3surdopedagogika.doc

3. Tyflopedagogika łP-U~,f'. 1\

              Tyflopedagogika jest to dział pedagogiki specjalnej (rewalidacyjnej) zaj­

::;::jący się nauczaniem i wychowaniem jednostek z wadami wzroku.

A. Narząd wzroku i jego czynności

Narząd wzroku posiada bardzo złożoną i delikatną strukturę - budowę anatomiczną, dlatego ulega on łatwo uszkodzeniu. Sklada się z gałek ocznych o bardzo złożonej budowie wraz z mięśniami umożliwiającymi ich ruchy. nerwów wzrokowych łączących gałki oczne z odpowiednią partią komórek nerwowych w płacie potylicznym kory mózgowej, zwaną ośrodkiem wzro­kowym. Natomiast zakończenia nerwowe znajdujące się w siatkówce na dnie oka stanowią receptory wzrokowe, tzw. czopki i pręciki. Są to komórki świa­tłoczule reagujące na bodźce wzrokowe, którymi są fale elektromagnetyczne czyli światło.

O ile chodzi o funkcjonowanie narządu wzroku, to możemy wyodrębruc aspekt fIZjologiczny, czyli widzenie i psychologiczny, czyli percepcję wzro­kową. Składają się na nie:

- czynności motoryczne galek ocznych, których zadaniem jest ich ukierun­

kowanie na odpowiednie bodźce - oglądany przedmiot oraz skierowanie ob~ gałek w ten sam punkt; jest to tzw. konwergencja lub zbieżność; umożL­wiają one także śledzenie wzrokiem za przedmiotem znajdującym ~~ w ruchu,

- czynności optyczne, zadaniem których jest skierowanie wpadających d­gałki ocznej promieni światła na tzw. plamkę żółtą, znajdującą się w środL siatkówki, gdzie znajduje się największa liczba czopków i dzięki cze~_ widzenie jest najlepsze i najdokładniejsze. Skierowanie to odbywa S": ~

w wyniku odpowiedniego załamania światła - refrakcji poprzez rogówk.: soczewkę i cialko szkliste tworzące aparat optyczny oka,

- czynności wzrokowe, których zadaniem jest reagowanie na bodźce świe~~ (receptory wzrokowe) oraz przekazanie pobudzeń nerwowych poprze.:: nerwy wzrokowe do ośrodka wzrokowego, gdzie powstają obrazy ogLi­danych przedmiotów czy zjawisk.

              Na czynności wzrokowe skladają się:

a) widzenie centralne (środkowe), dzięki któremu czlowiek widzi przedmio~:. zwłaszcza małe i bardzo małe oraz małe części większych przedmiotów. D:

takich należą również litery skladające się na pismo zwykle i drukow~~

Widzenie centralne jest to widzenie tzw. plamką żółtą znajdującą się w środi. siatkówki, gdzie znajduje się największa liczba czopków. Sprawność widz.ec.: centralnego określana jest ostrością wzroku czyli zdolnością rozróżnia;-:J. dwóch punktów przy maksymalnym ich zbliżeniu,

b) widzenie obwodowe, dzięki któremu człowiek widzi duże przedmi~::. przedmioty w ruchu i zjawiska. Zapewnia ono człowiekowi także orientację. :: jest niezbędne zwłaszcza przy poruszaniu się w przestrzeni,

c) widzenie stereoskopowe, czyli widzenie obuoczne zapewniające człowieko­wi widzenie przedmiotów jako brył (trójwymiarowość), przestrzeni jako głębi, perspektywy i horyzontu,

d) widzenie barw, dzięki któremu człowiek widzi całą rzeczywistość w różno­rakich barwach,

e) widzenie nocne czyli widzenie w słabych warunkach świetlnych, a więc o zmroku czy przy słabym oświetleniu. W takich warunkach następuje adaptacja receptorów wzrokowych poprzez aktywizację pręcików.

