Gal Anonim WIRTUALNA BIBLIOTEKA LITERATURY POLSKIEJ VIRTUAL LIBRARY OF POLISH LITERATURE Gal ANONIM, Anonim tzw. Gall Prof. dr hab. Edmund Kotarski Autor Kroniki, najstarszego znacz�cego dzie�a polskiej historiografii �redniowiecznej, napisanego po �acinie. Nieznany z imienia, zosta� przez Marcina Kromera (1512-1589), historyka epoki renesansu, nazwany Gallem. Kromer na podstawie analizy Kroniki doszed� do wniosku, �e jej autor by� Francuzem i dlatego nazwa� go Gallusem (�ac. Gallus - Francuz). Od XVI wieku - za spraw� Kromera - przydomek ten si� przyj��. Tw�rca Kroniki, �yj�cy na prze�omie XI i XII wieku mnich benedykty�ski, by� pocz�tkowo - prawdopodobnie - zwi�zany z klasztorem St. Gilles w Prowansji, po czym przez W�gry dotar� do Polski. Tu - na dworze ksi�cia Boles�awa Krzywoustego (1085-1138) - zach�cony przez kanclerza Micha�a Awda�ca, pracowa�, przypuszczalnie w latach 1113-1116, nad swoj� Kronik�, korzystaj�c ze skromnych �r�de� pisanych i - przede wszystkim - z przekaz�w ustnych (g��wnym informatorem by� kanclerz). Kronika sk�ada si� z trzech cz�ci czy ksi�g, przy czym ka�d� z nich poprzedzaj� listy dedykacyjne i wiersze o charakterze g��wnie panegirycznym, napisane wed�ug regu� retorycznych. W ksi�dze pierwszej w porz�dku chronologicznym przedstawione zosta�y dzieje przodk�w Boles�awa Krzywoustego (z uwzgl�dnieniem poda� o Popielu, Pia�cie i Simowicie oraz historii panowania Boles�awa Chrobrego i Boles�awa �mia�ego), w ksi�dze drugiej - pocz�tkowe lata jego �ycia, od narodzin (poprzedzonych cudownymi wydarzeniami) do 1108 roku, trzecia za� ksi�ga przynosi obraz jego dokona� po rok 1113, w szczeg�lno�ci zwyci�stw nad Pomorzanami, Czechami i Prusami. Bohaterem dzie�a jest przede wszystkim Boles�aw Krzywousty, cho� jego poprzednicy, kr�lowie i ksi���ta polscy, nie zostali tu pomini�ci. Autor skupi� si� na czynach wojennych ksi�cia, stanowi�cych podstaw� jego pochwa�y. Tak zaprojektowana opowie�� nawi�zywa�a do popularnej w historiografii europejskiej - staro�ytnej i nowo�ytnej - formy wypowiedzi zwanej gesta (czyny, dzieje). Nie bez powodu w jednym z r�kopis�w dzie�o Galla nosi tytu�: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum (Kronika i dzieje ksi���t czy w�adc�w polskich). Gesta nie koncentrowa�y si� na odtwarzaniu biegu dziej�w w porz�dku chronologicznym, na ukazywaniu zwi�zk�w mi�dzy wydarzeniami, lecz na kszta�towaniu wizerunku przede wszystkim g��wnego bohatera, na kreowaniu obraz�w �ycia w�adc�w, stanu rycerskiego. Nie inaczej jest w wypadku Galla. Z konwencj� tego gatunku pisarskiego ��cz� jego dzie�o r�wnie� intencje panegiryczne. Ksi��� - g��wny bohater - zosta� przedstawiony jako m�� "wojowniczy", "niestrudzony", "roztropny". Proza Galla wyr�nia si� wysokim kunsztem artystycznym, o czym �wiadcz� liczne metafory, por�wnania, epitety i aliteracje (polegaj�ce na powtarzaniu jednakowych g�osek lub zespo��w g�oskowych na pocz�tku wyraz�w s�siaduj�cych z sob�). Posiada ona jeszcze jeden walor: jest zrytmizowana (oczywi�cie w oryginale �aci�skim). Owo zrytmizowanie wynika z powtarzania akcent�w na pocz�tku, w �rodku, przede wszystkim za� na ko�cu zdania lub jego cz�on�w. Prowadzi ono niekiedy do wyodr�bnienia si� w Kronice partii wierszowanych - z ustabilizowan� liczb� sylab, z sta�ymi akcentami i dok�adnymi rymami. Autor czerpa� zapewne z do�wiadcze� poet�w zachodnioeuropejskich, zw�aszcza francuskich, co mo�e wskazywa� na bliskie zwi�zki ��cz�ce Galla z Francj� i jej kultur� literack�. W Kronice doszuka� si� mo�na o�miu utwor�w poetyckich: miedzy innymi tzw. epilog�w i pie�ni. Mianem epilogus (w �ac. �redniowiecznej tyle, co skr�t, streszczenie) okre�la� Gall utwory poetyckie otwieraj�ce poszczeg�lne ksi�gi Kroniki. I tak pierwsz� z nich poprzedza epicka pie�� o cudownym pocz�ciu i narodzinach Boles�awa Krzywoustego. Epilog ksi�gi drugiej ma posta� osobistej wypowiedzi, wype�nionej rozwa�aniami o tw�rczo�ci i s�awie. Kolejny epilog jest najobszerniejszy; przynosi pochwa�� czyn�w wojennych ksi�cia Boles�awa; stanowi wprowadzenie do lektury ksi�gi trzeciej traktuj�cej o dokonaniach ksi�cia. Do utwor�w poetyckich zaliczamy nadto - w��czon� do ksi�gi pierwszej - pie�� �a�obn� po�wi�con� Boles�awowi Chrobremu. Bierzemy r�wnie� pod uwag� pie�� wyra�aj�c� rado�� z powodu zdobycia Ko�obrzegu przez Boles�awa Krzywoustego i uzyskania dost�pu do morza oraz pie�� �piewan� - wed�ug Galla - na cze�� ksi�cia w obozie niemieckim, co by�o miar� uznania dla niego. Wiersze