Met.b.lit. - HERMENEUTYKA (4).pdf - HERMENEUTYKA - art. z antologii - malutka_cmelka

218

Hans-Georg Gadamer

Tekst i interpretacja

219

stem w stanie takze zrozumiec, ze t? metodologiczn% immanencj? spodziewa si? rozpo-

znac w akceptacji kola hermeneutycznego. Tak naprawd? jego przerwanie wydaje mi

si? czyms niewykonalnym, a nawet prawdziwie bezsensownym. Albowiem owa imma-

nencja pozostaje, zreszta. tak jak u Schleiermachera i jego nast?pcy Diltheya, niczym

innym jak pewnym opisem tego, czym jest rozumienie. Od czasow Herdera rozpoznaje-

my za£ w rozumieniu coS wi?cej niz metodologiczny spos6b post?powania, kt6-

ry odkrywa istniejacy sens. Z uwagi na obszernosc tego, czym jest rozumienie, kolo

obejmujace rozumiejacego i to, co rozumie, moze pretendowac do prawdziwej uni-

wersalnosci i wiasnie tutaj znajduje si? punkt, w ktorym zamierzam i§6 za podj?ta^

przez Heideggera krytyka. fenomenologicznego pojecia immanencji, tkwia.cego w osta-

tecznym uzasadnieniu transcendentalnym Husserla'. Dialogiczny charakter j?zyka,

kt6ry pr6bowalem wydobyc, porzuca punkt wyjscia sytuujacy si? w subiektywnosci

podmiotu, jak r6wniez punkt wyjscia mowiacego w jego nakierowaniu na sens. To, co

wychodzi na jaw w m6wieniu, nie jest wylacznie utrwaleniem zamierzonego sensu, ale

stale ponawiana, pr6ba,, czy tez lepiej, ustawicznie powtarzajacym si? usilowaniem

wdania si? wcoS oraz wdania si? z kirns. Tojednak oznacza wystawienie si? nacoS. M6-

wienie jest w tak niewielkim stopniu samym tylko uzewn?trznianiem oraz eksponowa-

niem naszych przesadow, ze to ono raczej samo si? naraza - wystawia na wlasne wat-

pienie jak na zarzut kogoS innego. Kt6z nie mial takiego doswiadczenia - zwiaszcza

wobec kogos, kogo chce si? przekonac - ze dobre argumenty, jakie si? ma, a tym bar-

dziej dobre argumenty, kt6re przeciwko komuS przemawiaja., przenikaja. do slowa. Sa-

ma tylko obecnoSrJ kogoS, kogo spotykamy, zanim jeszcze otworzyt usta, pomaga odkryc

oraz pokonarj wlasna, stronniczoSfi i zamkni?cie. To, co staje si? tutaj dla nas doswiad-

czeniem dialogicznym, nie ogranicza si? do sfery argument6w i kontrargument6w,

w ktorych wymianie i laczeniu wyczeipuje si? sens kazdej konfrontacji. Wspomniane

doSwiadczenia swiadcza, o tym, ze tkwi tutaj raczej co£ innego - potencjalnosfj innoby-

tu, by tak rzec, ktfira usytuowana jest ponad kazdym porozumieniem i dotyczy tego, co

wspolne. Dla Hegla innobyt pozostaje granica,, kt6rej nie przekracza. Rozpoznal on

wprawdzie spekulatywna, zasad?, kt6ra panuje w 1 o g o s i e, a nawet przedstawil j^

w dramatycznym spi?trzeniu: rozwinaj struktur? swiadomosci i samopoznania

i n n o b y t u jako dialektyk? uznania i zaostrzyl j^ az do formy walki na Smierc i zycie.

Podobnie psychologiczna przenikliwosc Nietzschego odnalazla we wszelkim poswi?-

ceniu oraz ofierze substancj? w o 1 i m o c y: „Nawet w niewolniku istnieje wola mocy".

To, ze owo napi?cie samowyrzeczenia si? i samoutwierdzenia rozci^ga si? na sfer? ar-

gumentdw oraz kontrargument6w, a przez to na dyskusj? przedmiotow^, jest poniekad

jej przypisane, ale wiasnie w tym momencie Heidegger rozpoznaje w owym napi?ciu lo-

gocentryzm greckiej ontologii i okresla moj punkt widzenia.

