Dzieje Polski piastowskiej (VIII wiek -1370) Jerzy Wyrozumski �WIAT KSI��KI Grupa Wydawnicza Berteismann Media KOLEGIUM REDAKCYJNE KOREKTA PROJEKT GRAFICZ- NY KSI��KI PROJEKT OK�ADKI GRAFIKA WYB�R ILUSTRACJI ZDJ�CIA PRZYGOTOWANIE KAPSU� i WYKRES�W T�UMACZENIA TEKST�W PRZYGOTOWANIE TABLIC GENEALO- GICZNYCH MAPY Ludwik Czopek - dyrektor naczelny, Jan Pieszczachowicz - redaktor naczelny, Piotr Turkot - koordynator projektu, Przemys�aw Gryc - redaktor odpowiedzialny, A��a Sarachanowa - redaktor, Andrzej Najder, Jacek S�owi�ski - redakcja techniczna Krystyna D�bska-Soja, Lucyna Nowak Piotr Turkot Cecylia Staniszewska, Ewa �ukasik Rafa� Gadowski, Andrzej Kowalczyk, Andrzej Najder, Tomasz Salwierz Przemys�aw Gryc, Andrzej Najder, Piotr Turkot, Jacek S�owi�- ski, Jerzy Wyrozumski Archiwum FOGRY, Biblioteka Krakowskiej Kapitu�y Katedral- nej na Wawelu, Biblioteka Narodowa w Warszawie, Muzeum Zamku Kr�lewskiego na Wawelu, Muzeum Archeologiczne w Krakowie (Wystawa - Krak�w przed 1000 lat), Fundacja XX Czartoryskich przy Muzeum Narodowym w Krakowie, Muzeum Narodowe we Wroc�awiu, Opactwo Benedyktyn�w w Ty�cu, Przemys�aw Gryc, Micha� Grychowski, Micha� Leszczy�ski, Stanis�aw Michta, Grzegorz Morek, Andrzej Najder, Jerzy Naj- der, Andrzej Rygielski, Piotr Turkot, Pawe� Zechenter, Wojciech S�owakiewicz, Maciej Zyba�a Przemys�aw Gryc, Piotr S�u�y�ski (z wyj�tkiem kapsu� opra- cowanych przez Autora - str. 132, 143, 167) nie podpisane t�umaczania tekst�w �r�d�owych zosta�y opra- cowane przez Autora Rafa� Gadowski, Piotr S�u�y�ski Rafa� Gadowski, Jacek Kozak (mapy satelitarne na podstawie Global Digital Elevation Model, "U.S. Geological Survcy", EROS Data Centre, 1993), Andrzej Najder, Jacek Orzechow- ski, Tomasz Salwierz, Jacek S�owi�ski (c) by FOGRA OFICYNA WYDAWNICZA, KRAK�W 1999 ISBN 83-85719-35-0 komplet ISBN 83-85719-38-5 T. 2. ISBN 83-7311-074-7 OFICYNA WYDAWNICZA KRAK�W, ul. Marsza�ka J�/efa Pi�sudskiego 19 Cl Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media ~^^~ Warszawa, ul. Roso�a 10 Spis tre�ci I. Wst�p 9 Kszta�t terytorialny pa�stwa 12 Warsztat badawczy 18 Charakterystyka �r�de� 18 Krytyka �r�de� 36 II. U schy�ku epoki plemiennej (od po�owy VIII do po�owy X wieku) 47 Formy �ycia zbiorowego 49 Post�p cywilizacyjny a przemiany polityczne 52 �wiat wierze� poga�skich i jego wp�yw na �ycie zbiorowe 54 Trudno�ci w odtworzeniu mapy plemiennej Polski 59 Pa�stwo Wi�lan 66 Pa�stwo Polan 68 III. Piastowskie pa�stwo prawa ksi���cego (od po�owy X wieku do 1202) 71 Pogl�dy historiografii na powstanie pa�stwa polskiego 73 Pocz�tki chrystianizacji Polski 76 Formowanie si� terytorium pa�stwowego Polski 79 Pa�stwo Mieszka l a cesarstwo 84 W pocz�tkach monarchii Boles�awa I Chrobrego 86 Zjazd gnie�nie�ski roku 1000 88 Wojny Boles�awa I Chrobrego z Niemcami 92 Organizacja wewn�trzna Polski Chrobrego 97 Koronacja kr�lewska Boles�awa I Chrobrego 99 Ekspansja kultury zachodnioeuropejskiej w Polsce 100 Kryzys spo�eczny i polityczny monarchii pierwszych Piast�w 103 Odbudowa pa�stwowo�ci i organizacji ko�cielnej 107 Mi�dzy cesarstwem a papiestwem 114 Restytucja i za�amanie si� kr�lestwa za Boles�awa II Szczodrego 119 Os�abienie