Galla wyrasta�y z tradycji antycznej i biblijnej, dor�wnywa�y poziomem europejskiej, g��wnie francuskiej poezji tego czasu. Gall stworzy� dzie�o o znacz�cych walorach literackich, ale i zarazem wyj�tkowej warto�ci �r�d�owej. Mo�na si� niekiedy z�yma� na uj�cia zbyt schematyczne i na niedostatek konkretnych danych; czy jednak mog�o by� inaczej? Na podstawie sk�pych przekaz�w pisanych (w gr� wchodzi�y przede wszystkim zapiski rocznikarskie czy kalendarzowe) i relacji ustnych zdoby� si� autor na przedstawienie pierwszego zarysu dziej�w pa�stwa i dynastii. W spos�b poprawny ustali� kolejno�� wydarze� i wyznaczy� im w�a�ciwe miejsce w procesie dziejowym. Nie doceni� roli Mieszka I (wobec braku �r�de� jest to zrozumia�e), natomiast trafnie scharakteryzowa� panowanie i znaczenie takich w�adc�w, jak Boles�aw Chrobry, Kazimierz Odnowiciel, Boles�aw �mia�y i Boles�aw Krzywousty. Nacisk po�o�y� na prezentacj� osobowo�ci swoich bohater�w i dzia�a� wojennych; analogicznie post�powali inni kronikarze �redniowiecznej Europy. Z Kroniki Galla korzysta� mistrz Wincenty zwany Kad�ubkiem (ok. 1150-1223), cho� nie zawsze wiernie za nim pod��a�. On te� swoj� Kronik� polsk� (Chronica Polonorum) wypar� w znacznej mierze dzie�o poprzednika. Do Galla zagl�dali nieliczni; by� w�r�d nich Jan D�ugosz (1415-1480), kt�ry jednak lektur� Kroniki uzupe�ni� studiami nad innymi �r�d�ami. Spo�r�d historyk�w epoki renesansu dzie�o Galla zna� Marcin Kromer. Do naszych czas�w zachowa�y si� trzy r�kopisy Kroniki. Pierwsze wydanie ukaza�o si� w Gda�sku w roku 1749 z inicjatywy gda�skiego historyka, Gotfryda Lengnicha (1689-1774). Dalsze edycje odnotowano w XIX i XX wieku. Powsta�y te� przek�ady na j�zyk polski, z kt�rych najcenniejsze jest t�umaczenie Romana Grodeckiego (1923). Do motyw�w Kroniki Galla nawi�zuj� powie�ci Antoniego Go�ubiewa (cykl Boles�aw Chrobry, 1947-1954) i Teodora Parnickiego (np. Srebrne or�y, 1944-1945). Ca�kowicie dzie�u kronikarza polskiego �redniowiecza po�wi�cona jest trylogia Anieli Gruszeckiej Powie�� o kronice Galla (1962).The author of The Chronicle, the oldest significant work of Polish Medieval historiography written in Latin. Unknown by name, he was called the Gaul by Marcin Kromer (1512 - 1589), a historian of the Renaissance epoch. On the basis of an analysis of The Chronicle, Kromer reached the conclusion that its author was French, hence he called him Gallus (Latin Gallus - Frenchman). Since the 16th century, thanks to Kromer, this nickname has been generally accepted. The author of The Chronicle, a Benedictine monk living in the turn of the 11th century, was probably initially connected with the St Gilles monastery in Provence, after which, via Hungary, he reached Poland. Here, at the court of Prince Boles�aw Krzywousty (1085-1138), and encouraged by the Chancellor, Micha� Awdaniec, he worked probably between 1113-1116 on The Chronicle, using scarce written sources and, above all, oral transmission (the main informer being the chancellor). The Chronicle consists of three parts or books, each of them preceded by dedication letters and poems, mainly of a panegyric character, written according to rhetorical principles. In the first book, the history of the predecessors of Boles�aw Krzywousty is presented in chronological order (including the legends of Popiel, Piast and Simowit and the history of the reigns of Boles�aw Chrobry and Boles�aw �mia�y); the second book presents the first years of Krzywousty’s life, from his birth (preceded by miraculous events) up to 1108; the third book presents the picture of his deeds after 1113, especially Krzywousty’s victories over the Pomeranians, Czechs and Prussians. The hero of the work is mainly Boles�aw Krzywousty, though his predecessors, Polish kings and princes, are not neglected. The author concentrated on the war deeds of the prince as the basis for his praise. A tale devised in this way corresponds to the form of gesta (deeds, history), popular in European historiography, both ancient and modern. Not surprisingly, in one of the manuscripts, Gall’s work is entitled: Cronice et gesta ducum sive principum Polonorum ("The Chronicle and History of Polish Princes or Rulers"). Gesta did not concentrate on reconstructing history in a chronological order or on presenting relations among events but on creating an image, most importantly of the main hero, and on creating pictures of the life of rulers and the knights. Gall’s work is...
jac1123