Widoczna staje si? tutaj granica greckiego pierwowzoru, ktora^ Stary Testament,

Pawel, Luter i ich wsp61czeSni wskrzesiciele ukazali przede wszystkim w sposob

krytyczny. W znanym odkryciu sokratejskiego dialogu jako podstawowej formy myisle-

nia wymiar dialogu, o ktorym byla mowa, zupelnie nie zostat poj?ciowo uSwiadomiony.

Swietnie harmonizuje to z faktem, ze pisarz o poetyckiej wyobrazni i sile j?zykowego

wyrazu, taki jak Platon, potrafit opisac charyzmatyczna. postafi swojego Sokratesa w ta-

ki sposfib, ze sam bohater oraz towarzysza.ee mu erotyczne napi?cie naprawd? si? uka-

zuja.. Ale jeSli 6w Sokrates w swoim sposobie prowadzenia rozmowy opiera si? na

argumentowaniu, przekonuje innych o ich wiedzy pozornej i przez to stara si? ich

uswiadomifi, wowczas zakladajednoczesnie, ze logos wsp61ny jest wszystkim, a nie jest

jego prywatna^ wlasnoiscia,. Mowilismy juz, ze gl?bia zasady dialogicznej ujawnila si?

w Swiadomosci filozoficznej dopiero w epoce zmierzchu metafizyki, w epoce niemiec-

kiego romantyzmu, a w naszym stuleciu ponownie zyskala na waznosci w obliczu pod-

miotowej jednostronnosci idealizmu. Pytam w zwia.zku z tym, jak zaposrednicza si?

wsp61nota sensu, kt6ra powstaje w rozmowie, oraz nieprzenikliwosc innosci drugiej

osoby, a takze czym jest w ostatecznosci j?zyk: mostem czy granica.. Mostem, przez kto-

ry komunikujemy si? nawzajem i kt6ry nad przeplywajacym nurtem innosci nadbudo-

wuje tozsamosci, czy tez granica,, ktora wyznacza nasze samowyrzeczenie si? i odbie-

ra mozliwo§6 wyrazenia i oddania w pelni siebie.

W ramach tej og61nej problematyki poj?cie tekstu stanowi specyficzne wyzwanie.

I znow jest to co§, co laczy nas z naszymi francuskimi kolegami lub wr?cz przeciwnie

- od nich oddziela. W kazdym razie moja. intencja, bylo zmierzenie si? na nowo z tema-

tem Tekst i interpretacja. Jak si? ma tekst do j?zyka? Co mozna przeniesc z j?zyka mo-

wionego do tekstu? Czym jest porozumienie mi?dzy mowiacymi i co oznacza, ze teksty

moga, byfi nam dane jednakowo, albo co oznacza, ze we wzajemnym porozumieniu wy-

chodzi na jaw co§ takiego, jak tekst b?dacy dla nas wszystkich tym samym tekstem?

W jakd spos6b poj?cie tekstu moglo zyskafi tak uniwersalny wymiar? Dla kazdego, kto

przypomni sobie filozoficzne tendencje naszego stulecia, stanie si? oczywiste, ze cho-

dzi tu raczej o coS wi?cej niz o refleksj? nad metodologia, nauk filologicznych. Tekst jest

czymg wi?cej niz nazwa, obszaru przedmiotowego badan literackich. Interpretacja jest

czymi wi?cej niz technika. naukowej wykladni tekstdw. Oba poj?cia zasadniczo zmie-

nily w XX wieku swe znaczenie w calym naszym obrazie Swiata i poznania.

Z pewnoscia. to przesuni?cie wia,ze si? z rol% jaka w naszym mySleniu przypadla tym-

czasem fenomenowi j?zyka. Ale to tylko wypowiedS tautologiczna. (fakt, ze j?zyk zajaj

centrabe miejsce w ftlozofii, laczy si? raczej z przemiana., ktdrej ulegla ona w ostatnich

dziesi?cioleciach. To, ze ideal poznania naukowego, zakt6rym pod^zala nauka wsp61czes-

* Juz w 1959 r. prdbowalem to pokazac w poswieconym Heideggerowi artykule pt. Vom Zirkel des Ver-

stehens. Zob. H.-G. Gadamer, Gesammelte Werke, t. 2, Tubingen 1986, s. 57 n.

Met.b.lit. - HERMENEUTYKA (4).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: