wers ten stanowi apologie Apostoła. Sumienie jest tutaj świadkiem, przejawia ono funkcję uwalniającą, oczyszczającą. Dzięki takiemu sumieniu człowiek może być niezależny od opinii innych. Św. Paweł działa z łaski Boga, dlatego sumienie potwierdza zgodność zachowania św. Pawła z działaniem Boga.

Sumienie innych (2 Kor 4,2; 5,11)

Sumienie może także oceniać zachowania innych. Nie tylko ocenia działający podmiot ale także może wydać wyrok wobec innych osób.

Sumienie i posłuszeństwo wobec władzy (2 Kor 13,5)

listy deuteropaulińskie (charakterystyczne dla św. Pawła)

1 Tm 1,5 – nauczanie ma prowadzić do miłości, która swój fundament ma w czystej wierze i miłości.

1 Tm 1,19 – wiara i sumienie są wyznacznikami chrześcijańskiego życia, kto działa bez tych elementów niszczy to życie.

Tyt 1,15 – dla czystych wszystko jest czyste. Św. Paweł nie mówi o dobrym, złym sumieniu, ale o oczyszczonym sercu, a to dopiero zostało przeniesione na sumienie.

list do Hebrajczyków

Sumienie określone jest przez różne przymiotniki: czyste, nieczyste, grzeszne. Doskonałość sumienia symbolizuje doskonałość całego człowieka. Nasze wnętrze może być oczyszczone z czynów, które wniosą śmierć i przez to będziemy mogli służyć Bogu.

Hbr 9,9; 9,13 – sumienie określa w szerszym znaczeniiu całego człowieka i pokazuje jego wnętrze.

Sumienie w rozumieniu historyczno-filozoficznym – dwa kierunki jego rozumienia.

sumienie w kontekście racjonalistycznym

Veritatis Splendor w nr 32 mówi, że sumienie jest aktem osoby, dzięki któremu ona rozpoznaje ogólne pryncypia i dzięki temu aktowi zastosowuje je do konkretnych sytuacji, by wydać osąd i zastosować najlepsze zachowania. To wszystko dokonuje się w naszym umyśle. Początkowo istniało słowo conscientia, do tego słowa pojawił się zwrot synderesis. Św. Tomasz mówił, że:

conscientia – actus (działanie)

synderesis – habitus (zwyczaj, przymiot coś trwałego)

W sumieniu jako actus św. Tomasz widzi funkcję:

rozpoznania i dawania świadectwa – sumienie rozpoznaje że istnieje coś trwałego, habitus

osąd zachęca człowieka do działania albo go wiąże

osąd, który pokazuje człowiekowi, że zrobił dobrze lub źle

sumienie w kontekście woluntarystycznym

Według woluntaryzmu synderesis jest aktem, conscientia jest habitus. Wszystko jest w sposób odwrotny jak w racjonalizmie:

synderesis – actus

conscientia – habitus

Szkoły racjonalistyczne i woluntarystyczne ścierały się zasadniczo na tym podłożu.