w�adzy monarszej W�adys�awa I Hermana 122 Rozbicie polityczne Polski w latach 1102-1107 125 Obrona pa�stwa przed zagro�eniem zewn�trznym 128 Podb�j i ponowna chrystianizacja Pomorza 130 Pr�ba likwidacji polskiej prowincji ko�cielnej 133 Ustawa sukcesyjna Boles�awa III Krzywoustego 136 Zagro�ony seniorat. Wygnanie W�adys�awa 142 Juniorzy pod naciskiem papiestwa i cesarstwa 144 Post�puj�ce rozbicie polityczne Polski 147 Losy Pomorza Zachodniego 150 Zmierzch senioratu. Ocalony pryncypat 152 Kazimierz II Sprawiedliwy wobec zagranicy 156 Kryzys pryncypatu (1194-1202) 159 Bilans cywilizacyjnego rozwoju 160 Dorobek w sferze kultury duchowej 167 IV. Polityczna dezintegracja i spo�eczna przebudowa (1202-1300) 175 Piastowskie pa�stwa dzielnicowe na pocz�tku XIII wieku 177 Wielka w�asno�� ziemska w walce o immunitet 182 Leszek Bia�y i jego polityka ruska 187 Walka o ,, wolno�� Ko�cio�a " i wojna domowa w Wielkopolsce 191 Przebudowa gospodarcza �l�ska pod panowaniem Henryka I Brodatego. Nowe formy osadnictwa 194 Pocz�tki miast organizowanych na prawie niemieckim 197 Mazowsze pod panowaniem Konrada I mazowieckiego 203 Emancypacja polityczna Pomorza Gda�skiego 206 Misja pruska i sprowadzenie do Polski braci Zakonu Szpitala Naj- �wi�tszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie 207 Przemiany ustrojowe 212 Monarch ia Henryk�w �l�skich (1228-1241) 216 Najazd tatarski w 1241 roku i jego polityczne skutki 221 Ma�opolska pod panowaniem Boles�awa V Wstydliwego (1243-1279) 225 Wielkopolska pod rz�dami syn�w W�adys�awa Odonica 233 Post�puj�ce rozbicie polityczne �l�ska 238 Rozbicie polityczne dzielnicy kujawsko-l�czycko-sieradzkiej 243 Mazowsze pod rz�dami Siemowita I i jego syn�w 247 Sprawa sukcesji tronu krakowskiego po �mierci Leszka Czarnego 250 Wac�aw II czeski w�adc� Ma�opolski 253 Ku zjednoczeniu Polski. Koronacja Przemy�la II 258 Post�py w dziedzinie cywilizacji i kultury w XIII wieku 264 V. Odbudowa Kr�lestwa Polskiego (1300-1370) 273 Post�py w budowie spo�ecze�stwa stanowego 275 Kr�lewskie rz�dy Wac�awa II w Polsce (1300-1305) i zab�jstwo Wac�awa III (1306) 280 Powr�t z wygnania W�adys�awa I �okietka i jego walka o zjednoczenie Polski 287 Miasta jako si�a polityczna na pocz�tku XIV wieku 291 Zaj�cie Pomorza Gda�skiego przez Krzy�ak�w 295 Koronacja W�adys�awa I �okietka 297 Sojusze polityczne W�adys�awa I �okietka 302 Wzrost zagro�enia krzy�acko-brandenburskiego i luksemburskiego 307 Sukcesja Kazimierza III Wielkiego 314 Mi�dzy Andegawenami, Luksemburgami, Wittelsbachami i pa�stwem zakonnym 317 W��czenie do Polski Rusi halicko-w�odzimierskiej 322 Miejsce �l�ska, Mazowsza i Pomorza Zachodniego w polityce Kazimierza III Wielkiego 328 Program chrystianizacji Litwy 333 Planowy rozw�j osadnictwa 335 Rozw�j g�rnictwa i ordynacja o krakowskich �upach solnych z 1368 roku 339 Skarb pieni�ny i polityka monetarna 341 Polityka handlowa 344 Kodyfikacja prawa 347 Ku stanowej budowie pa�stwa: Korona Kr�lestwa Polskiego 352 Za�o�enie uniwersytetu w Krakowie na tle rozwoju kulturalnego Polski 355 Integracja pa�stwa: od instytucji dzielnicowych do centralnych 365 Wzrost znaczenia Polski w stosunkach mi�dzynarodowych 369 