Wśród przyjaciół biała łaska też potrzebna

Czynności percepcyjne stanowiące część psychologiczną narządu wzroku, których zadaniem jest analiza, synteza i interpretowanie obrazów przekazanych od receptorów wzrokowych (siatkówki) poprzez nerwy wzrokowe do ośrodka wzrokowego w korze mózgowej. W wyniku tych czynności powstają wrażenia i spostrzeżenia przedmiotów i zjawisk z otaczającej rzeczywistości. Wrażenia odzwierciedlają cechy przedmiotów, a więc kształt, barwę itp., natomiast spostrzeżenia są odZ\'~erciedleniem całego przedmiotu czy zjawiska. Nie jest to

.:cdnak proste odzwierciedlenie lecz również zakwalifikowanie przedmiotu czy zja"~ska do okreśłonej kategorii, posiadającej swoją naZ\vę i znaczenie lub wartość społeczną. Bodźce działające na narząd wzroku i w końcowej fazie

powodujące określone wrażenia i spostrzeżenia są więc nośnikami określonej infonnacji o istniejącym otoczeniu; są sygnałami posiadającymi określone znaczenie i wartość.

Narząd wzroku ma duże znaczenie w życiu każdego człowieka. Nie ogranicza się ono jedynie do procesów poznawczych - poznania otaczającej rzeczywistości, lecz dotyczy także wielu innych sfer życia. Należą do nich:

- zdobywanie informacji i wiedzy,

- wykonywanie czynności życia codziennego, zwłaszcza czynności samoob­

sługowych i gospodarczych,

- orientacja przestrzenna i samodzielne poruszanie się,

- wykonywanie pracy zawodowej,

- funkcjonowanie spoleczne - udział w życiu społecznym,

- rekreacja - aktywne wykorzystywanie czasu wolnego (zabawa, rozrywka,

sport, turystyka).

              Nas szczególnie interesuje znaczenie wzroku w uczeniu się i wykonywaniu

pracy zawodowej i w przygotowaniu się do niej. Ogólnie trzeba powiedzieć, że spełnia on w procesie nauki i pracy trzy funkcje, a mianowicie: orientacyjną, kierującą i kontrolującą prawidłowość jej przebiegu.

B. Uszkodzenie narządu wzroku i jego skutki

Każdy rodzaj czynności narządu wzroku może ulec uszkodzeniu na skutek zadziałania negatywnych czynników wewnętrznych (genetycznych, wrodzo­nych, chorobowych) lub zewnętrznych (urazów), zwanych przyczynami uszko­dzenia wzroku. Trwale uszkodzenie wzroku, zwane także defektem wzroku,

jest to stan nieprawidłowości lub wada jego struktury anatomicznej i czynności w stosunku do stanu nonnalnego. Uszkodzenie może przyjąć różny zakres i stopień, tzn. może dotyczyć niektórych lub wszystkich czynności narządu wzroku i to w różnym stopniu. Każde uszkodzenie powoduje obniżenie sprawności jego funkcjonowania, a w sytuacji ekstremalnej całkowite zniesienie czynności wzrokowych, czyli całkowitą ślepotę.

Najistotniejsze są jednak uszkodzenia najważniejszych czynności wzroko­wych, a mianowicie: uszkodzenie widzenia centralnego - obniżenie ostrości wzroku i widzenia obwodowego - ograniczenia i ubytki pola widzenia.

l Uszkodzenie widzenia centralnego (środkowego) występuje wówczas, gdy

człowiek nie widzi przedmiotów o określonej wielkości z odległości z jakiej widzi oko pełnosprawne (miarowe). Jak już zaznaczono, widzenie centralne mierzone jest ostrością wzroku, czyli zdolnością rozróżniania dwóch punktów przy maksymalnym zbliżeniu. Na przykład dla nonnalnego oka odległość ta wynosi: 0,07 mm, gdy patrzymy na nie z odległości 25 cm, l mm

- z odległości 3 m, 1,75 mm - z odległości 5 m, 17,5 mm - z odległości 50 m, 20 mm (2 cm) - z odległości 60 m, 290 mm (29 cm) - z odległości 1000 m itp.

