3
AKADEMIA EKONOMICZNA W POZNANIU
Jerzy Olszewski
Podstawy ergonomii i fizjologii pracy
Wydanie drugie zmienione
POZNAŃ 1997
KOMITET REDAKCYJNY
Ryszard Barczyk, Bogusław Guzik, Andrzej Korzeniowski, Edmund Kurtys,
Janusz Piasny, Antoni Sobczak (sekretarz), Halina Szulce (przewodnicząca)
RECENZENT
Leszek Pacholski
PROJEKT OKŁADKI
Jacek Pietrzyński
REDAKCJA I KOREKTA
Maria Zielińska
Wydanie l - 1993
© Copyright by Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Poznań 1997
WYDAWNICTWO AKADEMII EKONOMICZNEJ W POZNANIU
ul. Powstańców Wielkopolskich 16, 60-967 Poznań, tel. 54-31-54, 54-31-55
BIURO USŁUGOWO-HANDLOWE „PRINTER"
61-251 Poznań, os. Orla Białego 54/18
SPIS TREŚCI
WSTĘP 5
1. PODSTAWOWE ZAGADNIENIA ERGONOMII 7
1.1. Obecny stan ergonomii jako nauki 7
1.2. Interdyscyplinarność nauki ergonomii 10
1.3. Związki ergonomii z ochroną pracy oraz bezpieczeństwem i higieną pracy 17
1.4. Układ człowiek— praca10 29
1.5. Rola i znaczenie ergonomii korekcyjnej i ergonomii koncepcyjnej w procesie humanizacji pracy 36
Pytania kontrolne 39
Literatura zalecana 40
2. WYBRANE ZAGADNIENIA FIZJOLOGII PRACY 41
2.1. Fizjologiczna definicja pracy 41
2.2. Postacie pracy oraz ich kwalifikacja 42
2.3. Wydatek energetyczny w pracy oraz jego mierzenie 44
2.4. Fizjologiczna krzywa pracy, zmęczenie i trening 54
Pytania kontrolne 66
Literatura zalecana 66
3. MATERIALNE WARUNKI PRACY 67
3.1. Pojęcie i rola materialnych warunków pracy 67
3.2. Mikroklimat, jego części składowe i metody optymalizacji 71
3.3. Ogólne zasady fizjologii widzenia. Oświetlenie stanowisk pracy i barwa 71
3.4. Hałas, wibracja i promieniowanie elektromagnetyczne 71
3.5. Substancje toksyczne i pyły na stanowiskach pracy 71
Pytania kontrolne 71
Literatura zalecana 71
4. ERGONOMICZNE PRZESŁANKI KSZTAŁTOWANIA ŚRODOWISKA PRACY CZŁOWIEKA 71
4.1. Technika pomiarów antropometrycznych i ich zastosowanie do kształtowania stanowisk pracy, maszyn i urządzeń 71
4.2. Racjonalna postawa przy pracy. Ergonomiczne kształtowanie ruchów przy pracy 71
4.3. Organizacja stanowiska roboczego z ergonomicznego punktu widzenia 71
4.4 Ekonomiczno-społeczne skutki organizowania procesu pracy z ergonomicznego punktu widzenia 71
4.5. Ergonomiczny system człowiek—komputer 71
5. ROLA CENTRALNEGO UKŁADU NERWOWEGO W PRACY 71
5.1. Części składowe i funkcje układu nerwowego w pracy 71
5.2. Budowa i funkcjonowanie mózgu 71
5.3. Odruchy i stereotypy dynamiczne 71
5.4. Pamięć i uwaga 71
5.5. Interpretacja sygnałów i podejmowanie decyzji 71
5.6. Czas reakcji 71
6. ISTOTA PRACY UMYSŁOWEJ 71
6.1. Charakterystyka pracy umysłowej i jej rola w świecie współczesnym — tendencje rozwojowe 71
6.2. Pobudzanie i hamowanie 71
6.3. Wiek człowieka a praca umysłowa 71
6.4. Metody fizjologiczne, psychologiczne i psychofizjologiczne służące do pomiaru obciążenia organizmu wysiłkiem umysłowym podczas pracy 71
7. BEZPIECZEŃSTWO PRACY 71
7.1. Pojęcie i klasyfikacja wypadków przy pracy 71
7.2. Przyczyny wypadków przy pracy 71
7.3. Skutki ekonomiczno-społeczne wypadków przy pracy 71
7.4. Podstawowe środki poprawy bezpieczeństwa pracy 71
7.5. Zabezpieczenie przeciwpożarowe 71
8. METODY ERGONOMICZNEJ ANALIZY PRACY 71
8.1. Metody i techniki stosowane do badań ergonomicznych 71
8.2. Technika analizy uciążliwości pracy 71
8.3. Ergonomiczna lista kontrolna 71
Summary 71
Efektywne kierowanie procesami społeczno-gospodarczymi w przedsiębiorstwie wiąże się ściśle z zarządzaniem, bezpieczeństwem i ryzykiem. Na bezpieczeństwo pracy mają wpływ różnorodne czynniki natury ludzkiej, a także technicznej. Zmiany zachodzące w polskiej gospodarce wymagają od kadry ekonomicznej i technicznej przedsiębiorstwa odpowiedzialności za podejmowanie decyzji również w zakresie kreowania prawidłowych warunków pracy. Ze względu na istniejący w przedsiębiorstwach stopień zagrożenia człowieka w środowisku pracy niezbędne jest opanowanie przez studentów — jako potencjalnych pracowników różnych szczebli zarządzania — zasad nowoczesnego kierowania procesami społeczno-ekonomicznymi w różnych jednostkach społeczno-gospodarczych.