Plany i dokonania rewindykacyjne u schy�ku panowania Kazimierza III Wielkiego 373 Sprawa nast�pstwa tronu po �mierci Kazimierza III Wielkiego 375 Zako�czenie 380 Zestawienie wybranych �r�del oraz literatury 383 Indeks 387 Wst�p schy�ek epoki plemiennej r onadpi�� stuleci dziej�w Polski, kt�re zawieraj� si� w niniejszym tomie, to przy- najmniej cztery wyra�nie si� wyr�niaj�ce okresy - o r�nym czasie trwania, r�nych cechach wewn�trznych i zewn�trznych, r�nym nat�eniu si� tw�rczych w procesie budowy naszej wsp�lnoty polityczno-kulturalnej, czyli pa�stwa, a z czasem narodu. Poszczeg�lne okresy s� te� bardzo nier�wnomiernie o�wietlone przez �r�d�a historyczne, co sprawia, i� b�d� opracowane w spos�b nier�wnomierny i niepro- porcjonalny do wagi dokonuj�cych si� w nich wydarze�. Ujawnia si� tu zale�no�� historyka od �r�de� informacji, jakimi mo�e dysponowa�. Jest to podstawowy problem badawczy, z kt�rego tak�e Czytelnik musi zdawa� sobie spraw�. Nie jest to wszak�e zale�no�� prosta. Tam bowiem, gdzie brak �r�de� pisanych, historyk musi si� ucieka� do innych �wiadk�w przesz�o�ci. S� nimi np.: odkrywane przez archeolog�w �lady dawnych kultur, szcz�tki materialne bytowania naszych przodk�w, nazwy miejscowe i inne, archaiczne elementy zachowane w j�zyku, tradycja o czasach wczesnych przechowana w przekazach p�niejszych. Pomocne s� tak�e analogie do innych lud�w i kultur czy og�lna wiedza socjologiczna i etnologiczna. St�d powstaje niejednolito�� opracowania nie tylko pod wzgl�dem obj�to�ciowym, ale tak�e pod wzgl�dem charakteru i rodzaju informacji, a wi�c i jako�ciowym. Im bli�ej czas�w nowszych, tym wi�cej opisu wydarze�, im dalej wstecz, tym bardziej mamy do czynienia z obra- zem og�lnym, opisem trend�w rozwojowych i proces�w. Im wcze�niejszy okres, tym mniej mamy pewno�ci co do efekt�w poznawczych osi�gni�tych przez historyka. Wiedz� pewn� zast�puje si�� rzeczy domys� lub na poszlakach budowana hipoteza. Najwcze�niejszy okresobj�ty niniejszym tomem da�oby si� okre�li� jako schy�ek epoki plemiennej. S� to mniej wi�cej dwa stulecia - od po�owy VIII do po�owy X wieku. Je�eli plemiona uwa�a� za wsp�lnoty osadnicze o pewnych cechach politycznych, za nietrwa�e organizmy pa�stwowe, maj�ce swoich wodz�w, starszyzn� wsp�decyduj�c� o wsp�lnych losach i zadaniach oraz jakie� ukorzenienie w zbiorowej Dzieje Polski piastowskiej ----- SCHY�EK EPOKI PLEMIENNEJ PIASTOWSKIE PA�STWO PRAWA KSI���CEGO 750 950 1202 ,", f pff fcv?;I; k pa�stwo prawa ksi���cego Ry�. 1. Chronologia i podzia� epoki. tradycji, kt�rej wa�nym elementem by�a pami�� o przodkach, to stulecia b�d�ce przedmiotem naszej uwagi trzeba by uzna� za okres funkcjonowania plemion i zwi�z- k�w plemiennych, za faz� jednoczenia si� ma�ych organizm�w w wi�ksze jednostki polityczne. Zwykli�my je nazywa� zwi�zkami plemiennymi. Z czas�w o�wietlonych ju� nie�le przez �r�d�a pisane znamy takie zwi�zki plemion z terenu S�owia�szczyzny nad�abskiej, a mianowicie Wielet�w i Obodrzyc�w. Na obszarze, na kt�rym powsta�o pa�stwo polskie, mamy po�wiadczone z du�ym prawdopodobie�stwem dwa takie zwi�zki, kt�re pocz�tkami si�ga� musia�y po�owy IX wieku. By�y to: pa�stwo Wi�lan i pa...
jac1123