~ oko tego nie potrafi i widzi te punkty jako jeden zlewający się i niewy­8i:r punkt lub ich w ogóle nie widzi, to znaczy, że ostrość wzroku jest --ż.ona - odbiega od normy. WÓWCZE.S powstaje pytanie na ile ostrość ta jest 8n ~-3, tzn. na ile odległość między punktami należy powiększyć lub punkty lir :r::::. bliżyć, aby można było je widzieć jako dwa oddzielne. Można to ustalić 1Ir~ precyzyjnie w drodze odpowiednich badań okulistycznych przy pomocy !r.5 :ablic Snellena. Ostrość wzroku badanej osoby ustala się biorąc pod ~-e stosunek odległości z jakiej ona widzi dany znak do odległości z jakiej ~~ go widzieć, mając normalny pełnosprawny wzrok. Stosunek ten "'--żony jest w formie ułamka zwykłego lub dziesiętnego. Na przykład jeśli -==a osoba odczytuje (widzi) na tablicy Snellena z odległości 6 m znak ~..r,',:dziany dla tej odległości, wówczas jego ostrość wzroku (V) równa się: ,=: 6=1,0. Oznacza to, że jego wzrok funkcjonuje na normalnym poziomie. ~.:.miast jeśli badany z tej odległości widzi zaledwie znak odpowiadający 81eglości 60 m (dziesięciokrotnie większy), wówczas jego ostrość wzroku ~"':a się: V=6/60=0, l. Jego ostrość jest więc dziesięciokrotnie obniżona 11 5:.osunku do normy. W konkretnych przypadkach możemy więc mieć różne ~-c..m.e obniżenia ostrości wzroku wyrażone w wartościach ułamkowych.

1.1iędzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośle­~ '" (/nternational Classification... 1980, s. 80) przyjmuje następujący po­~ : stopnie ostrości wzroku wyrażone w ułamkach dziesiętnych:

".\'artości przedstawione w poniższej tabeli dotyczą obu oczu oraz przy

~waniu najlepszej korekcji przy pomocy szkieł optycznych (okularów). !: --~jikacja ŚOZ wyodrębnia trzy kategorie w oparciu o ostrość wzroku, l ~anowicie: wzrok normalny, słabowzroczność i ślepotę. Za wzrok 8Jrmalny uważa się ostrość wzroku powyżej 0,3 choć w części terminolo­!=...:znej rozróżnia się wzrok normalny i prawie normalny. Słabowzroczność~ -~lla się od obniżenia ostrości wzroku na poziomie 0,3 aż do 0,05. A Tożniamy słabowzroczność umiarkowaną (moderate low vision) i słabo­1f'Zroczność znaczną (severe low vision). Do ślepoty zalicza się nie tylko -o' ~owite zniesienie czynności wzrokowych, a więc całkowitą ślepotę, lecz ~':,llież poczucie światla oraz zachowaną ostrość wzroku od 0,02 do 0,05. ?- :daje się jednak dwie nazwy dla tego stopnia uszkodzenia ostrości wzroku, l '::'..lanowicie: słabowzroczność głęboka (proJound low vision) lub ślepota ilmiarkowana (moderate blindness).

~ Zaburzenia widzenia obwodowego przejawiają się w ograniczeniach

ubytkach poła widzenia. Normalne pole widzenia każdego oka wynosi plaszczyźnie poziomej 150°, a w plaszczyźnie pionowej 1200. Przy częścio­

'm nakładaniu się pól obu oczu pełne pole widzenia czlowieka wynosi

              płaszczyźnie poziomej okolo 200°. Międzynarodowa Klasyfikacja

Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń (International Classification... 1980, s. 84) przyjmuje następujące formy uszkodzeń pola widzenia:

a) koncentryczne (równomierne) ograniczenie pola widzenia, które może być: - niewielkie - średnica pola 120° i mniej,

- umiarkowane - średnica pola 60° i mniej,

- znaczne - średnica pola 20° i mniej,

- glębokie - średnica pola 5° i mniej,

- widzenie lunetowe - widzenie tylko bardzo małą częścią siatkówki (jak w przypadku patrzenia przez dziurkę od klucza),

b) widzenie polowiczne (ślepota polowiczna) polegająca na wypadnięciu połowy pola widzenia po lewej lub prawej stronie,

c) inne uszkodzenia pola widzenia, do których należą wysepkowe jego ubytlc w postaci mroczków (np. mroczek centralny w okolicy plamki żółtej) lub ćwiartkowego wypadnięcia pola widzenia.

Tabela 20