Podręcznik jest przeznaczony przede wszystkim dla studentów akademii ekonomicznych, politechnik, uniwersytetów, akademii rolniczych, uczelni artystycznych oraz wszystkich tych, w których wykładana jest ergonomia i fizjologia pracy. Należy wyrazić nadzieję, że praca ta uzyska również szerokie grono odbiorców wśród ergonomistów teoretyków i praktyków, pracowników państwowej inspekcji pracy, społecznych inspektorów pracy, instytucji higieny i ochrony środowiska, biur projektowych oraz zakładów przemysłowych i usługowych.
Podręcznik Podstawy ergonomii i fizjologii pracy prezentuje najważniejsze tematy stanowiące przedmiot zainteresowania tej dyscypliny wiedzy. Zostały one dobrane w taki sposób, aby zorientować potencjalnego użytkownika w podstawowych zagadnieniach ergonomii i fizjologii pracy, uświadomić mu skalę problemów, a tym samym ukierunkować myślenie i działanie na rozwiązania zgodne z duchem ergonomii i fizjologii pracy.
Autor pragnie złożyć wyrazy podziękowania prof. dr hab. Jadwidze Koczocik-Przedpelskiej, kierownikowi Zakładu Patofizjologii Narządów Ruchu Akademii Medycznej w Poznaniu, prof. dr hab. Mieczysławowi Przedpelskiemu, wieloletniemu dyrektorowi Instytutu Polityki Społecznej Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, jak również recenzentowi, prof. dr hab. Leszkowi Pacholskiemu, dyrektorowi Instytutu Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej za cenne uwagi i wskazówki poczynione w trakcie pisania podręcznika. Miały one znaczenie dla wypracowania ostatecznego kształtu pracy.
historia terminu „ergonomia"
Ergonomia wchodzi w skład grupy nauk o pracy, do której zalicza się m.in. prakseologię, organizację i zarządzanie, socjologię pracy, fizjologię pracy, jak również działy ekonomii szczegółowej, określane jako ekonomiki przemysłu, transportu i łączności, rolnictwa, handlu i usług, przedsiębiorstw, pracy. Ekonomika pracy w zakresie swojego przedmiotu jest ogniwem pośrednim między ekonomią polityczną a wymienionymi wyżej ekonomikami.
Próby stworzenia syntetycznej „nauki o pracy" (Arbeitswissenschaft) były podejmowane w Niemczech przed II wojną światową. Początki badań ergonomicznych miały miejsce w okresie II wojny światowej. Zostały one zapoczątkowane w związku z przekonaniem, że najsprawniejsze metody selekcji, doboru i przyuczenia do ówczesnych szczytowych rozwiązań technicznych (zwłaszcza w lotnictwie bojowym) okazały się zawodne. Sposoby rozwiązywania problemów pracy w tym zakresie zostały podyktowane potrzebą wyposażenia amerykańskiego lotnictwa w odpowiednie, sprawne samoloty bojowe. Obsługa wielu modeli samolotów budowanych w USA okazała się w pierwszym okresie wojny na tyle trudna dla załóg, że w konsekwencji dochodziło do licznych wypadków i sytuacji awaryjnych. Istnieją bowiem naturalne ograniczenia psychosomatyczne ustroju ludzkiego, których nie daje się przekroczyć ani przez kształcenie, ani przez praktykę, ani przez uruchomienie bodźców materialnych i niematerialnych, wymagających najwyższego wysiłku woli czy najsilniejszych napięć emocjonalnych. W sytuacji kiedy właściwości psychofizjologiczne człowieka nie pozwalają mu na sprawne wykonanie pracy, należy dokonać zmian technicznych, technologicznych lub też organizacyjnych na stanowisku pracy
.
Instytuty badawcze
lata powstania
nazwa (kraj)
kierunki działalności
główni przedstawiciele
1950
Brytyjskie Ergonomiczne Towarzystwo Naukowe (British Ergonomics Research Society) — Wielka Brytania
orfeusz15